Дьокуускайга Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһун көһө сылдьан ыытыллар инфорумнара буолла. 170-ча кыттааччы дойду бастыҥ суруналыыстарын уопуттарын ылынар, маастар-кылаастарга үөрэнэр кыахтанна.
“Земскэй суруналыыс” диэн баар буолуо дуо?
“Суруналыыстыка уонна уопсастыба” сиэссийэ аһыллыытыгар СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Кирилл Бычков кыттыыны ылла. Кини Саха сирин ураты эрэгийиэн диэн бэлиэтээтэ: мөлүйүөнү кыайбат нэһилиэнньэлээх өрөспүүбүлүкэҕэ 1200 суруналыыс сойуус тула түмсэр. Ол эбэтэр, Суруналыыстар сойуустарын Саха сиринээҕи салаата ахсаан өттүнэн дойду үрдүнэн саамай элбэх чилиэннээх, бөдөҥ салаа буолар. Судаарыстыбаннай өйөбүлү 48 хаһыат, тэлэбиидэнньэ икки ханаала уонна кэккэ интэриниэт-таһаарыылар ылаллар. Ону тэҥэ, киһи бары батсааптаах буолан, сонун тарҕанара түргэнин, ол эрээри, сымыйаны-кырдьыгы араарар наадалааҕын ыйдылар. Биллэрин курдук, атын эрэгийиэннэргэ “батсаап” олус тарҕамматах.
Владимир Соловьев сойуус бэрэссэдээтэлинэн иккис сылын үлэлиир. Ону тэҥэ, РФ бэрэсидьиэнин иһинэн Гражданскай уопсастыбаны сайыннарыыга уонна киһи быраабын көмүскүүргэ сэбиэт чилиэнэ. Талыллыаҕыттан, сойуус үлэтигэр хамсааһыны таһаарда. Сүрүннээн, ыарахан балаһыанньаҕа ыктарбыт суруналыыстары өйөөһүҥҥэ, Роскомнадзоры, Госдууманы кытта ыкса үлэлииргэ, о.д.а. болҕомтолорун уураллар. Кылгас кэм иһигэр “Итии туочукаларга” үлэлиир суруналыыстары көмүскүүр туһунан сокуону ылыныы, “Арассыыйа үтүөлээх суруналыыһа” ааты олохтооһун – бу тиһиктээх үлэ түмүгэ. Норуоттар икки ардыларынааҕы суруналыыстар федерацияларын бэрэссэдээтэлинэн Арассыыйаттан турбут хандьыдаат – Тимур Шафир талыллыбыта эмиэ биир ситиһии.
Ону тэҥэ, Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһа “Земский доктор” уонна “Земский учитель” бырагыраамалары сэргэ, “Земский журналист” диэн бырагырааманы үлэлэтэри туруорса сылдьарын туһунан Владимир Соловьев иһитиннэрдэ. Суруналыыстар ону ытыс тыаһынан көрүстүлэр.
Кыра хамнас, күрэстэһии, грантан матыы…
Чахчыта, былаас, уопсастыба олоҕун-дьаһаҕын сороҕор күнүстэри-түүннэри сырдатар суруналыыстар үксүгэр социальнай өттүнэн көмүскэлэ суохтар. Сүрүн кыһалҕа – хамнас кырата. Улуус хаһыаттарын, тэлэбиидэнньэ, сорох таһаарыылар үлэһиттэрин орто хамнаһа – 28-35 тыһыынча солкуобай (өрөспүүбүлүкэҕэ олохтоммут орто хамнас – 65 тыһыынча солкуобай). Бүддьүөт үлэһиттэрин хамнаһа сыллата үрдүүр, дьиэ субсидиятын ылар, араас бырагыраамаларга хапсар эбит буоллахтарына, суруналыыстар тарбах быыһынан хаалан иһэллэр. “Норматива суох” үлэлиир буолан, кинилэр үксүгэр өрөбүлгэ да үлэлииллэр, ол эбии төлөммөт, киэһэ хойукка диэри, түүн да үлэлиэхтэрин сөп. Онон идэлэригэр бэриниилээх буолан, кыра хамнаска тулуйан сырыттахтара.
Өскөтүн, суруналыыс үрдүк эппиэтинэстээх уонна уустук идэтин статуһун үрдэтэр наада буоллаҕына, аан бастаан хамнас үрдүөхтээх.
