Ааспыт сыл сүрүн киһитинэн күһүн норуот саҥа талбыт Ил Дархана Айсен Николаев буолара саарбахтаммат. Өрөспүүбүлүкэ Баһылыгын эбээһинэһин толоро киириэҕиттэн тутатына, кэтэмэҕэйдээбэккэ уларытыылары киллэрэн, саҥа сүүрээннэри саҕан, сайдыы суолугар киллэрэн барбыта. Ыам ыйтан үлэлээн кэлбит Ил Дархан кэмин туһунан туох саналааҕын кэпсээтэ.
— Сахалыы ааттааҕыҥ эйиэхэ көмөлөһөр дии саныыгын дуо?
— Ханнык баҕарар киһиэхэ аата дьайар буоллаҕа. Мин итэҕэйэбин сахалыы ааттааҕым миэхэ көмөлөһөрүгэр. Оскуолаҕа үөрэнэрим саҕана мин көлүөнэбэр сахалыы ааттаах оҕо аҕыйах этэ. Онон мин ааппынан куруук киэн туттар этим. Билигин сахалыы ааттаах оҕо элбээбититтэн үөрэбин.
— Эн эһэҥ Өндөрөй Тиитээрэп алгысчыт, тойуксут, оһуор тыллаах оһуохайдьыт, олоҥхоһут быһыытынан биллибит киһи. Итинтэн сиэттэрэн — саха фольклорун төһө билэҕин?
Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан үлүһүйэн туран интэриэһиргиир этим диэн этэр кыаҕым суох, чуолаан, олоҥхону. Ол эрэн, эһэм былыргы остуоруйалары, үһүйээннэри кэпсиирин бэркэ өйдүүбүн. Кини миигин төрүт сирдэринэн сырытыннаран, айылҕаны кытта ситимнээбит киһинэн буолар.
— Сатаан от охсоҕун дуо?
— Охсон бөҕө буоллаҕа. Тоҕус сааспыттан үрдүк үөрэххэ киириэхпэр диэри сайын аайы окко сылдьыбыт киһибин. Илиинэн охсон, мунньан, бугуллаан, кэбиһэн. Онон от үлэтин ыараханын, ымпыгын-чымпыгын эт хааммынан билэбин.
— Саха литературатын төһө билэҕин?
— Мин саха литературатын ааҕарын ааҕар этим. Онтукам Москваҕа үөрэнэр сылларбар, дойдубуттан тэлэһийэн сылдьар кэмнэрбэр күүһүрбүтэ. Сөбүлээн ааҕар суруйааччым Былатыан Ойуунускай буолар. Чуолаан, “Улуу Кудаҥсатын” хаста да аахпытым. Кини саха литературатын төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ буолан, мин санаабар, кини айымньылара сүрдээх дириҥ ис хоһоонноохтор. Аан дойду таһымнаах улуу суруйааччылаахпытынан киэн туттабын.
— Физик буоларыҥ быһыытынан, Борис Слуцкай диэн поэт «Физики и лирики» диэн хоһоонун аахпытыҥ буолуо. Ол онно маннык тыллар бааллар:
Что-то физики в почёте,
Что-то лирики в загоне.
Дело не в сухом расчёте,
Дело в мировом законе…
— Итинник хаһан баҕарар кэмҥэ баар буолар. Билигин баар дии — технократтар уонна гуманитарийдар куоталаһыыларын түмүгэр, мин санаабар, олох иннин диэки хамсыыр буоллаҕа. Физиктэр суохтара буоллар, аҥаардас лириктэр космоска көтөр кыахтара суох, оттон, төттөрүтүн, физиктэр культураны, искусствоны, айар эйгэни сайыннарар кыахтара суох. Ол иһин, хайаан даҕаны иккиэн – физиктэр уонна лириктэр баар буолуохтаахтар.
— Эн биир дойдулаахтаргынан Тумус Мэхээлэ уонна «Чолбон” бөлөх буолаллар. Урут “Программа А” биэриигэ “Чолбон” бөлөҕү Мирнэйтэн сылдьаллар диэбиттэр. Ону “дьиҥнээҕин” булларар туһуттан, Шаболовкаҕа тиийэн, бу ырыаһыттар Үөһээ Бүлүүттэн буолалларын дакаастаан, уларыттарбыт үһүгүн. Бу чахчы дуо?
