Быйыл саас өрөспүүбүлүкэ бааһыналарыгар 48,2 тыһ. гектарга тыа хаһаайыстыбатын култууратын ыһыы соруга турар. Дьылы быһаарар үлэҕэ улуустар төһө бэлэмнээхтэрий? Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы-тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин миниистирэ Петр Алексеев ааспыт нэдиэлэҕэ салайан ыыппыт селекторынан мунньаҕар бу туһунан кэпсэттилэр. edersaas.ru
Күүһү, үбү – ыһыы иэнин кэҥэтиигэ
Үөһэ ыйыллыбыт 48,2 тыһ. гектары (мантан бурдук 11,2 тыһ., сүөһү аһылыгар аналлаах култуура 26,1 тыһ., хортуоппуй 8,7 тыһ., аһаҕастыы олордуллар оҕуруот аһа 2,2 тыһ. гектары ылаллар) таһынан 11,1 тыһ. гектарга паардааһын үлэтэ ыытыллыахтаах. Онон барыта 59,3 тыһ. гектар иэннээх бааһына сирэ оҥоһуллуохтаах. Ол эбэтэр былырыыҥҥыттан таһымтан 3,5 бырыһыанынан ордук.
«Ыһыыгыт иэнин сыл ахсын кырата 5-10 бырыһыан кэҥэтэргэ дьулуһуохтааххыт, – диэтэ П.Алексеев улуустар салайааччыларыгар туһаайан. – Сибиирдээҕи федеральнай уокурукка 28-30 тыһ. гектарынан эбэллэр. Оттон эһиэхэ өрөспүүбүлүкэ көмөлөһөрүн үрдүнэн былааҥҥытын кыайан толорбоккут. Сыыппараны ааҕааччы олус элбэх, дьиҥ дьыаланан дьарыктанааччы – аҕыйах».
Холобур, эргиччи табыгастаах усулуобуйаҕа олорор Нам улууһа былырыын тиэрдиллибит былааннаах сорудаҕы кыамматаҕа. Быйыл толоруох буолан эрэннэрдилэр. Миниистир ыһыытын кэҥэтэргэ дьулуспат улуустар кэлэр сыллардааҕы көмө үпкэ тиксиигэ сүүйтэрэллэрин санатта. «Туймаада-Агроснаб» ААУо 800 гектар ыһыылаах гынан баран, тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччуга киирсибэт буолан, көмө харчыга тиксибэт. Петр Николаевич бу боппуруоһу ойуччу тутан быһаарарга дьаһал биэрдэ.
Судаарыстыба харчытын ааҕар буолбут
Сааскы ыһыы үлэтин үбүлээһиҥҥэ быйыл барыта 205,5 мөл. солк. суумалаах судаарыстыба өйөбүлэ көрүллүбүтүттэн 155,6 мөл. солкуобайа хаһаайыстыбаларга субсидия, 49,9 мөл. солкуобайа муниципальнай оройуоннарга уонна куораттардааҕы уокуруктарга субвенция көрүҥнэринэн бэриллэллэр. Балартан бастакытыгар 89, иккиһигэр 74,3 бырыһыана көһөрүллүбүт.
Чопчу субсидияны ылан көрөр буоллахха, өйөбүл биэс хайысхалааҕыттан иккитигэр – бастакытынан, сүөһү аһылыгар аналлаах култуура сиэмэтин атыылаһыыга 56,5 мөл. солк. көрүллүбүтүттэн 8 мөл. солкуобайа өрөспүүбүлүкэ бэйэтин үбэ, онтон уратытын федеральнай бүддьүөт уйунар., иккиһинэн, ыһыы гектарыгар 43,5 мөл. солк. кээмэйдээх өйөбүл оҥоһулларыттан федеральнай ирээтэ – 13,5 мөл. солкуобай.
