Балаҕан ыйын 5-8 күннэригэр Владивосток куоракка Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форум ыытыллыаҕа. Бу тэрээһин сэттэ сыл иһигэр Арассыыйа экэниэмикэтигэр суолталаах бырайыактары олоххо киллэриигэ баттаамалаах былаһаакка буоларын номнуо көрдөрдө.
Тэрээһин историятыттан билиһиннэрдэххэ, форум 2015 сыллаахха Уһук Илин эрэгийиэннэрин, Арктиканы сайыннарар, Азия, Тиихэй акыйаан тула олорор дойдулары кытары сибээһи бөҕөргөтөр сыаллаах тэриллибитэ. Ол чэрчитинэн, Арассыыйа Японияны, Кытайы, Индияны, Кореяны кытары кэпсэтии ыытар биир сүрүн былаһааккатынан буолла. Онон манна ыытыллар дьыалабыай көрсүһүүлэргэ РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ураты болҕомтотун уурар. Өскөтүн форум саҥа тэриллэригэр 2015 сыллаахха инвестордары кытары билсиһии хабааннаах барбыт буоллаҕына, билигин эрэгийиэннэр хампаанньалары кытары эрдэттэн үлэлэһэн бэлэм бырайыактаах тиийэллэр. 2015 сыллаахха икки тыһыынчаттан тахса киһи форумҥа кыттыбыт буоллаҕына, билигин Владивосток былаһааккатыгар аҕыс тыһыынчаттан итэҕэһэ суох киһи мустар. Хабар эйгэтинэн да форум сылтан сыл кэҥээн иһэр. Билигин барыта 86 хайысханан үлэ тэриллэн барар. Экэниэмикэни, бырамыысыланнаһы, атыыны-тутууну таһынан айти-технологияны сайыннарыыга, үөрэхтээһиҥҥэ, эдэр исписэлиистэри бэлэмнээһиҥҥэ, уопсастыбаннай түмсүүлэри кытары үлэҕэ, о.д.а. болҕомто ууруллар буолла. Форум түмүгэ төһө көдьүүстээҕий диэн көрөр эбит буоллахха, сылтан сыл түһэрсиллибит дуогабардар уонна олоххо киирбит бырайыактар элбии тураллар. Холобур, 2017 сыллаахха форумҥа барыта холбоон 2,5 трлн солкуобай суумалаах дуогабардар түһэрсиллибит буоллахтарына, аҥаардас икки сыл иһигэр (2019 с.) үрдээн, 3,4 трлн солкуобайга тэҥнэспит. Аны туран манна кыттар дойдулар ахсааннара эмиэ элбээн иһэр. Бастаан отучча дойду кыттыбыт буоллаҕына, билигин сылын аайы 60 дойду бэрэстэбиитэллэрэ кэлэллэр. Онон бу форум эрэгийиэннэр бэйэлэрин көрдөрөллөрүгэр, саҥа бырайыактары олоххо киллэрэллэригэр дьоһун былаһаакканан буолла. Саха сирин ыллахха, бырамыысыланнас, энергетикэ, сибээс, о.д.а. эйгэлэргэ дуогабар түһэрсиллибитэ.
ОЛОХХО КИИРБИТ БЫРАЙЫАКТАР
2017 сыллааҕы форум кэнниттэн Саха сиригэр бастакы IT-паарка тутуутун туһунан дуогабарга илии баттаспыттара. Билигин бу пааркаҕа сүүстэн тахса хампаанньа үлэлии сылдьар. Дьокуускай куораты таһынан улуустарга эмиэ арыллан, олохтоохтор саҥа үлэ миэстэтинэн хааччыллан олороллор. Ону таһынан Дьокуускай куоракка кыһыннары оҕуруот аһын үүннэрэр тэпилииссэ тутуутун туһунан кэпсэтии баран, 2017 сыллаахха дуогабар түһэрсиллибитэ. “Саюри” 2019 сыллаахха иккис уочарата тутуллубута. 2018 сыллаахха сэтинньигэ “Русгидро” хампаанньаны кытары үлэлэһии түмүгэр Булуҥ улууһугар Тиксиигэ 900 Квт кыамталаах тыал күүһүнэн барар электростанция олоххо киирбитэ. Кэлин өссө 3 Мвт диэри кыамтатын улаатыннаран биэрбиттэрэ. Итини таһынан хотугу улуустарга түргэн-тарҕан интэриниэти киллэрии эмиэ бу форум былаһааккатыгар кэпсэтии барбыта. СӨ бырабыыталыстыбата “Ростелеком” хампаанньаны кытары дуогабар түһэрсэн, билигин Удачнайтан Өлөөҥҥө диэри оптическай сибээс ситцимэ тардыллыбыта.
