40 сыл анараа өттүгэр арыллыбыт ураты кэрдиис кэм туһунан
Саха бүгүрү үлэһит, тыа сиригэр олорор дьоно-сэргэтэ үрдүк ускуустубаҕа – хор ускуустубатыгар ураты тардыһыылааҕа киһини эрэ барытын кэрэхсэтэр уонна сөхтөрөр. Ол курдук, Уус Алдан улууһун биир уһук Бээрийэ диэн бөһүөлэгиттэн төрүттээх, эрдэ тулаайах хаалан, сэрии мэһэйдээн, баара суоҕа 7 кылаас үөрэхтээх Семен Гаврильевич Васильев 1963 сыллаахха Найахы нэһилиэгэр кэлэн, холкуостаах ыччаты түмэн, хор тэрийбитэ. Кини хор ускуустубатын идэтийбит таһымҥа тиэрдибитэ. Онон, аан бастаан Арассыыйа, Сойуус лауреата оҥорон, саха норуотун хорун ускуустубатыгар өрөбөлүүссүйэҕэ тэҥнэнэр суолталаах кэрдиис кэми аспыта.
Көһөҥө көмүскэ тэҥнээх талааннаах салайааччы
Ити кэнниттэн, аны оҕолор ыллаан барбыттара. Ол курдук, 1972 сыллаахха Мүрү аҕыс кылаастаах оскуолатыгар “Кэнчээри” диэн оҕо ырыа, үҥкүү ансаамбыла төрүттэммитэ. Ону анал муусука үөрэҕэ суох, историк идэлээх учуутал Василий Степанович Парников салайбыта. Мин итинник дьону куруутун дьиктиргиибин уонна сөҕөбүн. Таайа сатыыбын да, туох кистэлэҥнээхтэрин билигин да билбэппин. Бэйэлэрин баҕаларынан, ис сүрэхтэриттэн, дууһаларын биэрэн туран үлэлиир дьон идэтийбит дьоннооҕор ордук таһаарыылаахтык үлэлиир курдуктар. Бастаан куруһуок тэрийэн, үлэтин таһынан, туох да дьиэтэ-уота, анал хоһо да суох сылдьан, саха оҕотун аан бастаан академическай ньыманан ыллатыыны саҕалаабытынан барбыта.
Саха оҕото фольклортан саҕалаан аан дойду классикатыгар тиийэ толорор дэгиттэр дьоҕурунан аан бастаан Арассыыйаҕа, Сойууска, аан дойдуга таһааран, саха култууратын, духуобуноһын сайдыытыгар уһулуччулаах инники хардыыны оҥорбута. Ол кэмтэн ыла үрдэлтэн үрдэли дабайан, билигин, “Кэнчээри” ансаамбыл Саха сиригэр оҕолорго соҕотох Арассыыйа үтүөлээх, образцовай, саха норуодунай кэлэктиибэ буолла. Бөдөҥ исписэлиистэр үрдүк сыанабылларын ылла. Салайааччы Василий Парников элбэх энциклопедияҕа киирбитэ, кини улууспут ытык киһитинэн, саҥаны киллэрээччи, айааччы хормейстер, уус алданнар, өрөспүүбүлүкэ бүттүүнэ чахчы иннибитигэр уктар, киэн туттар киһибит буолар. Оттон мин биир бэйэм, кинини кылаана чочуллубут, сүүс араас өҥүнэн күлүмүрдүү оонньуур алмаас тааска тэҥниибин. Итинник дьону нуучча омук көһөҥө көмүскэ (самородок) тэҥниир.
Василий Степанович “Кэнчээрини” салайбытын устатыгар ситиһиилэрин суруйдахха, бука, кинигэҕэ да баппата буолуо. Онон, саамай сүрүнүн эрэ ааттыым: Саха оҕотун академическай ырыатын олохтоон, 1979 сыллаахха Пермь куоракка буолбут бастакы Бүтүн Арассыыйатааҕы оҕолор муусукаҕа бырааһынньыктарыгар аан бастаан саха оператын хордарын үрдүк таһымнаахтык ыллатан, саха оҕотун хорга толоруутун Арассыыйа, Сойуус таһымыгар таһаарбыта.