Аны туран, дьиҥнээх бэчээт, тэлэбиидэнньэ эрэдээксийэлэрин регистрацияламматах, ол эбэтэр сокуон иннигэр эппиэти сүкпэт, 1-2 үлэһиттээх интэриниэт таһаарыылар, анал үөрэҕэ суох блогердар үтүрүйэн эрэллэр. Онон күрэстэһии улаатан иһэр.
Саха сиринээҕи Суруналыыстар сойуустарын бэрэссэдээтэлэ Галина Бочкарева икки сыллааҕыта айар сойуустары үбүлээһин бырагыраамата быһыллан, үгүс кыһалҕалары үөскэппитин бэлиэтээтэ. Быйыл 10 айар сойууска 5 мөлүйүөнү үллэрбиттэр. Тэриллибитэ 60 сыл буолбут үбүлүөйдээх сылыгар саамай элбэх чилиэннээх Суруналыыстар сойуустарыгар 240 тыһыынча солкуобай тиксибит.
“Инфорум” диэн тугуй?
Эрэгийиэннээҕи суруналыыстары үөрэтэр, таһымнарын үрдэтэр практическай форум. Былырыын 21 эрэгийиэҥҥэ ыытыллыбыта, 5 тыһыынчаттан тахса киһи кыттыбыта. Бу сылга географията өссө кэҥээн, 25 эрэгийиэҥҥэ ыытыллар.
Аҕыс чааһы быһа бэчээт, тэлэбиидэнньэ, интэриниэт таһаарыылар суруналыыстарыгар араас лиэксийэлэр, маастар-кылаастар, дискуссиялар ыытыллаллар. Бу тэрээһин эрэгийиэннэр суруналыыстара бэйэлэрин истэригэр эрэ булкуһан, олорон хаалбакка, киин сир, федеральнай кэллиэгэлэрин үөрүйэхтэрин ылыналларыгар, атастаһалларыгар, бэйэлэрин үлэлэрин, кыһалҕаларын туһунан биллэрэллэригэр туһуланар.
Ил Дарханныын көрсүһүү
Владимир Соловьев Саха сиригэр бу кэлиитигэр Уһук Илиннээҕи медиафорумҥа кыттыыны ылла. Ону тэҥэ, Айсен Николаевы кытта көрүстэ.
Кинилэр бу көрсүһүүгэ былаас уорганнара уонна иһитиннэрэр-көрдөрөр сириэстибэлэр бииргэ алтыһыыларын, судаарыстыбаннай өйөбүл туһунан кэпсэттилэр.
Владимир Геннадиевич Дьокуускайга буолан ааспыт Инфорум үрдүк таһымнаахтык ыытыллыбытын бэлиэтээтэ уонна Ил Дарханы Сочига балаҕан ыйыгар ыытыллыахтаах “Вся Россия-2019” аныгы суруналыыстыка форумугар кыттыыны ыларга ыҥырда. Көрсүһүү кэмигэр олохтоох бэчээт, тэлэбиидэнньэ сайдыытын туһунан боппуруостары ырытыстылар, бииргэ үлэлэһии саҥа саҕахтарын торумнаатылар.
Манна даҕатан эттэххэ, “Инфорум” кэмигэр суруналыыстар Айсен Николаев аһаҕаһын, биир тылы булан үлэлэһэргэ бэлэмин бэлиэтээтилэр. Ону тэҥэ, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр, атын эрэгийиэннэргэ курдук, көрдөрөр-иһитиннэрэр сириэстибэлэри анаан сойуолаһыы, баттыы сатааһын суоҕун эттилэр.
Ити курдук, айар эйгэ дьонугар бэрт туһалаах тэрээһин буолан ааста.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Ыспыраапка
Арассыыйа Суруналыыстарын сойууһа – көрдөрөр-иһитиннэрэр сириэстибэлэр үлэһиттэрин түмэр бөдөҥ уопсастыбаннай холбоһук. Сойуус 82 салаалаах, 80 тыһыынчаттан тахса чилиэннээх.
Сойуус суруналыыстар бырааптарын көмүскүүр сыаллаах. Бу хайысхаҕа сүрүн хардыынан сойуус уонна Арассыыйа Юристарын ассоциацията бииргэ үлэлииргэ дуогабар түһэрсибиттэрэ буолар. Онон юридическай көмөҕө наадыйбыт хас биирдии суруналыыс итинник өҥөнү ылыахтаах.