Ирина Сарта: полицияттан — иистэнньэҥҥэ

Бөлөххө киир:

Ийэтэ иистэнэр да иистэнэр. Үлэтиттэн кэлэн баран, аһаан-сиэн, дьиэ түбүгүн үмүрүтэн баран, олорон көрбөккө, ииһин туппутунан барар. Түүннэри иистэнэр. Уларыта тутуу кэмэ. Хамнас ыйы-ыйынан төлөммөт, куорат маҕаһыыннарыгар ас-таҥас суоҕун кэриэтэ, толуонунан кэмнээн биэрэллэр. Ыал ийэтэ ол да иһин түүннэри иистэнэн эрдэҕэ…

Кыракый кыысчаана Иришка миэтэрэлээх таҥас, кырыллыбыт кырадаһыннар быыстарыгар оонньуур, иистэнэр массыына тыаһыгар кини үөрэнэн хаалбыт. Ол сылдьан, ийэтэ хайдах иистэнэрин көрөр, бэйэтэ да билбэтинэн, өйүгэр хатыыр. Кырадаһыннартан куукулатыгар тикпитэ буолар. Ийэтэ олорон эрэн, кэпсиир, сүбэлиир… Бу курдук улааппыта кини дьылҕатыгар суолталаах буоларын оччолорго ким сэрэйиэй?.

Оттон Ира 12 сааһыгар аан бастакы ииһин сакааска (!) тигэн турар. Бииргэ үөрэнэр кыыһыгар сэбиэскэй сиитэстэн сайыҥҥы көстүүм тикпитэ. Билигин өйдөөтөҕүнэ, сиэбин сыыһа тикпит эбит, чэ, ол туох буолуой, кылаабынайа, дьүөгэтэ астыннаҕа. Бээ, бастакы иис диэтэххэ, көстүүммүт тырылыырдаах эҥин этэ ээ… Бу кэнниттэн бэйэтигэр да, дьүөгэлэригэр да иистэнэр буолбута, оннооҕор, сайыҥҥы өттүгэр иис кэпэрэтиибэр үлэҕэ киирэн, хамнас аахсара.

Ол гынан баран, оскуоланы бүтэрээт, технология учуутала идэтигэр үөрэнэн иһэн бырахпыта, онтон юрист үөрэҕэр киирбитэ. 3-с куурустан полицияҕа стажировкаланан, 20 сааһыгар уорганнарга үлэҕэ киирбитэ. Бастаан нолуок полициятыгар, онтон наркотигы хонтуруоллуур уорганнарга үлэлээбитэ, майор званиеламмыта. 15 сыл үлэлээбитин кэннэ, сокуонунан биэнсийэҕэ тахсар сааһа кэлбитэ.

Бу кини олоҕун тосту уларыппыт түгэн этэ. Биир өттүттэн ыллахха, үлэтэ, олоҕо барыта чуолкай дьиссипилиинэлээх полицияны кытары ситимнээх, иккис өттүнэн, сылайыы, хал буолуу баар курдуга, олоҕу уларытан, сүрэх тугу баҕарарынан дьарыктанар баҕа кыламныыра… Дьэ, тугунан дьарыктаныахха? Ирина сатыыра диэн икки эрэ этэ: Ийэ дойдуга сулууспалааһын уонна иистэнии. Ийэ дойду “сулууспалаан бүттүҥ” диэбитэ, онон иис эрэ хаалбыта. Ол да буоллар, билэрэ, дьоҥҥо иистэнэн, ателье арыйан үлэлэтии – кини олоҕун суола буолбатах, арай, дьону иискэ үөрэттэххэ?..

Ситиһиилээх буолуу кистэлэҥэ

— Ирина, уорганнарга үлэлээбитиҥ эйиэхэ тугу биэрбитэй?

— Оччолорго эдэркээн кыыс киһи, личность быһыытынан онно хатарыллан таҕыстаҕым. Онон кэмсиммэппин. Дьиссипилиинэҕэ, логиканан толкуйдуурга, тэрээһиннээх буоларга, дьону кытары сатаан алтыһарга үөрэммитим. Ол майгыбар дьайдаҕа дии. Үөрэнээччилэрим билигин “кытаанаххын, ирдэбиллээххин” дииллэр, сороҕор саллаллар (күлэр).

