Дьокуускайга 11-с төгүлүн «Инники идэҕэ хардыы» диэн эдэр чинчийээччилэр өрөспүүбүлүкэтээҕи форумнара буолан ааста. Тэрээһиҥҥэ Саха сирин 43 үөрэҕин тэрилтэтиттэн 300-тэн тахса киһи кытынна. Кинилэр үлэлэрин 70 билим дуоктара, хандьыдаата, өрөспүүбүлүкэ биллиилээх дьоно сыаналаатылар.
Форум төһө да икки күн ыытылыннар, олус ыгымнык ааста диэн бэлиэтиир оруннаах. Быйылгы научнай-практическай кэмпириэнсийэ айар тыл аҕата, суруйааччы А.Е.Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй төрөөбүтэ 140 сылыгар ананна. Ону таһынан, педагогическай үлэһиттэр квалификацияларын үрдэтэр куурустар, араас тиэмэҕэ маастар-кылаастар тэрилиннилэр, инженернэй үлэлэр быыстапкалара турда, “Бизнес-идея марафона” хамаанданан дьыалабыай оонньуу, эдэр модельердар уонна дизайнердар бэстибээллэрэ, “Ыччат научнай-чинчийэр үлэлэрин өйөөһүн уонна сайыннарыы туһунан” диэн “төгүрүк остуол” буолла. Онон ким даҕаны иллэҥ туран хаалбата, кэлбит дьон бары бэйэтин баҕатынан кытынна, көрдө-иһиттэ.
Научнай-практическай кэмпириэнсийэ түөрт хайысхаҕа арахсан, 15 секциянан барда. Устудьуоннар олус интэриэһинэй дакылааттары көмүскээтилэр. Эдэр дьон диэтэххэ, букатын далааһыннаах проблемалары көтөхтүлэр, сонун, саҥа этиилэри киллэрдилэр. Эспиэрдэр бастыҥ үлэлэри талан, Бүтүн Арассыыйатааҕы кэмпириэнсийэлэргэ кыттарга мэктиэлээтилэр.
Туһааннаах үөрэх кыһалара бэйэлэрин салааларынан киһиэхэ маҥнайгы көмөнү хайдах сөпкө оҥорортон саҕалаан, Саҥа дьыллааҕы харыйа оонньуурун хайдах толкуйдуохха сөбүгэр тиийэ маастар-кылаастары биэрдилэр.
СӨ Наукатын академиятын научнай-үөрэтэр киинин бэрэстэбиитэлэ 2010 сылтан тустаах киин оскуола үөрэнээччилэрин кытта үлэлэһэллэрин иһитиннэрдэ. Билиҥҥитэ, орто үөрэх кыһаларыттан Дьокуускайдааҕы технология уонна дизайн кэллиэһин эрэ кытта ыкса сибээстээхтик үлэлииллэр эбит. Чинчийэр үлэҕэ научнай салайааччылар квалификацияларын үрдэтиигэ кэлэн кыттыҥ диэн ыҥырдылар. Сорох секцияттан сылыктаатахха, научнай сүбэһит көрүүтэ тиийбэт диэн бэлиэтээтилэр. Онон тустаах этиини “төгүрүк остуол” кыттааччылара биһирии иһиттилэр. Итини таһынан, ордук улуус үөрэҕин кыһалара Бүтүн Арассыыйатааҕы кэмпириэнсийэлэргэ баран кыттарга мэктиэлэммит устудьуоннарга айаннарын төлөбүрүн министиэристибэ уйунара буоллар диэн баҕа санааларын эттилэр.
Онтон дьыалабыай оонньууга сорох хамаандалар букатын үлэлии турар бырайыактарын кэпсээтилэр. Ол курдук, Дьокуускайдааҕы сервис технологическай техникумун үөрэнээччилэрэ эспиэрдэрдэргэ, кыттааччыларга “Айылҕа бэлэҕэ” диэн хоруопкалаах бэйэлэрэ оҥорон таһаарар сакалааттарын аҕалан амсаттылар.