— Мин Шаболовкаҕа тиийэн ааннарын тэбиэлээбитим диэбэппин (күлэр). Ол гынан баран, Москваҕа рок эйгэҕэ сылдьар, үлүһүйэр билэр оҕолорум, доҕотторум элбэх этилэр. Кинилэргэ телефонунан эрийэн быһаарбытым уонна көннөттөрбүтүм. Тумус Мэхэлээни үчүгэйдик билэбин, “Чолбон” бөлөххө оонньуур убайдарбын эмиэ бэркэ билэбин, оскуолаҕа үөрэнэр сааспыттан. Кинилэр саха рок-музыкатын саҥа кэрдиискэ таһаарбыттарынан, саҥа сүүрээни үөскэппиттэриттэн киэн туттабын. Манна даҕатан эттэххэ, үөрэхпин бүтэрэн баран «Дуораан” бөлөх ырыаларын эмиэ сөбүлээн истэр этим.
— Эһиил Тыйаатыр сыла. Москваҕа ханныктарга сылдьааччыгыный? Ити эйгэҕэ төһө чугаскыный?
— Тыйаатырга мин куруутун быыс эрэ булларбын сылдьа сатыыбын. Москваҕа үөрэнэ сылдьан биллэллэргэ барыларыгар кэриэтэ сылдьыбытым. Ол саҕаттан билиэт булар уустук этэ, тигистэрбин эрэ барааччыбын. Билигин даҕаны бириэмэ буллахпына, киин куорат тыйаатырдарыгар сылдьа сатыыбын. Оттон Саха театрын премьераларын эмиэ көтүппэккэ көрө сатыыбын. Үөрэнэ сылдьан биир дойдулаахтарым туруорууларын хаста даҕаны көрөн турабын. Холобура, «Улуу Кудаҥсаны» Москваҕа көрбүтүм. Киинэҕэ сылдьарбын эмиэ оҕо эрдэхпиттэн сөбүлүүбүн. Уларыта тутуу кэмигэр үөрэммитим. Онон бобулла сылдьыбыт киинэлэри көрбүт дьоллоохпун. МГУ-га бастыҥ режиссердары кытта көрсүһүү бөҕөтө буолара. Киинэ диэн дьон өйүгэр-санаатыгар дьайар искусство биир бастыҥ көрүҥэ буоллаҕа дии. Саха киинэтэ сайдан иһэриттэн ис сүрэхпиттэн үөрэбин, аан дойду таһымнаах бириистэри ылалларыттан астынабын. Эстрада уонна Үҥкүү тыйаатырдара сотору “Европа” кулууп дьиэтигэр малааһынныахтара, эһиил Майаҕа, Ньурбаҕа таас кулууптар тутуулара саҕаланыа.
— Спорт ханнык көрүҥүн интэриэһиргиигин?
— Күөх экран нөҥүө спорду барытын кэтээн көрөбүн, быһаарсабын диэхпин сөп. Чуолаан, ат сүүрдүүтүн уонна көҥүл тустууну көрөрбүн сөбүлүүбүн. Футболга “Спартакка” урут-уруккуттан «ыалдьабын”. Уонна Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандатыгар, төһө да мөлтөхтүк оонньоотоллор (күлэр).
— Бу ааспыт аҕыйах ый иһигэр наһаа элбэхтик кэллиҥ-бардыҥ, этэргэ дылы, утуйар уугун умнан, күнүстэри-түүннэри үлэлиигин…
— Утуйарбар бириэмэм олох тиийбэт. Ордук сэтинньи иккис, ахсынньы бастакы аҥаардарыгар ыгааһыннаах кэмнэр этилэр. Ааҕан көрбүтүм, 3-түү, 4-түү чаас утуйан ыла-ыла, 8 күн куугуначчы көппүтүм. Мин бэйэбэр ылыммыт эппиэтинэспин өйдүүбүн. Бу маннык тэтиминэн үлэлээтэхпитинэ-хамнаатахпытына эрэ кылгас кэм иһигэр уларыйыылар, ситиһиилэр кэлиэхтэрэ. Ону бары өйдүөх тустаахпыт.
Родион Кривогорницын, «Саха сирэ» хаһыат сүрүн эрэдээктэрэ,
Кэпсэтиини толору манна ааҕыҥ: