Илиҥҥи толкуйдар

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Соторутааҕыта Владивостокка тас дойду инвестордарын тардар сыаллаах Илиҥҥи форум буолан ааста. Онуоха Арассыыйа Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 2013 с. Федеральнай Мунньахха Анал этиитигэр “Уһук Илини уонна Сибиири сайыннарыы – бу Арассыыйа XXI үйэҕэ национальнай тумус тутуллар соруга” диэн этиитэ төһүү буолла. 


Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форум бырайыактар бэйэлэрин инвестордарын кытта көрсүһэр норуоттар икки ардыларынааҕы глобальнай былаһаакканан буолар, онон бу кыаҕы көдьүүстээхтик толору туһаныахтаахпыт: дьоҕус уонна орто биисинэс бырайыактарын кытта кэлэр форумҥа бэлэмнэниигэ биэдэмистибэлэр икки ардыларынааҕы анал хамыыһы­йаны тэрийэр наада, улуустар уонна куораттар бырайыактарын бэлэмнээһиҥҥэ уонна сүүмэрдээһиҥҥэ хамыыһыйаны тэрийиэххэ, эрдэттэн технико-экономи­ческай көдьүүһүн ааҕыахха, кэлэр Форумҥа бэлэмнэнэн, сөбүлэ­­һиилэри баттаһар туһугар сыл устата инвестор буолар кыахтаахтары кытта бииргэ үлэлэһиэххэ.

Атын дойдулар регионнарын кытта оройуоннар бииргэ үлэлээһиннэрин күүһүрдэр туһуттан атын дойдулары кытта хардарыта сыһыаннаһыыны өйүүргэ, тас дойдулар судаарыстыбаларын сокуон­настарын үөрэтиигэ, сөбүлэһиилэр тиэкистэрин бэлэмнээһиҥҥэ омук хам­паанньаларын кытыннаран, үөрэтэр киини тэрийиэххэ.

2016 сылга Арассыыйаҕа технологиялары уонна тэхиньиичэскэй көрүҥнээх өҥөлөрү дойду иһигэр киллэриигэ (экспордааһыҥҥа) уопсайа 28 млрд доллар  суумалаах 2182 сөбүлэһии түһэрсиллибитэ, итинтэн Уһук Илин федеральнай уокурукка 186 мөл доллар суумалаах (1% кыра)  32 эрэ сөбүлэһии (1,5 %)  тиксэр. Үгүс ах­сааннаах сөбүлэһиини Свердловскай (230) уонна Новосибирскай (218) уобаластар түһэрсибиттэрэ, саамай улахан сыана­лаах сөбүлэһиигэ Нижегородскай уобалас (24 млрд доллар) илии баттаспыта.

Инвестицияны хайдах тардыахха?

Өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн дохуоттаах чааһын улаатыннарар кыахтаах салааларга инвестицияны тардыахха, олор манныктар:

— кырыылыыр уонна ювелирнай оҥорон таһаарыы;

— базальт технологияларыгар олоҕуран энерго-көдьүүстээх тутуу матырыйаалларын оҥорон таһаарыы;

— “өйдөөх” табаардарга уонна киэҥник туһаныллар өҥөлөргө  олоҕуран оҥорон таһаарыы: оҕолорго уонна улахан дьоҥҥо өйү  сайыннарар (интеллектуальнай) компьютернай оонньуулары, тус бэйэ уонна уопсастыбаҕа куттал суох буолуутуттан саҕалаан дьиэ хаһаайыстыбатыгар робот-көмөлөһөөччүлэри оҥорууга тиийэ;

— биотехнологиялары уонна оҥорон таһаарыы аныгы технологияларын сайыннарыы, үүнээйини үүннэриигэ уонна сүөһү иитиитигэр тыа хаһаайыстыбатын, балыктааһын уонна булт бородууксуйатын ас­­таан-таҥастаан таһаарыы ;

— дьоҕус нэһилиэнньэлээх уонна тэ­­йиччи сытар пууннарга энергия саҥа көрүҥнэрин тэрийии;

— өрөспүүбүлүкэ биологическай уонна үүнээйитин баайын  таҥастааһын технологиятын сайыннарыы;

— ИТ-индустрия.

Ини-бии холобура

Бүгүн  бырааттыы Алексей уонна Афанасий Ушницкайдар төрүттээбит My Tona хампаанньалара —  мобильнай тэриллэргэ уонна социальнай тиһиктэргэ аналлаах оонньуулары оҥорооччу, каассабай хомуурунан аан дойдуга инники күөҥҥэ иһэр. Аҥаардас 2017 сылга  хампаанньа үлэҕэ 150 ИТ-исписэлииһи ылбыта уонна бүгүн Дьокуускай, Сингапур, Иваново, Владивосток, Санкт-Петербург куораттарга 350 тахса киһи хампаанньаҕа үлэлиир. Хампаанньа 2017 сылга 4 млрд солкуобай бородууксуйаны оҥорбут, үлэһиттэр орто хамнастара — 150 тыһыынча солкуобай.  Билиҥҥи кэмҥэ өрөспүүбүлүкэҕэ үрдүк үөрэхтээх 150 тыһыынчаттан тахса киһи олорор, итинтэн ИТ эйгэтигэр 5 тыһыынча киһи үлэлиир эбэтэр 1,6 %,  оттон 10 тыһыынча исписэлиис ирдэнэр.