Дьыалабыай оонньууга бастакы миэстэни ылбыт Үөһээ Бүлүүтээҕи техникум хамаандатын салайааччыта, экономика уонна англия тылын преподавателэ Надежда Сибирякова: “Саха ынаҕа айылҕаттан “мраморнай” эттээх, үүтэ хойуу, битэмиинэ элбэх. Билигин саха ынаҕа Эбээн Бытантайга баар. Онтон аҕалан Үөһээ Бүлүү, Горнай, Хаҥалас улуустарыгар ууһаппыттара. Уопсайа 1400 төбө баар диэн ааҕаллар. Техникум устудьуоннара Майа Семенова, Павел Григорьев, Сардаана Мачахтырова буолан оҥорбут бырайыакпыт бастаата. Үүт, эт туттарар барыһа суох. Онон бэлэм бородууксуйа оҥорон атыылыахха сөп диэн толкуйга кэлбиппит. Барыһа 55 бырыһыаҥҥа тэҥнэһэр. Бырайыакпытыгар уматыкка, коммунальнай төлөбүргэ тиийэ төһө харчы, туохха барарын барытын суоттаабыппыт уонна маркетиҥҥэ былааммытын эмиэ сиһилии суруйбуппут. Дьокуускайга Технопааркаҕа үлэлээбитим туһалаата, экспертэр тугу ирдиэхтэрин сөбүн билэр этим. Кинилэр маҥнай финансовай былаанын, иккиһинэн, хайдах батарары көрөллөр. Хас даҕаны ирдэбиллээх, онон сыаналанар диэн эрдэттэн иһитиннэрбиттэрэ. Бырайыакпытын ол ирдэбиллэринэн толорбуппут”, — диэн санаатын үллэһиннэ.
Онтон научнай-практическай кэмпириэнсийэҕэ бэлэмнээбит түөрт устудьуона төрдүөн миэстэлэспит салайааччы, Дьокуускайдааҕы индустриальнай-педагогическай кэллиэс преподавателэ Артур Матаннанов: “Энергетикэ секциятыгар Анатолий Михайлов, Леонид Птицын бастакы миэстэни ыллылар. Тимиртэн оҥорор секцияҕа Сергей Ноговицын бастаата. Эмиэ ити секцияҕа Иннокентий Чемпин үһүс миэстэни ылла. Былырыын Сергей Ноговицын кыттан бастаабыта. Мэктиэ ылан, Казань куоракка баран кыттан, иккис миэстэ буолан кэлбитэ. Салгыы Новосибирскайдааҕы норуоттар икки ардыларынааҕы кэмпириэнсийэҕэ кыттыбыта. Быйыл төрдүөн Москваҕа кыттарга мэктиэлэннилэр. Устудьуоннар бэйэлэрэ наукаҕа интэриэстээх буолан, үлэлииргэ судургу.
Былырыын, атыттар инженернэй быыстапкаҕа аҕалбыт экспонаттара быдан элбэх этэ. Быйыл арыый аҕыйах диэн көрдүм. Ол оннугар, тэрээһин таһыма быдан үрдээбит”, — диэн кэпсиир.
“Инники идэҕэ хардыы” научнай-практическай кэмпириэнсийэҕэ 1 истиэпэннээх дипломунан наҕараадаланнылар:
1.Дьокуускайдааҕы индустриальнай-педагогическай кэллиэс устудьуона, “Металлообработка уонна транспортнай сириэстибэлэр. Машиностроение” секция кыттааччыта Сергей Ноговицын (салайааччы А.К.Матаннанов).
2.Дьокуускайдааҕы индустриальнай-педагогическай кэллиэс устудьуоннара, “Аныгы араадьыйа – тиэхиньикэҕэ оптическай уонна электроннай систиэмэлэр. Энергетикэ, электротехника, электроника, сибээс. Кэлэр кэм энергетическэй систиэмэлэрэ” секция кыттааччылара Анатолий Михайлов, Леонид Птицын (салайааччы А.К.Матаннанов).
3.“Тутуу уонна архитектура” секциятын кыттааччыта, Дьокуускайдааҕы коммунальнай-стрительнай техникум устудьуона Артур Карташов (салайааччы Нь.А.Спиридонова).
4.“Тулалыыр эйгэ киртийиитин кыһалҕалара. Биосфера уонна сир кыһалҕалара” секция кыттааччыта, Транспортнай техникум устудьуоннара Айаал Дьяконов, Максим Васильев (салайааччы А.Г.Тимофеев).
5.“Физика уонна аан дойдуну билии. Химия уонна химическэй технологиялар. Геология уонна сиртэн хостонор баайдар” секция кыттааччыта, Дьокуускайдааҕы промышленнай техникум устудьуона Марина Трофимова (салайааччы Т.К.Белолюбская).
6.“Киһи доруобуйата” секция кыттааччыта, Дьокуускайдааҕы медицинскэй кэллиэс устудьуона Алина Дьячковская (салайааччы Т.Н.Софронова).
7.“Тыа хаһаайыстыбата” секция кыттааччыта, Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникумун Төҥүлүтээҕи филиалын устудьуона Иван Олесов (салайааччы С.И.Ноговицын).
8.“Информационнай технологиялар” секция кыттааччылара, Горнай-геологическай техникум устудьуоннара Роман Дьяконов, Гурий Решетников (салайааччы С.И.Шарина).
