Биир дойдулаахпыт, Криолитозона Биологическай кыһалҕаларга институтун учуонайа Инга Бысыкатова биһиги көрдөһүүбүтүн ылынан, Ирландияҕа олорор кэргэниттэн балаһыанньа хайдаҕын ыйыталаһан, кэргэнэ ыыппыт суругун тиксэрдэ.
Кэргэнэ Ниалл Харми Култуура нэһилиэстибэтин уонна Gaeltacht департаменыгар Тыытыллыбатах (Чөл) айылҕа офицерынан үлэлиир. Бу Ирландия бырабыыталыстыбатын айылҕаны харыстааһыҥҥа тэрилтэтэ буолар. Ниалл Харми үгүс сылларга араас бырайыактарга уонна чинчийиилэргэ кытынна. Ол курдук, түлүөнү, быыдараны, нэтээгини, муора көтөрдөрүн үөрэтиигэ уо.д.а кыттыбыта. Ону тэҥэ уопсастыбаннай түмсүүлэри, уокуруктааҕы сэбиэттэри уонна судаарыстыба тэрилтэлэрин кытта ыкса үлэлэһиини тэрийэр.
— Кытайга коронавирус хаһан саҕаламмытын бары өйдүүр буолуохтаахтар. Ол ити дойдуга уонна дьоҥҥо-сэргэҕэ хайдах дьайбытын билэбит. Итинник балаһыанньа мин дойдубар эмиэ бүрүүкээтэ. Бу дьаҥ дириҥник өтөн киирэн эрэр уонна хаос балаһыанньатын үөскэттэ. Европаҕа күүскэ тарҕанан эрэр, аны билигин Ирландияны буулаата. Муус устар ыйга тиһэх сонуннар – 8920 бигэргэммит түбэлтэ уонна 320 киһи тыына быстыыта. Вирус тарҕанан, бырабыыталыстыбабыт күүскэ хамсанна.
Бу ыарыы дьоҥҥо эрэ буолбакка, экэниэмикэҕэ дьайыытын аччатар сыалтан кэккэ сокуоннары уонна миэрэлэри ылыннылар. Бу миэрэлэр күннээҕи олохпутугар улаханнык сабыдыаллаатылар. Маннык хааччахтыыр миэрэлэрэ суох вирус өссө аһары барыа этэ. Оскуолалар уонна кэллиэстэр он-лайн эрэсииминэн үлэлииллэр. Кэккэ судаарыстыбаннай эксээмэннэр тохтотуллубуттара эбэтэр олоччу сотуллубуттара.
Балыыһаларга дьон киириитин аччаттылар эбэтэр олох киллэрбэттэр. Эрэстэрээннэри, пабтары, киинэ тыйаатырдарын уо.д.а сөбүлээччилэр маннык сирдэрэ суох хааллылар. Биисинэһи тохтоттулар.
Саамай сүрүннээн бу хааччахтааһыннарга социальнай дистанцияны, ол эбэтэр, бэйэ-бэйэттэн тэйиччи туттууну күүскэ киллэрдилэр. Ол аата, дьиэҕэ олоруохтааххын уонна уулуссаҕа тахсыа суохтааххын. Ас атыылаһаары маҕаһыыҥҥа киирдэххэ, бэйэ-бэйэбититтэн төһө тэйиччи туруохтаахпыт муостаҕа уруһуйданан бэлиэтэммит. Сорох бородуукта татым курдук эрээри, күннээҕи наадыйар үгүс аспыт-үөлбүт баар.
Уопсастыбаннай тырааныспар үлэлиир. Манна даҕаны социальнай тэйиччи олорон айаннааһыны тутуһар наадатын барытын былакааттарынан көрдөрдүлэр. Киһи ханна олоруохтааҕа анаан-минээн бу миэстэҕэ диэн ыйыллар. Ити көлөҕө пассажир ахсаанын аччатар сыаллаах.
Үлэ боппуруоһа күүскэ уларыйда. Үгүс дьон үлэлэрин сүтэрдилэр. Ол эрээри, бырабыыталыстыбабыт үлэтэ суох хаалларбат туһугар миэрэлэри ылынар. Үлэлээбэт дьоҥҥо төлөбүрү улаатыннардылар. Сүрүн миэрэлэртэн биирдэстэринэн үлэни биэрээччини көҕүлээһин буолар. Бырабыыталыстыба үлэни биэрээчилэр үлэһиттэригэр хамнас төлүүллэрин туһугар харчы биэрэр, быһата, субсидия көрөр.
Соторутааҕыта балыыһаҕа процедура ылаары сытан тахсыбытым. Онно көрдөхпүнэ, балыыһаҕа сытар киһи аччаабыт. Балыыһаҕа ыарыһаҕы көрсө кэлбит киһини олох киллэрбэттэр. Мин сыппыт балаатабар миэстэ элбэх этэ. Миигин балыыһаттан таһааралларыгар, бэйэм салгыы тугу эмтэнэрбин төлөпүөнүнэн этиэхпит диэбиттэрэ.
Эмпин уларыппыттара, ол иһин аптекаҕа сылдьыахпын наада. Аптекаҕа да сылдьыы уларыйда. Ол курдук, аптекаҕа эрийдэхпинэ, эмпин дьиэм ааныгар аҕалан уураллар. Дьону маҕаһыыҥҥа мээнэ сылдьымаҥ дииллэр, олох ыксаллаах эрэ түгэҥҥэ сылдьыахха сөп.
Мэдиссиинэ өҥөтүнэн хааччыйааччыларбытын күүскэ өйүөхтээхпит. Тоҕо диэтэххэ, кинилэр вируһу утары “уот айаҕар” охсуһаллар.
Социальнай тэйиччи туттуу быһыытынан икки миэтэрэ тэйиччи сылдьыахтаахпыт. Доҕоттордуун көрсүһүү, ыалы кэрийии көҥүллэммэт, биһирэммэт. Онон барыта төлөпүөн эрэ көмөтүнэн.
Билигин дьиэбэр олорон үлэлиибин. Хонуу үлэтин ыытар эбэтэр офиска сылдьарым ирдэнэр буоллаҕына, анал көҥүллээх, киммин туоһулуур докумуоннаах уонна тоҕо тахсыбыппын ыйар суруктаах буолуохтаахпын.
Миэхэ билигин саамай суолталааҕым — ыраах, атын дойдуга олорор кэргэммин кытта кэпсэтии. Кини олоҕор куттал суоһаабат дии санаатахпына, арыый уоскуйабын. Сотору көрсүһүөхпүт, барыта этэҥҥэ буолуо диэн бүк эрэнэбин.
Бука бары этэҥҥэ буолуҥ, дьаҥ-дьаһах ырааҕынан сырыттын!
Женни СТРЮКОВА, “Саха сирэ” хаһыат
Хаартысканы: Ниалл Харми ыытта