— Оттон Сарта диэн араспаанньаҥ дуо?

— Суох, псевдоним диэххэ сөп. Төрөппүттэрим итинник ааттаах маҕаһыын арыйа сылдьыбыттара, онно үлэлээбитим. Дьон миигин “Ирина Сарта” диэн төлөпүөннэригэр бэлиэтэнэллэриттэн саҕалаан, ити аат иҥэн хаалбыт. Билигин үгүстэр итинник араспаанньалаах дии саныыллар. Баҕар, чахчы уларытарым дуу…

— Дьэ, бизнескин хайдах саҕалаабыккыный?

— Биэс сыллааҕыта этэ. 80 тыһыынчаҕа массыыналары, оверлогы, миэбэли атыыласпытым уонна дьиэбэр биир хоско иис оскуолатын арыйбытым. Ол саҕана ким да үөрэппэт этэ. 2015 с. туспа мастарыскыайы куортамнаан, онно көспүппүт. Мин бу дьыаланы саҕалыырбар, оччо-бачча байыам диэбэккэ, аҥардас дьону үөрэтэр баҕалааҕым.

— Саамай ыарахана туох этэй?

—  Килийиэннэри булуу. Ол саҕана “инстаграм” саҥа үөдүйэн эрэрэ. Ким да билбэт буоллаҕына, хантан булан кэлиэхтэрэй? Ол да буоллар, саамай көдьүүстээх реклама — “этэрбэс араадьыйата”. Киһи эн оҥорбут өҥөҕүн астынан, атын дьоҥҥо кэпсиирин, ыҥырарын туһугар, үлэҕин атыттардааҕар үчүгэйдик, хаачыстыбалаахтык оҥоруохтааххын. Мин уруккуттан тутуһар быраабылам: “Хаачыстыбалаахтык оҥор, эбэтэр букатын да ылсыма”.

Дьон истиһэн, кэлэн барбыта. Дьиҥинэн, куурустарбыт сыаналара атыттардааҕар икки, үс төгүл үрдүгэ. Биир сыл кэнниттэн, иискэ үөрэтэр оскуолалар тэллэй курдук элбээн барбыттара. Килийиэннэри тардаары, сыаналарын чэпчэки, бырагыраамаларын киэҥ гыналлара. Ол эрээри, мин санаабар, киһи бэйэтин үлэтин сыаналыахтаах.

Сорохтор: “Куурускут тоҕо наһаа сыаналааҕый?” дииллэр. Итиннэ этэрим биир – үлэ чааһа, анал тэрил сыаната барыта суоттанан, бүтэһиктээх сыана тахсар. Ама, кыһаллан, дууһаҕын ууран оҥорбут үлэҕэр чааска 500 солк. ыларыҥ сыаналаах буоллаҕай? Бу сууматтан тирэнэн, сыана оҥоһуллар. Биир кистэлэҥи арыйыам: киһи кыра сууманы төлөөтөҕүнэ, кыра суолтаны биэрэр. 5 тыһыынчаны төлөөн баран, баҕар, сүрэҕэлдьээн барыа суоҕа. 15 тыһыынчаны төлөөн баран, барбатаҕына, суобаһа кэһэтэр буоллаҕа (күлэр). Онон ити дьону көҕүлүүр ньымалартан биирдэстэрэ.

Оччотугар, атыттардааҕар чорбойор, ситиһиилээх буолуу кистэлэҥэ туохханый?

— Үлэҕин атыттардааҕар үчүгэйдик, хаачыстыбалаахтык оҥоруохтааххын. Итиннэ атаххар туруоххар, аат оҥостуоххар диэри бириэмэҕин, сыраҕын, үпкүн харыстыа суохтааххын. Куруук бэйэҕин сайыннар. Бастыҥ тиэхиникэнэн хааччылын. Атыттардааҕар туох эрэ уратылаах, дьону тардар “изюминкалаах” буол. Оччоҕо, сыанаҕыттан тутулуга суох, дьон эйиэхэ тардыһыа.

