2018 сыл саҕаланыыта Дьокуускайга өр күүтүллүбүт икки улахан социальнай эбийиэк үлэҕэ киирбитэ. Ол эбэтэр, доруобуйаларынан хааччахтаах кырачааннары уонна обургу оҕолору чөлүгэр түһэрэр (реабилитациялыыр) итиэннэ Перинатальнай кииннэр тэҥинэн кэриэтэ аһыллыбыттара.
edersaas.ru
Кырдьыга даҕаны, күн бүгүҥҥэ диэри истэллэрэ, көрөллөрө мөлтөх, ДЦП-лаах уо.д.а. доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолор Дьокуускайга сатаан эмтэнэр кыахтара суоҕа. Тоҕо диэтэххэ, итинник оҕолор өрөспүүбүлүкэ таһыгар барарга күһэллэллэрэ эбэтэр табыллыннаҕына, Нерюнгрига «Суваг» кииҥҥэ тиийэллэрэ. Ону да квотаҕа тигистэхтэринэ, үп-харчы булуннахтарына…
Реабилитациялыыр кииҥҥэ үлэтин Зинаида Максимова 1990-с сылларга Нерюнгрига исписэлииһинэн саҕалаабыта.
Оччолорго доруобуйаларынан хааччахтаах оҕолору тиһиктээхтик көрөр-истэр, эмтиир биир да медицинскэй да, социальнай да тэрилтэ суоҕа. Ол кэмҥэ биир төрөппүт Загреб куоракка баран, оҕотун көрдөрөн кэлбит этэ. «Биһиги оҕолорбут курдук оҕолор доруобуйаларын чөлүгэр түһэрэргэ сонун ньымалары туһанар тэрилтэ баар эбит. Биһиэхэ каадырдарда ыытыҥ, эһигини үөрэтиэхпитин сөп диэтилэр», – диэн үтүө сонуннаах эргиллибитэ. Зинаида Семеновна култуура институтун бүтэрэн кэлэн, айар кэлэктииптэр холбоһуктарыгар үлэлии сылдьар этэ. Олох барахсан киһини туохха-туохха күһэйбэтэҕэ баарай? Кыһалҕалаах ийэ тугу барытын быраҕан туран үөрэнэ барарга быһаарыммыта.
Оҕо уһуйааныгар сайдыыларыгар хаалыылаах кырачааннарга аналлаах туспа бөлөх тэрийэн, сыл курдук үлэлээбиттэрэ. Хорватияттан профессордары ыҥыран эбии үөрэммиттэрэ. Устунан улахан киин аһылларын ситиспиттэрэ. Онон, Зинаида Семеновна 1990-93 сс. «Истибэт уонна саҥарбат оҕолору реабилитациялыыр өрөспүүбүлүкэтээҕи кииҥҥэ» сурдопедагогынан үлэлээбитэ. Онтон 1995-2011 сс. дириэктэрдээн, Киин Саха сиригэр социальнай хааччыйыы систиэмэтигэр бастыҥ тэрилтэнэн буолбута.
Ол үлэлии сырыттаҕына, Зинаида Максимованы Дьокуускайга социальнай харалта миниистирин солбуйааччытынан ыҥырбыттарыгар кэлэн, үс сыл үлэлээн, өрөспүүбүлүкэҕэ социальнай хааччыйыы, эпиэкэ уонна попечительство боппуруостарын сүрүннээбитэ. Бэйэтин уопуттаах уонна эппиэтинэстээх салайааччы быһыытынан көрдөрбүтэ.
2014 с. Дьокуускайга Сэргэлээх шоссетын 11 килэмиэтиригэр Реабилитациялыыр киин бастакы акылаата үөрүүлээх быһыыга-майгыга түһэриллибитэ. Тутууну бүтүннүүтүн сүрүннээччинэн Зинаида Максимова буолбута. Дьиэ ис бараанын, дьиэ таһынааҕы учаастагы барытын ымпыгар-чымпыгар диэри былааннаабыттара. 5-6 эрэ үлэһит буолан, наадалаах тэриллэри, аппарааттары сакаастаабыттара, кимнээх аҕалалларыгар, таҥалларыгар тиийэ толкуйдаабыттара.
Чөлүгэр түһэрии диэн тугуй?