Саха оҕолоро кыракый Бороҕонтон тиийэн, киин сири чахчы соһуппуттара. Араадьыйа, тэлэбиидэнньэ суруналыыстара эккирэтэ сылдьар буолбуттара. Онон, 1979 сыл — “Кэнчээрилэр” дойду киинигэр “суол тэлбит” сылларынан буолар.
Ити сыл: Саха оҕотун хорга толоруутун аан бастаан Бүтүн Сойуустааҕы араадьыйаҕа уһултарар; cаха оҕотун хорга толоруутун, фольклорун, үҥкүүтүн аан бастаан Киин тэлэбиидэнньэ ыҥырыытынан, «Веселые нотки», «Творчество юных» биэриилэргэ көрдөрөр; эмиэ ити сыл саха оҕотун дэгиттэр дьоҕурун аан бастаан “Артек” лааҕыр норуоттар икки ардыларынааҕы сезонугар, Ялтаҕа «Спутник» норуоттар икки ардыларынааҕы лааҕырга аан дойду ыччаттарыгар көрдөрөллөр; 1981, 1985 с.с. “Кэнчээри” ансаамбыл оҕолоро саха хорга ускуустубатын устуоруйатыгар аан бастаан «Мелодия» фирмаҕа грампластинкаҕа уһуллубуттара.
2009 с. Саха сирин устуоруйатыгар аан бастаан оҕолорго анаан ускуустуба чыпчаал көрүҥэр өр сылларга баҕарбыт баҕатын толорон, «Дьулуруйар Ньургун Боотур» операны туруорар. Опера 2012 с. норуоттар икки ардыларынааҕы ХIII бэстибээлгэ Гран при буолар.
Гимн ылланар
Василий Степанович улахан суолталаах тэрээһиннэр гимнэрин айан эмиэ сэҥээриини ылбыта. Ити эрээри, култуура да эйгэтигэр, спорка да курдук “көбүөр аннынан” киирсиилэр эмиэ баар буолаллар. Ол курдук “Азия оҕолоро” спортивнай оонньуулар, Олоҥхо ыһыаҕын гимнэрин, хайа ыллаабыт күннэриттэн, бэт былдьаһыы ухханыгар оҕустарбыт сорох чунуобунньуктар өртүлэриттэн араас утарсыылары да көрүстэр, үтүө дьон өйөбүлүнэн “Кэнчээри” ансаамбыл ыллаан-туойан кэллэ.
Василий Парников «Кэнчээри» ансаамбылы салайбыта 47-с сылыгар барда. Ол тухары ансаамбылын таһымын түһэрбэккэ, айа-тута сылдьара сөхтөрөр. Ону ахсынньы ыйга өрөсүүбүлүкэҕэ ыытыллыбыт «Главная песня родины» куонкуруска улахан бөлөххө Гран при, кыра бөлөххө бастакы миэстэ буолбуттара дьэҥкэтик туоһулуур.
Бороҕоҥҥо “чочуллан” – киин сирдэргэ!
Бу күннэргэ «Кэнчээри», «Далбар Хотун» ансаамбыллары, ырыа айааччылары, улуус хордарын, ансаамбылларын түмэн, Василий Степанович педагогическай уонна айар үлэтин 55 сылын бэлиэтээтибит.
Дьэ арай, фольклортан саҕалаан классикаҕа тиийэ толорор саха оҕотун дэгиттэр дьоҕурун сайыннарар оскуоланы сөптөөх штат, дьиэ уот тэрийэн аспыт буоллуннар… Билигин төһөлөөх сайдыыны барбыт буолуо этибитий?! Аны, саха оҕотун оператын тыйаатырын тэрийиэххэ диэн туруорсубута оруобуна уон сыл буолла да, туһааннаах тэрилтэлэр кыһамматтара эмиэ киһини олус хомотор.
Киһи араадьыйаҕа үчүгэй ырыаны иһиттэҕинэ, ол ырыаны толорор киһини илэ көрүөн баҕата күүһүрэн кэлээччи. Ол иһин, манна, Бороҕоҥҥо “чочуллубут” “Кэнчээрилэр” киин сиргэ тиийэн, үрдүкү муусуканы үрдүк таһымнаахтык ыллаан иһитиннэрбиттэрэ, көрдөрбүттэрэ, төһө даҕаны үйэ аҥаара кэм буолан да эрдэр, үрдүк дьүүллээччилэрин сэҥээрдэ сырыттаҕа…
Афанасий КОПЫРИН, суруналыыс.