Ил Дархан Айсен Николаев Төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик күнүнэн эҕэрдэтэ
Ытыктабыллаах Саха сирин олохтоохторо!
Саха Өрөспүүбүлүкэтин салалтатын уонна тус бэйэм ааппыттан эһигини Төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик күнүнэн эҕэрдэлиибин!
Бу күн 1996 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ бастакы Президенэ Михаил Николаев ыйааҕынан саха тылын уонна Хоту дойду биэс норуотун тылын сайыннарыыга анаан саха суругун-бичигин төрүттээччи, сырдатааччы, уһулуччулаах учуонай, тыл үөрэхтээҕэ Семен Андреевич Новгородов күн сирин көрбүт күнүгэр олохтоммута.
“Омук бэйэтин тылынан саҥарарын тухары тыыннаах” диэн бэргэн этии баар. Бу – кырдьык!
Төрөөбүт тыл – норуот барҕа баайа. Норуот уратытын илдьэ сылдьар уонна норуоту биир ситимниир туох баар барыта – аан дойду уонна олох туһунан билии, үгэс, сиэр-туом, төрүт култуура – көлүөнэттэн көлүөнэҕэ тыл көмөтүнэн бэриллэр.
Биһиэхэ, Саха сиригэр, саха тылын уонна Хоту дойду төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах омуктарын тылларын сайыннарыыга улахан болҕомто ууруллар. Ол курдук, Саха Өрөспүүбүлүкэтэ тэриллиэҕиттэн бу тыллары сайыннарыыга сөптөөх усулуобуйаны тэрийэргэ туһуламмыт тыл бэлиитикэтэ олоххо киллэриллэр.
Тыл – тыыннаах эйгэ, уларыйар, сайдар. Тыл уонна иһитиннэрии эгэлгэтигэр төрөөбүт тыл сүтэр куттала үөскүөн сөп. Биһиги ону билинэбит.
Ол иһин хас биирдиибит: төрөөбүт тылбытынан төһө ыраастык уонна элбэхтик саҥарабытый, оҕолорбут төрөөбүт тылларын билэллэр дуо, дьиэбитигэр төрөөбүт тылбытынан саҥарабыт дуо? – диэн толкуйдуохтаах уонна бу мантан бүтүн норуот тылын дьылҕата улахан тутулуктааҕын өйдүөх тустаах.
Төрөөбүт тылынан тахсар сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэлэр, литература уонна кинигэни таһаарыы, култуура контеннара, оҕолору уһуйааннарга уонна оскуолаҕа төрөөбүт тылынан иитии-үөрэтии – төрөөбүт тылы сайыннарыыга дьоһун суолталаахтар. Бу хайысхалар өрөспүүбүлүкэҕэ бигэтик сайдаллар.
2021 сылга “Манчаары”–“Кыым”–“Саха сирэ” маҥнайгы дьиҥ таһымнаах сахалыы хаһыат тахсыбыта 100 сылын бэлиэтээтибит.
Бүгүн национальнай тыллары сыыппараҕа көһөрүүгэ тус сыаллаах үлэ ыытыллар.
80 тыһыынчаттан тахса тыллаах, 15 томнаах Саха тылын быһаарыылаах улахан тылдьытын таһаарыы уонна сыыппараҕа киллэрии Аан дойдутааҕы тыл култууратыгар сүҥкэн кылаат буолла. Литературабыт баай нэһилиэстибэтэ эмиэ электроннай көрүҥҥэ көһөрүллэ сылдьар.
Сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэлэр аныгы технологиялары баһылаан, Интернет эйгэтигэр тахсан, олохтоохтор сэҥээриилэрин ылаллар. Ол курдук, “Тэтим араадьыйа” сахалыы онлайн-сыһыарыы Россияҕа хачайданар араадьыйа-сыһыарыылар ортолоругар 10 бастыҥ ахсааныгар киирдэ. Бу олус үчүгэй!
Итини таһынан, смартфоннарга аналлаах сыһыарыылар контеннара күүскэ сайдар. Ааспыт сылга AYANA диэн нуучча тылыттан эбэҥки тылыгар саҥаран тылбаастыыр сыһыарыы баар буолла. Бу сыһыарыыны онлайн-маркеттан ылыахха сөп.
Инникитин бу хайысхаҕа ыытыллар үлэ кэҥии турар кыахтаах диэн эрэнэбин.
Күндү Саха сирин олохтоохторо! Биһиги өрөспүүбүлүкэбит элбэх омуктаах, ол аата элбэх тыллаах. Өрөспүүбүлүкэбит гербэтигэр баар түөрт муннуктаах сэттэ кристалл – Саха сирин олохтоох омуктарын бэлиэтэ. Биһиги икки судаарыстыбаннай уонна биэс дьиҥ таһымнаах тыллары тэҥҥэ тутан сайыннарабыт, онуоха хас биирдии тыл норуот уратытын быһыытынан ырааһын уонна кэрэтин чөл хаалларарга кыһаллабыт.
Бүгүҥҥү үөрүүлээх күҥҥэ хас биирдии киһи төрөөбүт тылын таптыырыгар, ытыктыырыгар, төрөөбүт тылын баайыттан күүһү, көтөҕүллүүнү сомсон кыайыылары ситиһэригэр, төрөөбүт тылын туохтааҕар да күндү баай быһыытынан оҕолоругар хаалларарыгар баҕарабын!
Үйэттэн үйэҕэ сайда тур, таптыыр ийэ тылбыт! Дьүрүһүйэр кэрэ, истиҥ дорҕоон буолаҥҥын, сүрэхпитин үөрт, өйбүтүн-санаабытын сааһылаа, олоххо дьулууру күүһүрт! Көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр баараҕай баай буолаҥҥын, омукпут сайдар суолун кэҥэтэ тур!
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Айсен Николаев
СИА хаартыската