Ил Дархан нэдиэлэтэ: гаас оттугу көдьүүстээхтик туһаныы тула киэҥ кэпсэтии таҕыста

Алтынньы 4 күнүгэр Ил Дархан Айсен Николаев улуустар уонна куорат уокуруктарын баһылыктарын кытта селекторнай мунньах ыытта – ковид ыарыыта тарҕаныытын тохтоторго саҥа дьаһаллары ылыныы уонна тутуһуу туһунан.

Ил Дархан ылыныллыбыт хааччахтыыр миэрэлэр бары булгуччу толоруллалларын ситиһии баһылыктар быһаччы эппиэтинэстэрэ буоларын ыйда.

Саха сиригэр улахан дьон 45 бырыаһына короновирус инфекциятын утары быһыыны ылбыт. Кутталлаах ыарыыны тохтотор туһугар вакцинация хаамыытын өссө түргэтэтэр тоҕоостооҕун Айсен Николаев тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.

Алтынньы 4 күнүгэр Айсен Николаев Аан дойдутааҕы мамонт киинин тэрийии туһунан сүбэ мунньаҕы ыытта.

Мамонт кырамтатын 90 бырыһыанын кэриҥэ Саха сиригэр дьапталлан сытар. “Саха Өрөспүүбүлүкэтэ бэйэтин сиригэр-уотугар сытар мамонт уҥуоҕун кээмэйинэн уонна бу эйгэни үөрэтэр үрдүк таһымнаах специалистарынан хааччыллыытынан аан дойду таһымнаах киин буолар толору кыахтаах”, — диэтэ Ил Дархан. “Север” научнай-үөрэтэр киин үлэтин биир хайысхатынан мамонт кырамтатын чинчийии буоларын кини чорботон бэлиэтээтэ.

Айсен Николаев бу киэҥ кэскиллээх боппуруоһу Россия бэрэссэдээтэллиир, үлэни иилиир-саҕалыыр сылларыгар Арктическай Сүбэ иһинэн көрөр тоҕоостооҕун ыйда. Маны тэҥэ, Мамонт аан дойдутааҕы киинин үлэтин барылын, киин тутуллар сирин чопчулуурга сорудахтаата.

Алтынньы 4 күнүгэр Айсен Николаев Аллараа Халыма баһылыгын Валерий Сентякову кытта көрүстэ. Олох-дьаһах, инники сайдыы боппуруостарын ырытыстылар, кэскиллээх бырайыактары олоххо киллэрии хаамыытын тула кэпсэттилэр.

Аллараа Халыма улууһа туризм сайдыытыгар, сиринэн уонна уунан суол-иис тутуутугар, промышленнай баайынан улахан кэскиллээх улуус быһыытынан сыаналанар.

Алтынньы 5 күнүгэр, Учуутал күнүн көрсө, Ил Дархан учууталларга судаарыстыбаннай наҕараадалары аныыр туһунан ыйаахтарга илии баттаата.

“Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун учуутала” диэн үрдүк аат Сунтаардааҕы политехническай лицей-интернат дириэктэригэр Олег Сосиҥҥа иҥэрилиннэ.

ССРС норуотун учуутала М.А.Алексеев аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэни Өрөспүүбүлүкэтээҕи лицей-интернат физикаҕа учуутала Лена Федорова ылла.

Бу күн Ил Дархан Саха сирин бары учууталларыгар барҕа махталын тиэртэ, истиҥ эҕэрдэтин анаата, уустук уонна ураты ис хоһоонноох үлэлэригэр ситиһиилэри баҕарда.

Алтынньы 5 күнүттэн Айсен Николаев Москваҕа командировката саҕаланна. Бу күн Ил Дархан Федерация Сүбэтин Бэрэссэдээтэлэ Валентина Матвиенко иилээн-саҕалаан ыыппыт “2022 сылга уонна 2023-2024 сылларга федеральнай бюджет барылын туһунан” парламеннааҕы истиилэргэ кытынна.

Бу тэрээһиҥҥэ Россия сенатордара уонна регионнар салайааччылара кыттыыны ыллылар.

Россия үпкэ министрэ Антон Силуанов этэринэн, бюджет барылын Федерация Сүбэтигэр көрүү улахан суолталаах – үбү-харчыны тыырар сүрүн докумуону оҥорууга регионнар санааларын, көрүүлэрин учуоттуур кыаҕы биэрэр.

Валентина Матвиенко федеральнай бюджет социальнай ис хоһоонноох буоларын бэлиэтээтэ, ол иһигэр салгынынан көтүү сыаната дьоҥҥо табыгастаах буоларын, айан суолларын тупсаран тутуу, инвалидтары уонна тулаайах оҕолору дьиэнэн хааччыйыы, уһук сирдэргэ Интернет ситимин тардыы, аҕыйах ахсааннаах норуоттары өйөөһүн курдук биһиги региоммут олоҕор-дьаһаҕар быһаччы сыһыаннаах боппуруостар учуоттаныахтара.

Алтынньы 6 күнүгэр Айсен Николаев Москваҕа “Биир ньыгыл Россия” (“Единая Россия”) политическай партия Үрдүкү сүбэтин уонна Генеральнай Сүбэтин холбоһуктаах мунньаҕар кыттыыны ылла.

Государственнай Дума спикерын, кини солбуйааччыларын, комитеттар салайааччыларын дуоһунастарыгар ким ананара тоҕоостооҕун дьүүллэстилэр, чопчулаатылар.

Алтынньы 7 күнүгэр Айсен Николаев Санкт-Петербург куоракка тиийдэ. Кини X Петербургтааҕы норуоттар икки ардыларынааҕы гаас форумугар кытынна.

Россия Уһук Илиҥҥи уонна Сибиирдээҕи федеральнай уокуруктарыгар 11 региону ситимниир “Илиҥҥи гаас аартыга” («Восточный газовый путь») диэн газомоторнай оттугунан айанныыр массыыналарга аналлаах айан суолун тэрийэр тоҕоостооҕун туһунан Ил Дархан этии киллэрдэ. Маннык айан суола гаас оттугу регионнар икки ардыларыгар тиэйиигэ улахан төһүү буолар кэскиллээҕин туһунан эттэ Айсен Николаев.

Бу бырайакка кыттарга бэлэмнэрин «АЛРОСА», Иркутскайдааҕы нефть хампаанньата, «Таас-Юрях Нефтегазодобыча», РНГ, “Газпром добыча Ноябрьск” биллэрдилэр.

Дойду регионнарыттан Саха сирэ, Иркутскай уобалас, Кузбасс, Красноярскай кыраай, Забайкалье, Бурятия, Амурскай уобалас, Хабаровскай кыраай, Еврейскэй автономнай уокурук, Приморье уонна Сахалин кыттар кыахтаахтар.

«Бу уустук, ол эрээри РФ Энергетикаҕа министерствотын уонна Газпром өйөбүллэринэн олоххо киирэр кыахтаах бырайыак. Техниканы бензинтэн гааска көһөрүү киэҥ кэскиллээх хамсааһынын көдьүүһүн көрдөрөргө биһиги улахан интэриэстээхпит”, — диэтэ Айсен Николаев уонна Саха сирэ маны көҕүлээччинэн буоларга бэлэмин ыйда.

Алтынньы 7 күнүгэр Айсен Николаев X Петербургтааҕы норуоттар икки ардыларынааҕы гаас форумун чэрчитинэн мустубут дьон сыанабылыгар хас да этиини таһаарда.

Ол курдук, Ил Дархан 2022 сылга Петербургтан Владивостокка диэри гаас уматыгынан айанныыр транспорт кыттыылаах улахан автопробег буоларын туһунан иһитиннэрдэ. “Бу айан Россия 20-ттэн тахса регионун уонна 40-тэн тахса нэһилиэнньэлээх пуунун ситимниэ”, — диэтэ Айсен Николаев.

2020 сыллаахха тэриллибит “Питертан Мирнэйгэ диэри айылҕа гааһынан” диэн автопробег гаас оттуга улахан көдьүүстээҕин дакаастаабыта, ол эрээри дойду илин өртүгэр гаас оттугунан хааччыйар заправка ситимэ ситэри сайдыбакка турарын көрдөрбүтэ.

Айсен Николаев Саха сирэ гааһынан хааччыйар заправка ситимин биллэрдик сайыннарар былааннааҕын туһунан эттэ. 2030 сылга диэри маннык заправка ахсаана 40-ҥэ тиийиэхтээх. Бу объектары тутууга бөдөҥ промышленнай компаниялар кыттыахтара.

«Бэрт сотору 2022 сылга гаас оттугунан айанныыр пассажирдары тиэйэр 100 автобуһу Дьокуускайга аҕалар туһунан сөбүлэһии баттаныа. Салгыы, кэлэр үс сыл иһигэр, автобустар үгүс өртүлэрин гааска көһөрөр былааннаахпыт”, — диэтэ Ил Дархан.

Маны тэҥэ, Айсен Николаев убатыллыбыт айылҕа гааһын туһаныы кэскилин туһунан кэпсээтэ. Убатыллыбыт оттук транспортка эрэ буолбакка, дьиэни-уоту ититиигэ киэҥник туһаныллар кыахтааҕын чорботон бэлиэтээтэ, Хаҥалас улууһун Хачыкаатыгар пилотнай бырайыак олоххо киирэрин туһунан эттэ.

Бүгүҥҥү күҥҥэ Саха сиригэр сылга 12 тыһыынча тонна убатыллыбыт гаас оҥоһуллар. Чугастааҕы сылларга бу кээмэй 30-40 тыһыынча тоннаҕа диэри улаатыа, кэнэҕэскитин -100 тыһыынча тоннаҕа тиийиэ.

Алтынньы 8 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дархана Айсен Николаев уонна «Газпром» хампаанньа бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Виталий Маркелов X Петербурдааҕы норуоттар икки ардыларынааҕы гаас форумугар көрсөн сөбүлэһии түһэристилэр.

Бу сөбүлэһии түмүгүнэн Президент Владимир Путин сорудаҕын толоруу чэрчитинэн «Газпром» Саха сиригэр социальнай гаастааһыны салҕыы олох киллэрэргэ 1,8 млрд солкуобайы угарга эбэһээтилистибэ ылынна. Маны тэҥэ, «Газпром» хампаанньа «Сила Сибири» гаас ситимэ ааһар сирин сэлэлии сытар нэһилиэнньэлээх пууннарга нэһилиэк иһинээҕи гаас ситимнэрин тардыыны үбүлүөҕэ. Бу үлэ Саха сирин 2021-25 сылларга гаастааһын бырагырааматын иһинэн ыытыллыаҕа.

Бу үлэ чэрчитинэн Алдан, Ленскэй, Нерюнгри уонна Өлүөхүмэ улуустарыгар 21 нэһилэнньэлээх пууннары гаастааһыҥҥа сөптөөх усулуобуйа тэриллиэҕэ. Ол иһигэр Алдан, Өлүөхүмэ куораттар, Бэчэнчэ, Мууруйа, Иенгра нэһилиэктэр, Чульман бөһүөлэк гааһынан хааччыллыахтара.

Афанасий Ноев, Ил Дархан пресс-сэкиритээрэ.