«Аан дойдутааҕы стандарт этэринэн, инбэлиит – ыарыһах буолбатах, инбэлиит диэн – кини туруга. Кини доруобуйатын тустаах ньымаларынан чөлүгэр түһэриэххэ эбэтэр хаһан да сайдыбатах функцияларын сайыннарыахха наада. Холобур, атаҕа суох буолбут киһини протезка үөрэтии эбэтэр инсуллаабыт киһини саҥардыы – бу барыта доруобуйаны чөлүгэр түһэрии диэн буолар. Оттон оҕолорго үксүгэр сайдыбатах физическэй эбэтэр психическэй кыахтарын диагностикалаан, компенсаторнай кыахтарын учуоттаан үөрэтэн, такайан чөлүгэр түһэрии ааттанар. Ыарыһах оҕолору дьарыктаан, саастыылаахтарын кытары тэҥҥэ сылдьар гына оҥоруу – биһиги үлэбит сыала-соруга.
Букатын сайдыбат оҕо диэн аҕыйах. Оннооҕор олох сытар, хамсаабат оҕону кытары дьарыктаннаххына, туран сүүрэн да хаалбатар, бэйэтин кыаҕынан сайдар кыахтанар.
Доруобуйатынан хааччахтаах оҕо (чуолаан, истибэт оҕо) ахсаана, урукку сылларга тэҥнээтэххэ, олус элбээбэт. Тоҕо диэтэххэ, ХХI үйэҕэ диагностика хаачыстыбата үчүгэй. Иккиһинэн, үөрэхтээх, оҕолорун доруобуйаларыгар эппиэтинэһи өйдүүр төрөппүт элбээтэ. Ону сэргэ кохлеарнай имплантация сайынна.
Реабилитациялыыр киин сүрүн соругунан оҕолор уопсастыбаҕа интеграцияланалларыгар көмөлөһүү буолар. Манна биһиги эмтээбэппит, оҕолорбут уопсастыбаҕа толору бырааптаах чилиэн буолалларыгар көмөлөһөбүт.
289 исписэлиис үлэлиир
Билигин саамай быһаарылла илик боппуруостарынан штаты эбии боппуруоһа буолар. Дьиҥэр, кинилэр наадыйар исписэлиистэрэ өрөспүүбүлүкэҕэ бааллар, тыһыынчанан ахсааннаах резюме киирэн сытар. Сүүстэн тахса куойка-миэстэлээх тэрилтэҕэ, уопсайынан, 400-тэн тахса киһи үлэлиэн сөбө. Ол гынан баран, 289 исписэлиис баар буолара быһаарылынна.
Билиҥҥитэ дьаһалтаны уонна хааччыйар үлэһиттэри аахпатахха, оҕолору кытары 30-чэ эрэ исписэлиис үлэлиир. Бу ураты көрүүнү-истиини, болҕомтону эрэйэр ыарахан диагностаах оҕолорго олох аҕыйах. Инньэ гынан, үлэһиттэр ноҕуруускалара улахан. Туһааннаах идэлээх исписэлиистэри сэргэ, тэхиньиичэскэй үлэһиттэр наадалар. Тыһыынчаттан тахса квадратнай миэтэрэ иэннээх дьиэҕэ аҥардас санузела – 80-тан тахса.
Исписэлиис сүбэтэ
– Оҕо икки сааһыгар диэри тылы силбэһиннэрэн саҥарбатаҕына, тута исписэлиискэ көрдөрүөххэ наада;
— Биир саастаах оҕо уонча тылы саҥаран быһаарсар буолуохтаах;
— Оҕо сайдыбат төрүөтүн эрдэттэн быһааран көмөлөһүөххэ наада.
Төрөппүттэргэ ыйынньык
Реабилитациялыыр кииҥҥэ киирэр уочаратын 600-тэн тахса оҕо (аҥаардас Дьокуускайтан) күүтэр. Билиҥҥитэ куорат оҕолорун эрэ ылаллар. Штат туоллаҕына, өрөспүүбүлүкэ улуустарыттан оҕолору ылар буолуохтара.
Оҕолорун доруобуйаларын чөлүгэр түһэрэргэ наадыйар төрөппүттэр социальнай көмүскэл управлениетыгар сайабылыанньа түһэрэллэр.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Мария ВАСИЛЬЕВА түһэриилэрэ