9.“Математика уонна математика информационнай технологияларга сыһыарыылара. Информатика уонна вычислительнай тиэхиньикэ, коммуникациялар. Өйдөөх массыыналар, интеллектуальнай конструкциялар, робототехника” секция кыттааччыта, Мирнэйдээҕи региональнай технологическай кэллиэс устудьуона Даниил Какоуров (салайааччы Е.В.Володькин).
10.“Литэрэтиирэ теорията уонна историята. Масс-медиа науката. Норуоттар икки ардыларынааҕы контекска аныгы линвистическэй процесс” секция кыттааччыта, Бүлүүтээҕи педагогическай кэллиэс устудьуона Владислав Аргунов (салайааччы М.Т.Гоголева).
11.“История. Социология” секция кыттааччыта, Дьокуускайдааҕы автодорожнай техникум устудьуона Максим Черцов (салайааччы М.В.Николаева).
12.“Табаар уонна өҥө эйгэтин технологиялара” секция кыттааччыта, Дьокуускайдааҕы сервис технологическай техникумун устудьуона Алена Колотова (салайааччы М.Я. Яковлева).
13.“Психология уонна педагогика” секция кыттааччыта, Мирнэйдээҕи региональнай технологическай кэллиэс устудьуона Виктория Горохова (салайааччы С.Д.Матанова).
14.“Искусство уонна култуура” секция кыттааччыта, Дьокуускайдааҕы технология уонна дизайн кэллиэһин устудьуона Алена Наумова (салайааччы Р.Ю.Жалилов).
15.“Прикладной экономика уонна менеджмент” секция кыттааччыта, Инбэлииттэри профессиональнай уонна медико-социальнай өттүнэн чөлүгэр түһэрэр өрөспүүбүлүкэтээҕи интернат-техникум устудьуона Ксения Огушаева (салайааччы А.А.Николаев).
Инженернэй бырайыактар быыстапкаларыгар 1 истиэпэннээх дипломунан Дьокуускайдааҕы индустриальнай-педагогическай кэллиэс устудьуона Илья Соловьев (салайааччы В.В.Соловьев) наҕараадаланна. Эдэр модельердар уонна дизайнердар бэстибээллэригэр “Аксессуардар” номинацияҕа Дьокуускайдааҕы технология уонна дизайн кэллиэһин устудьуоннара Айталина Аянитова, Александр Суханов (салайааччылар Н.Н.Андреева, Л.С.Иванова), “Таҥас дизайна” номинацияҕа Саргылана Скрябина, Александр Суханов (салайааччылар А.В.Артемьева, Л.С.Иванова) 1 истиэпэннээх дипломунан наҕараадаланнылар.
«Бизнес-идея марафона» дьыалабыай оонньуу кыайыылаахтара:
1 истиэпэннээх диплом “Саха ынаҕа – Саха сирин брендэ” бизнес-бырайыактаах Үөһээ Бүлүүтээҕи техникум. Кинилэр саха ынаҕын тэнитиигэ бааһынай хаһаайыстыбаны тэрийии уонна ураты үүт аһы оҥорон таһаарыыга аналлаах бырайыак көмүскээтилэр.
2 истиэпэннээх диплом “Айылҕа бэлэҕэ” бизнес-бырайыактаах Дьокуускайдааҕы сервис технологическай техникума. Кинилэр хоруопкалаах кэмпиэти оҥорон таһаарыыга уонна батарыыга бырайыак көмүскээтилэр.
3 истиэпэннээх диплом “Граф килиэбэ” бизнес-бырайыактаах Намнааҕы техникум. Кинилэр Намнааҕы техникум үөрэтэр-производственнай кэмбинээтин иһинэн мини-бэкээринэҕэ килиэп буһаран атыылааһын туһунан кэпсээтилэр.
Анал бириистэр:
1.«Бизнес-инкубатор» туруорбут, тэрилтэ өҥөлөрүн туһанар уонна тэрээһиннэргэ сылдьар анал бирииһин — сэртипикээти “Эковата” бизнес-бырайыагы көмүскээбит Жатайдааҕы техникум устудьуона Роман Авагян ылла.
2.Дьокуускайдааҕы финансовай-экономическай кэллиэс анал бирииһин – финансовай кууруска үөрэнэр сэртипикээти “Бэйэҥ өрөспүүбүлүкэҕин хомуй” бырайыагы көмүскээбит Светлинскэйдээҕи индустриальнай техникум хамаандата тутта.
3.СӨ орто анал үөрэҕин бизнес-сообществотын анал бирииһин – инновационнай маркетинг кууруһугар сылдьар сэртипикээти “Доруобуйаҕа туһалаах убаһа этэ” бырайыактаах Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникума ылла.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru