Ил Дархан нэдиэлэтэ: Халаантан эмсэҕэлээбиттэргэ көмө барыта оҥоһуллуоҕа (От ыйын 11 — 17 күннэрэ)

Чөлүгэр түһэрии үлэтэ — хонтуруолга

От ыйын 11 күнүгэр Ил Дархан Саха Өрөспүүбүлүкэтин салалтатын кытта былаанныыр уонна суһал быһыы-майгы хамыыһыйатын мунньахтарын ыытта. Дьааҥыга улууһугар ардах халааныттан тахса турар эмсэҕэлээһини чөлүгэр түһэриигэ сүрүн болҕомто уурулунна.

23 оҕоҕо — сүүстүү тыһыынча

От ыйын 11 күнүгэр Айсен Николаев БКЭ-ни сүүс баалга туттарбыт 23 оҕону уонна кинилэр учууталларын кытта көрүстэ. Оҕолор бары 100 тыһыынча солкуобайынан наҕараадаланар туһунан сэртипикээти туттулар. БКЭ-ҕэ уһулуччу көрдөрүүнү 8 оҕо литератураҕа, 7 оҕо нуучча тылыгар, 3 оҕо математикаҕа, 3 оҕо химияҕа, 2 оҕо информатикаҕа ситис-

тилэр. Быйыл икки оҕо сүүстүү баалы иккилии биридимиэккэ ыллылар.

Росгвардеецтарынан киэн туттабыт

От ыйын 12 күнүгэр Украинаҕа анал байыаннай эпэрээссийэҕэ кыттыбыт Росгвардия үлэһиттэрэ Дьокуускайга эргиллэн кэллилэр. Кинилэри Айсен Николаев көрүстэ.Ил Дархан росгвардеецтары дойду Аҕа баһылыга Владимир Путин туруорбут соруктарын чиэстээхтик толорон, бары этэҥҥэ дьиэлэригэр эргиллэн кэлбиттэринэн эҕэрдэлээтэ: «Донбасс уонна бүттүүн Украина норуотугар элбэх эрэйи аҕалбыт неонацизм көстүүтүн утарыласпыт байыастарынан, эһигинэн, Саха сирэ киэн туттар. Биһиги үтүө дьулууртан туора турбаппыт — ДНР Кировскай куоратын шефствоҕа ыламмыт, өйүүргэ, чөлүгэр түһэрэргэ бэйэбитигэр сорук ылынныбыт», — диэтэ кини.

Уус Маайаҕа

От ыйын 12 күнүгэр Ил Дархан Уус Маайа оройуонугар үлэлээтэ. “Куттала суох хаачыстыбалаах айан суоллара” национальнай бырайыак чэрчитинэн Ааллаах Үүн өрүһү туоруур саҥа муоста былааннаммыт болдьоҕун иннинэ тутуллан, үлэҕэ киирдэ. «Бу муоста Саха сиригэр эрэгийиэн таһымнаах суолларга Арассыыйа Бэрэсидьиэнин көҕүлээһининэн тутуллубут бастакы муоста буолар. Биһиэхэ сүрдээх улахан суолталаах тутуу — көмүһү хостооччулар бөһүөлэктэрин ситимниибит. Бу суол инникитин Охотскай муораҕа тахсар кэскиллээх. Национальнай бырайыак чэрчитинэн муоста тутуутун салгыы ыытыахпыт. Эһиил Нүүйэ уонна Мөҥкүлэ өрүстэри нөҥүө саҥа муосталар тутуллан үлэҕэ киириэхтэрэ”, — диэтэ Айсен Сергеевич. Саҥа муоста “Амма” айан суолун 609‑с км турар, 1300‑чэ киһи олорор Солнечнай уонна Югоренок сэлиэнньэлэрин кытта сылы төгүрүччү сиринэн ситим баар буоларын хааччыйар. Салгыы Ил Дархан Уус Маайа бөһүөлэгэр “Доруобуйа харыстабыла” национальнай бырайыак чэрчитинэн тутулла турар саҥа балыыһа тиһигэр үлэ-хамнас хаамыытын хонтуруоллаата. Тутуу 2021 сыллаахха саҕаламмыта. Балыыһа 45 куойкалаах, симиэнэҕэ 104 киһини көрөр кыахтаах буолуоҕа.

Экэниэмикэ туруга этэҥҥэ

От ыйын 13 күнүгэр Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ экэнэмиичэскэй сайдыытыгар туһуламмыт ыстаап уочараттаах мунньаҕын ыытта. «Дойду Бэрэсидьиэнэ уонна Бырабыыталыстыбата ылынар өйөбүл миэрэлэрэ үрдүк көдьүүстээхтэрин бары көрөбүт. Биһиги экэниэмикэбит туруга этэҥҥэ, сүрүн көрдөрүүлэр куһаҕана суохтар”, — диэн сыаналаата кини. Мунньахха Ньурбатааҕы көтөр фабрикатыгар комбикорм сыаната ыараабытынан, эбии 7,4 мөлүйүөн солкуобайы көрөргө быһаарыы ылыннылар. “Өйөбүл миэрэлэр көмөлөрүнэн Саха сиригэр предпринимательство эйгэтигэр үлэлиир уонна бэйэлэрин бэйэлэрэ дьарыктыыр дьон ахсаана улаата турар. Бу көрдөрүүнэн биһиги Арассыыйаҕа уон бастыҥ эрэгийиэҥҥэ киирдибит”, — диэтэ Ил Дархан.

Дьокуускай ирбэт тоҥҥо турар бастыҥ куорат буолуоҕа

От ыйын 13 күнүгэр Преподобнай Сергий Радонежскай кырамталардаах ковчег Дьокуускайга Преображенскай соборга кэллэ. Үөрүүлээх сиэргэ-туомҥа Айсен Николаев кытынна. Итэҕэллээх дьон Сергий Радонежскайга чөл туруктаах буолар, араас кыһалҕаны этэҥҥэ туоруур туһугар үҥэллэр. Ковчег бүтүн дойдуну сомоҕолуур аналлаах — сибэтиэй кырамталар 114 күн устата Арассыыйа 57 куоратыгар туруохтара. От ыйын 13 күнүгэр Дьокуускай куорат маастар-былаанын оҥорууга Бүтүн Арассыыйатааҕы аһаҕас күрэх түмүгэ таҕыста. Дьүүллүүр бөлөҕү Айсен Николаев салайда. Кыайыылааҕынан «Москватааҕы Генплан института» ГАУ ааттанна. “2032 сылга диэри Дьокуускайы ирбэт тоҥҥо турар аан дойду бастыҥ куората оҥорор улахан сыал-сорук турар биһиги иннибитигэр. Маны олоххо киллэрэргэ маастар-былаан улахан төһүү буолуо диэн бигэ эрэллээхпин”, — диэтэ Ил Дархан.

Дьааҥыга

От ыйын 13 күнүгэр Дьааҥы уонна Кэбээйи улуустарыгар эрэгийиэннээҕи таһымнаах суһал быһыы-майгы олохтонно. Бу туһунан анал Ыйаахха Ил Дархан Айсен Николаев илии баттаата. Суһал быһыы-майгы олохтонуута халаан хоромньутун чөлүгэр түһэриигэ, тустаах дьоҥҥо үп-харчы өттүнэн көмөнү көрүүгэ суһал миэрэлэри ылынар кыаҕы биэрэр. От ыйын 14 күнүгэр Ил Дархан Дьааҥыга тиийэн, ардах уутун халааныттан эмсэҕэлээбит нэһилиэктэргэ үлэлээтэ, быһыыны-майгыны миэстэтигэр сиһилии үөрэттэ. Верхоянскай куоракка уонна Боронукка сылдьан, олохтоох дьону кытта көрүстэ, суһал көмө хайдах оҥоһулларын хонтуруоллаата, кыһалҕалаах боппуруостарын чуолкайдаата. Баатаҕайга халаан уутугар аналлаах мунньаҕы ыытта. «Дьиэлэрэ-уоттара, хаһаайыстыбалара халаан уутуттан эмсэҕэлээбит дьоҥҥо бука барыларыгар көмө оҥоһуллуоҕа”, — диэтэ. Өрөспүүбүлүкэ салайааччыта сорудахтаабытынан, чөлүгэр түһэрии үлэтэ балаҕан ыйын 30 күнүгэр диэри түмүктэниэхтээх.