Ити федеральнай өйөбүллээх хайысхаларга көмө ылар хаһаайыстыбалар быйылгыттан федеральнай казначейство управлениетыгар сирэй счет арыйаллара ирдэнэр буолла. Быйыл өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн маннык 69 хаһаайыстыба субсидия ылыахтааҕыттан 64 хаһаайыстыба сирэй счетун арыммыт. Сиртэн үүнүүнү ылыыга уонна материальнай-техническэй хааччыйыыга департамеҥҥа быһаарбыттарынан, быйыл саҕалааһын быһыытынан улахан хаһаайыстыбалары – производственнай кэпэрэтииптэри, ХЭУо-лары эрэ киллэрбиттэр, эһиилгиттэн бааһынай хаһаайыстыбалары эмиэ сирэй счекка киллэриэхтэрэ. Онон, үбү быһа ылар тохтуур, аны хаһаайыстыбалар «казначейство арыаллааһыннаах» эрэ судаарыстыба өйөбүлүнэн туһанар буолуохтара.
Сүбэ мунньахха кэпсэтииттэн сирдэттэххэ, хаһаайыстыбалар сирэй счеттарыгар билиҥҥэ диэри 47 мөл. 692 тыһ. солк. суумалаах субсидия үбэ сытар. Ити – кинилэр сиэмэ, минеральнай уоҕурдуу атыыласпыттарын иһин оператор тэрилтэлэрдиин аахсыахтаах үптэрэ. Петр Алексеев иэстэрин-күүстэрин суһаллык төлөһөллөрүгэр эттэ. Оттон жатайдар уонна мииринэйдэр субвенция үбүн кыайан туһаммакка олороллор. Ыйыллыбыт болдьоххо кыайан ылбатахха, ол үп бүддьүөккэ төттөрү барар…
“Окко көмөнү күүтүмэҥ, бэйэҕитигэр эрэ суоттаныҥ”
Быйыл сайын 484,9 тыһ. туонна от (былырыын оттоммуттааҕар 5,9 бырыһыанынан элбэх) кэбиһиллиэхтээх, 11,9 тыһ. туонна сенаж (3,8 бырыһыанынан ордук) сууланыахтаах, 18,9 тыһ. туонна сиилэс (28,7 бырыһыанынан ордук) угуллуохтаах.
Мантан саас-сайын айгыр-силик айылҕалара тугу тосхойуо биллибэт Орто Халыма олохтоохторо 6,5 тыһ. туонна оту былаанныыллар, өссө хаһааска 600 т оту бэлэмниир баҕалаахтар. “Тиэхиньикэ ыыппыппыт. Хаһааска харса суох оттооҥ”, — диэтэ П.Алексеев. Оттон Ньурба улууһунааҕы тыа хаһаайыстыбатын управлениетын салайааччыта Александр Эверстов сабаҕалыырынан, ходуһа сир 70 бырыһыана үүнүөх курдук, онон хаһаас фондаҕа оттуохтаах биригээдэлэри тэриниэхтэрэ.
“Оттооһун хампаанньатын билиҥҥиттэн саҕалааҥ. Хаһаас фондаҕа оттуур биригээдэлэргитин нэһилиэктэринэн тэриниҥ. Ааспыт өттүгэр от үлэтин тэрээһинигэр өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн сыл ахсын 40-50 мөл. солк. суумалаах өйөбүлү оҥорон кэлбит буоллахпытына, үп-харчы татымынан, быйыл оннук көмөнү күүтүмэҥ”, — диэн түмүктээтэ сүбэ мунньаҕы бырабыыталыстыба баһылыгын бастакы солбуйааччы сололоох тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ.
* * *
Илин эҥээрдээҕи уонна киин улуустар ыам ыйын хара сиргэ көрүстүлэр. Хаарбыт-сиикпит халлааҥҥа көппүтэ, сиргэ тимирбитэ биллибэккэ, иҥэн-сүтэн хаалла, бэлиэр, бааһыналар буордара бурҕайан эрэр. Илин эҥээрдээҕи хаһаайыстыбалар бу күннэргэ сиик саптарыытын түмүктээннэр, ыһыы үлэтин ыам ыйын 11-12 күннэриттэн саҕалыахтара, оттон Дьокуускай, Хаҥалас, Нам хаһаайыстыбалара ый ортотуттан киирэргэ бэлэмнэнэллэр.
Василий НИКИФОРОВ.