Уһук Илиҥҥэ төрөөһүн

Уһук Илиҥҥэ төрөөһүнү инфраструктураны тутуу уонна ипэтиэкэ ставкатын субсидиялааһын суотугар  үрдэтэр сорук турар, федеральнай министиэристибэлэр ааҕыыларынан, маныаха 370 млрд солкуобай ирдэнэр, өлүүнү аччатыыга – доруобуйа харыстабылын уларыта тутан уонна массыына суолларын бэрээдэктээн – 247 млрд солкуобай, үөрэхтээһиҥҥэ национальнай бырайыакка – 186 млрд солкуобай, экологияны харыстыыр миэрэлэргэ – 217 млрд солкуобай, Уһук Илиҥҥэ олорор дьиэ усулуобуйатын тупсарыыга – 647 млрд солкуобай.

Уһук Илин федеральнай уокурук экэ­ниэмикэтин сайдыытын инновационнай ньыматыгар дьиҥнээхтик көһүөхтээхпит, уонна Арассыыйаҕа бүттүүнүгэр даҕаны, бастатан туран, биһиги талааннары, лидердэри, ураты толкуйдаах эдэр салайааччылары үүннэрэн, иитэн таһаарыахтаахпыт.

Уһук Илиҥҥэ биисинэс бастакы сити­һиилэрэ үчүгэйдик көрдөрдүлэр: региоҥҥа киһи хапытаалын харыстааһын уонна тардыы сытыытык турарын. Инвестициялары бырайыакка кубулутуу, итини олоххо киллэрэргэ дьулуурдаах киһитэ суох кыаллыбат, оттон Уһук Илин олорорго ураты усулуобуйалаах, туруга суох демографиялаах уонна нэһилиэнньэ киин регионнарга көһө турар сиринэн-уотунан буолар.

Уһук Илиҥҥэ өйдөөх дьону элбэтиҥ

Биһиги билигин талааны оҕо саадыттан иитэн таһаарар туһунан кэпсэтиэхтээхпит. Онон, билиҥҥи үөрэх тиһигэр оҕону кыра сааһыттан иитиини киллэриэхтээхпит. Талааннар төрүүллэр, ол эрээри оҕо салгыы сайдыытын тиһигэ суоҕуттан симэлийэллэр. Өскөтүн, биһиги билигин оҕолору оҕо саадыттан саҕалаан бэлэмнээ­тэхпитинэ, кинилэр 20-30 сылынан экэ­ниэмикэни инновационнай хайысханан сайыннарыахтара.

Сүрүннээн эттэххэ, Уһук Илин федеральнай уокурукка билигин интеллек­туальнай кыах олох намыһах, үлэ оҥорон таһаарыыта намыһах, чинчийиини ыытар тэрилтэ ахсааннаах, наука хандьыдааттарын, наука дуоктардарын ахсаана аҕы­йах. Уһук Илин федеральнай уокурукка академиктар уонна чилиэн-кэрэспэдьиэннэр ылар өлүүлэрэ Арассыыйа наукатын академиятыттан 3-4 %, наука дуоктардара – 3,1 % , наука хандьыдааттара – 3,9  %,    үрдүк үөрэх кыһаларын ахсаана – 4 %, усту­дьуоннар ахсааннара – Арассыыйа үрдүнэн уопсай ахсаантан 3,7  %.

Өй күүһүн өрө тутуохха

Форумҥа тоһоҕолоон эппитим курдук, Уһук Илиҥҥи федеральнай уокуругу Уһук Илиҥҥи гектарынан уонна уру­таан сайдар сиринэн-уотунан эрэ буолбакка, туох-ханнык иннинэ, өйүнэн, саҥа ураты көрүүлээх каадырдарынан, үрдүк үөрэхтээх дьонунан  баһылыахха наада. Федеральнай кииҥҥэ Уһук Илин федеральнай уокурук сиригэр-уотугар экэниэмикэни инновационнай хайысханан сайыннарыыга сөптөөх исписэлиистэри бэлэмниир хас да федеральнай судаарыстыбаннай университеты, бэрэсидьиэн оскуолаларын тиһигин, саҥа тииптээх оскуолалары, ааптарыскай, инновационнай уонна аһаҕас оскуолалары  арыйар туһунан боппу­руоһу көтөҕүөххэ.  Азиятааҕы олимпиадалары, научнай-үөрэтэр, физикаҕа, математикаҕа, информатикаҕа, химияҕа уонна биологияҕа интеллектуальнай   оонньуулары тиһиктээхтик уонна былааннаахтык ыытыахха. Киэҥ хабааннаах үлэ күүтэр, каадырдары билиҥҥиттэн бэлэмниэхтээхпит.

Түмүккэ

Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форум өрөспүүбүлүкэни көдьүүстээхтик сайыннарыыны салайар, сонун идеялары киллэрэр уонна саҥа таһымнаах  салайааччылары иитэн таһаарар уонна Азия-Чуумпу акы­йаан регионун ырыынагар тахсыыга былаһаакканан буолуохтаах.

Михаил НИКОЛАЕВ,

СӨ бастакы бэрэсидьиэнэ,

СӨ Судаарыстыбаннай сүбэһитэ

Хаартыскаҕа: М.Е.Николаев сайдыыны өй күүһүн хото туһаныыга көрөр

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0