Биһиэхэ аҥардас кыптыыйбыт 3 тыһыынчалаах. Тиэхиникэбит куоракка бастыҥ диэтэхпинэ,  сымыйалаабаппын. Бэйэм куруук үөрэнэбин, Москваҕа куурустарга, сэминээрдэргэ сылдьабын. Профессионаллары кытары алтыһыы элбэҕи биэрэр, кинилэр таһымнарыгар тардыһаҕын. “Барытын сатыыбын” диэн биир да  маастар этэр кыаҕа суох. Тоҕо диэтэр, барыта уларыйа, саҥардылла турар.

Ирдэбиллээх уһуйааччы

—«Сарта» иис оскуолатын куурустара биэс нэдиэлэ устата буолаллар. Ол кэмҥэ кырата үс таҥаһы тигэн бүтэриэхтээхтэр. Нэдиэлэҕэ иккитэ кэлэн үөрэнэллэр уонна дьиэтээҕи үлэни толороллор. Дьиэтээҕи үлэни, дьэ, кытаанахтык ирдиибин. Киһи туохха эмэ ылсыбыт буоллаҕына, аралдьыйбакка, сүрэҕэлдьээбэккэ бүтэриэхтээх дии саныыбын. Хас биирдии үөрэнээччи аан бастаан анал тэтэрээти, иис тэриллэрин уонна тиэхиникэтин ыларга сертификаты ылар. Кууруһу бүтэрдэҕинэ, араас маҕаһыыннарга, стоматологияҕа, дизайнҥа чэпчэтиилээх «Sarta» каартаны бэлэх тутар.

Маны тэҥэ, “батсаап” бөлөҕөр онлайн-куурустары эмиэ ыытабын. 3 нэдиэлэҕэ 3 сорудаҕы толорон, 1 таҥаһы тигиэхтээхтэр. Холобур, свитшот, бүрүүкэ, былааччыйа, дьууппа, бомбер… Видеонан көрөн үөрэнэллэр, отчуоттууллар. Манна ирдэбилим өссө кытаанах – дьиэтээҕи сорудаҕы толорботох киһи ыстарааптанар, эбэтэр бөлөхтөн үүрүллэр.

Дьон араас буолар, сорохтор итинник эрэ гыннахха, өйдүүллэр. Сорох түргэнник өйдүүр, сороххо хаста да быһаарыахха наада. Дьону кытта үлэлиир киһи психолог курдук буолар. Куурус муҥутуур туһалаах буолуохтаах. Биһиэхэ уопуттаах маастардар кытта кэлэн үөрэнэллэр, саҥа билиини ылан бараллар. Үөрэнэн баран, идэтийбит иистэнньэҥ буолбуттар, ательелары, оннооҕор  оҕо таҥаһын саҥа брендин арыйбыттар бааллар. Онон мин үлэм дьоҥҥо туһалаах, алтыһарбын, көмөлөһөрбүн сөбүлүүбүн. Ол да иһин буолуо, кулун тутардааҕы кууруска миэстэлэри тохсунньуга номнуо ылан бүтэрбиттэрэ.

Үс буолан кыттыһан “3 дизайнера” диэн таҥас мааркатын тигэн таһааран, атыылыыбыт. Халадаай, хомуһуол киэптэрин атыылааччыбын. Улуустарга тахсан маастар-кылаастары, куурустары ыытары былаанныыбын. Баҕалаах дьон миигин “инстаграм” нөҥүө булан, сибээстэһиэхтэрин сөп.

“Инстаграмҥа” көрдөххө, ыйыппыт дьоҥҥо барыларыгар эппиэттиигин дии, бириэмэҕин хайдах аттарынаҕын?