«Азия оҕолоругар” алгыс тыллар

От ыйын 14 күнүгэр Айсен Николаев Владивостокка ыытыллар “Азия оҕолоро” VII аан дойдутааҕы спортивнай оонньуулар кыттыылаахтарын уонна

тириэньэрдэрин кытта көрүстэ, спортсменнарга уонна тириэньэрдэргэ кыайыыга дьулуурдаах буолалларыгар алгыс тылын тиэртэ. Саха сириттэн Оонньууларга 120 кыттааччы

уонна 50 тириэньэр барар. Сүүмэрдэммит хамаанда успуорт 18 көрүҥэр кыттыаҕа.

Саха сирин тутуу маһа

От ыйын 15 күнүгэр Айсен Николаев “Алмас” тутуу маһын бэлэмниир бырамыысыланнай тиһик саҥардыллыбыт салаатын үлэҕэ киллэриигэ кытынна. Саҥа оборудование инчэҕэй мас эрбэнэр кээмэйин улаатыннарар кыаҕы биэрэр — сылга 150 кубометр маһы эрбиир уонна 75 тыһыынча кубометр мастан бородууксуйаны оҥорор кыамталаах. “Пиломатериаллары оҥорууну кэҥэтии чааһынай масдьиэлэри тутууга улахан сэргэхсийиини таһаарар, тутуу матырыйаала дэлэйэригэр уонна сыаната сөптөөх буоларыгар улахан төһүү буолар”, — диэтэ Ил Дархан.

Көмүстээх Алдаҥҥа

От ыйын 15 күнүгэр Ил Дархан Алдан улууһугар үлэлээтэ, убатыллыбыт гааһы уонна убаҕас химияны тырааныспар ханнык баҕар көрүҥэр тиэйэн туһааннаах сиргэ тиэрдэр танк контейнердары оҥорор сыахха сырытта. Сыах толору кыаҕын ыллаҕына, сылга 120 танк-контейнеры оҥорор кыамталаах. Үлэ саҥа саҕаланан эрэр — билиҥҥитэ бастакы 20 контейнер тургутуулары ааһар. Ил Дархан бу күн Алдан оройуонун 2030 сылга диэри сайдыытын туһунан Ыйаахха илии баттаата. Бу докумуоҥҥа Алдан оройуонугар бырамыысыланнаска, социальнай эйгэҕэ, тутууга, успуорка, тыа хаһаайыстыбатыгар ыытыллар үлэҕэ чопчу көрдөрүүлэри ситиһии сыала-соруга киирдэ. От ыйын 16 күнүгэр Якокикка агропромышленнай салаа тэрилтэлэрин үлэлэрин-хамнастарын сыаналаата. Тыа хаһаайыстыбатын сайыннарарга бааһыналары кэҥэтии, быраҕыллыбыт сирдэри чөлүгэр түһэрии биир тыын хайысханан буоларын ыйда, Алдан аграрийдара сайдарга, кэҥииргэ дьулуурдаахтарын бэлиэтээтэ. Бу күн Үөһээ Кураанахха Айсен Николаев 16 кыбартыыралаах саҥа дьиэ арыллыытын үөрүүлээх түгэнигэр кытынна — 12 дьиэ кэргэҥҥэ күлүүстэри туттартаата. Алдаҥҥа хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүүгэ Саха сирин үрдүнэн саамай улахан былаан турар. 2024 сылга диэри Алдан оройуонугар 181 тыһыынча квадратнай миэтэрэ хаарбах дьиэттэн 8589 киһи саҥа дьиэҕэ көһүөхтээх. Аллараа Кураанахха Айсен Николаев “Полюс Алдан” көмүһү хостуур тэрилтэ уонна ДОМ.РФ кыттыгас бырайыактарынан тутулла турар саҥа дьиэни көрдө. Бу дьиэ “Полюс Алдан” үлэһиттэригэр куортамҥа бэриллиэ. “Кураанах” рудникка сылдьан, үлэ хаамыытын сыаналаата. “Полюс Алдан” тэрилтэ сыллата үлэ көрдөрүүтүн тупсара турар. Билигин сууккаҕа 74 тыһыынча кубометр урууда сайҕанар. Салгыы Айсен Николаев Аллара Кураанах бөһүөлэгин 75 сылыгар уонна “Кураанах” рудник 65 сылыгар аналлаах үөрүүлээх тэрээһиҥҥэ кытынна.

Афанасий Ноев,

Ил Дархан пресс-сэкирэтээрэ.