БЫЛЫРЫЫН
Былырыын, бастатан туран, хамсык кэмигэр ыытыллыбыт буолан, форум икки көрүҥүнэн барбыта. Сорох кэпсэтиилэр быһа сибээһинэн тэриллибиттэрэ. Иккиһинэн, үгэс буолбут былаһааккалары таһынан, айылҕа уларыйыыта, ону кэтээн көрүү, нэһилиэнньэ чөл туруктаныыта биир сүрүн миэстэни ылбыта. Холобур, доруобуйа харыстабылын эйгэтигэр Арассыыйа уонна Корея миниистирдэрэ Михаил Мурашко, Квон Док Чхоль кыттыылаах улахан тэрээһин ыытыллыбыта. Манна эрэгийиэннэр, дойдулар уопуттарын атастаһалларын таһынан, айылҕа араас уларыйыыларыгар биир бырайыактары оҥорорго этиилэри киллэрбиттэрэ. Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форум тэриллиэҕиттэн Уһук Илин эрэгийиэннэргэ исписэлиистэри бэлэмнээһин күүскэ бара турар. Холобур, биһиэхэ өскөтүн аҕыйах сыллааҕыта “Соҕуруу Саха сирэ” урутаан сайдар сир сайдыаҕыттан чоҕу хостооһуҥҥа исписэлиистэр тиийбэттэр диир буоллахпытына, былырыын бу чааһыгар ойуур хаһаайыстыбатыгар исписэлиистэри бэлэмнээһин, бу эйгэҕэ болҕомтону тардыы күүһүрбүтэ. Буоларын курдук, форум пленарнай мунньаҕын РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ыыппыта. Бу көрсүһүүгэ Уһук Илин эрэгийиэннэр бэйэлэрин бырайыактарын көмүскээбиттэрэ, ону сэргэ эрэгийиэннэргэ тэриллибит урутаан сайдар сирдэр үлэлэрин-хамнастарын отчуоттаабыттара. Маны таһынан мунньахха быһа сибээһинэн Казахстан уонна Монголия бэрэсидьиэннэрэ Касым-Жомарт Токаев уонна Ухнаагийн Хурэлсух кыттыыны ылбыттара. Кинилэри таһынан Аргентина бэрэсидьиэнэ Альберто Фернандес, Кытай Народнай Өрөспүүбүлүкэтин бэрэссэдээтэлэ Си Цзиньпин, Индия уонна Таиланд премьер-миниистирдэрэ Нарендра Моди, Прают Чан-Оча тыл эппиттэрэ.
БЫЙЫЛГЫ ФОРУМҤА
Быйылгы форумҥа Ил Дархан Айсен Николаев салайааччылаах Саха сирин дэлэгээссийэтэ барыта 90 млрд солкуобайдаах 30 дуогабары баттаһар санаалаах. Былырыын Саха сирэ 25 млрд солкуобайдаах 90 бииргэ үлэлэһии дуогабарын баттаспыта. – Өрөспүүбүлүкэбитигэр улахан бырайыактары киллэриибит, инвестицияны бэйэбитигэр тардыыбыт бу барыта хас эмэ хаттыгастаах уонна бириэмэни ирдиир үлэ. Маннык форумнарга, дьиҥэр ыллахха, үлэбит түмүгэ эрэ көстөр. Бу дуогабар түһэрсиилэр кэннилэригэр үгүс кэпсэтии, дьыалабыай көрсүһүүлэр тураллар. Ол эрээри саамай улахан үлэбит бу дуогабардары салгыы үлэлэтии буолар. Бу форумҥа түһэрсиллибит бырайыактарбыт бары олоххо киирэн өрөспүүбүлүкэбит сайдыытыгар төһүү буолуо этилэр, – диэн бэлиэтиир Айсен Сергеевич. Ити үөһээ этиллибит отут дуогабар иһигэр улахан бырайыактарынан Усуйаанатааҕы хайа бырамыысыланнаһын кластерын сайыннарыы, өрөспүүбүлүкэ улуустарыгар түргэн-тарҕан интэриниэт ситимин, үрдүк күүрүүлээх уот ситимнэрин тардыы буолар, ол иһигэр Сулҕаччы—Амма хайысханан уот ситимнэрэ саҥардыллан, Аммаҕа станция тутуута былааннанан турар. Ону таһынан тыа сиригэр почта отделениеларыгар, ньиэп, гаас эйгэтин эбийиэктэригэр үлэ күүтүллэр. Дьокуускай куоракка биир улахан үлэнэн “Байыаннай чаас” оройуонун тутуу буолуоҕа. Саха сирин дэлэгээссийэтэ, үгэс курдук, бу форумҥа атын эрэгийиэннэри кытары бииргэ үлэлэһиигэ эмиэ дуогабар баттаһыаҕа. Дьыалабыай көрсүһүүлэр чэрчилэринэн, Забайкальены, Кемеров уобалаһын, Чукотканы кытары үлэтин хайысхатын өссө хаҥатан биэриэҕэ.
ТҮМҮК ОННУГАР
Быйылгы Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форум историяҕа хаалар эмиэ биир кэрдиис кэм быыһыгар ыытыллыаҕа. Онон сүрүн тиэмэтэ да уратылаах. Кыттааччылар арҕааҥҥы дойдулар киллэрбит араас хааччахтарын, экэниэмикэ туруктаах буолуутун, бизнес эйгэтин салгыы сайдыытын, олохтоох оҥорон таһаарыыны, эрэгийиэннэр сайдыыларын, о.д.а. тустарынан киэҥ киэлилээх кэпсэтии ыытыахтара. Буолаары буолан, билигин Арассыыйа Уһук Илиҥҥи эрэгийиэннэргэ, Арктикаҕа, Азия, Тиихэй акыйаан дойдуларыгар муоһатын туппут кэмигэр биһиги федеральнай уокурукпут сайдыытыгар бу форум биир баттаамалаах былаһааккан
ыйаан тула олорор дойдулары кытары сибээһи бөҕөргөтөр сыаллаах тэриллибитэ.
edersaas.ru