— Оннук, өрүү эппиэттиибин. Иллэҥ буоллум да, төлөпүөммүн хаһан барабын, сороҕор түүннэри. Онлайн-куурус бириэмэни олус ылар. Киэһэ 6 чааска дьон дьиэлэригэр баран иһэр буоллахтарына, миэхэ киэһээҥи куурустарым саҕаланаллар, онон биирдэ эмит алтаҕа бүттэхпинэ, миэхэ хайдах эрэ күнүс курдук буолар. Мин өрөбүлүм – сэрэдэ. Дьэ, бу күн толору сынньанабын.

— Сылайбыккын, санньыйбыккын хайдах аһарынаҕын?

— Үлэттэн, олохтон сылайбыт курдук буоллахпына, санаам түстэҕинэ – аралдьыйыахха уонна сынньаныахха наада. Тыаҕа, айылҕаҕа тахсааччыбын. Тоҕо эрэ уу аттыгар саппаҕырбыт санаам сайҕанар курдук. Уу киһини уоскутар, куһаҕан эниэргийэни ыраастыыр. Ол эрээри, уруккуттан да буккуллар-тэккиллэр, бэйэбин көрдүүбүн диэн муунтуйар санаа хаһан да суоҕа. Таҥара миигин таптыыр, ону билэбин. Нууччалыы “не бывает безвыходных ситуаций” диэн этиини мин олохпор тутуһабын, тута буолбатаҕына, син биир быһаарыллар, тахсар суолу көрдүөххэ, кыһаллыахха эрэ наада.

Сайын килийиэн аҕыйах буолар, ол иһин бэйэбэр уоппуска оҥостон, омук дойдуларыгар сынньанарбын ордоробун. Ким да эйигин билбэт, туохха да ыксаабакка сылдьаҕын, элбэх саҥаны, сонуну билэҕин – онтон ордук туох баар буолуой? Ол кэнниттэн, күүс-уох эбинээт, үлэҕин саҥалыы саҕалыырыҥ өссө үчүгэй!

“Саха сиригэр дьахтар барыта тигэр диэххэ сөп. Хас дьиэ аайы иистэнэр массыына баар. Сыбаайбаҕа, үбүлүөйгэ иистэнэр массыынаны бэлэхтииллэр. Хаһаайка бэйэтэ сатаабат да буоллаҕына, кини аймахтарыттан, дьүөгэлэриттэн ким эрэ хайаан да иистэнэр. Ити, баҕар, хаанынан бэриллэрэ буолуо… Онон ити өттүнэн Саха сирэ — ураты дойду. Саха дьахтара наһаа талааннаах, кыраһыабай”.

Блиц-ыйытык

* Мин дьонум Нам Түбэтиттэн төрүттээхтэр, бэйэм оҕо сааһым куоракка ааспыта. Эбэм 92 саастаах, сиэннэрин, хос сиэннэрин ааттарын, төрөөбүт күннэрин барыларын өйдүүр. Кийииттэри, күтүөттэри киллэрдэххэ, кини сыдьааннара 200-чэ киһи буолбут диэн аахпыта. Билигин хос-хос эбээ буолан олорон, барыбытын түмэр, араҥаччылыыр. Онон “дыгыннар” диэн аатынан сотору-сотору көрсөбүт.

* Доҕотторум – кыра эрдэхтэн бииргэ оонньообут, саамай эрэллээх, чугас дьонум. Ону тэҥэ устудьуон сыллар доҕотторо бааллар. Биир дьүөгэбин төрүүр дьиэттэн булбутум – билигин оҕолорбут ини-бии курдуктар. Дьиҥнээх доҕор диэн дьылҕа бэлэҕэ буоллаҕа.

* Билиҥҥи оҕолор биһигиннээҕэр өйдөөхтөр, сатаабаппытын сатыыллар. Ол гынан баран, биһиги кинилэри улаатыахтарыгар диэри наһаа бүөбэйдэһэбит быһыылаах, онон бэйэлэрэ быһаарыныы ылыналларыгар ыарырҕаталлар.

* Баҕа санааларбыттан оҥоро илигим – улуустарга филиаллары арыйыы. Бэйэм курдук эппиэтинэстээх киһини булар уустук, ол эрээри, хаһан эрэ туолуо диэн эрэнэбин.

Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0