Социальнай гаастааһын
Бэс ыйын 6 күнэ. Айсен Николаев социальнай гаастааһын хаамыытын көрдө. «Сахатранснефтегаз» АУо генеральнай дириэктэрэ Алексей Колодезников былаан быһыытынан бу сылга 2 041 эбийиэк холбонуохтааҕын, номнуо 2 205 дуогабары түһэрсибиттэрин туһунан иһитиннэрдэ. Бу ыйтан олорор дьиэлэргэ гааһы киллэрии үлэтэ далааһыннаахтык ыытыллыа. Ил Дархан кыра дохуоттаах гражданнарга биир кэмнээх аадырыстаах көмөнү 100 тыһ. солкуобайтан 150 тыһ. солкуобайга диэри улаатыннарарга уонна бэриллэр субсидия ахсаанын элбэтэргэ быһаарыы ылбыта. Онон 1 000 тахса ыал көмөнөн туһаныа. Маны тэҥэ Айсен Николаев уонна Алексей Колодезников «Кыһыл-Сыыр – Мастаах — 84 км» гаас ситимин үһүс утаҕын тутуу боппуруоһугар тохтоотулар. Ил Дархан
2,8 млрд солк. үп федеральнай бүддьүөттэн көрүллэрин ситиспитэ. Сыл бүтүөр диэри 33 км тутуллуо, билигин 13 км оҥоһуллубут.
Үбүлүөйдээх сыл
Бэс ыйын 6 күнэ. Айсен Николаев «Известия» хаһыат 1922 сыл ыам ыйын 10 күнүнээҕи нүөмэрин чааһынай кэлэксийэниэртэн булан, Национальнай бибилэтиэкэҕэ туттарда. Манна Саха Автономнай Социалистическай Сэбиэскэй Өрөспүүбүлүкэтэ тэриллибитин туһунан Михаил Калинин илии баттааһыннаах Бүтүн Сойуустааҕы Киин ситэриилээх кэмитиэт Президиумун ыйааҕа бэчээттэммит. Хаһыат сүдү суолталаах, cэдэх нүөмэрин ким баҕалаах Национальнай бибилэтиэкэ Историческай саалатыгар кэлэн билсиэ.
Чааһынай дьиэни тутуу
Бэс ыйын 7 күнэ. Ил Дархан Бырабыыталыстыбаҕа чааһынай дьиэни тутууну кирэдьииттээһини пилотнай бырайыак быһыытынан олоххо киллэриигэ үлэни саҕалыырга сорудахтаата. Тыа сиригэр дьиэни бэдэрээтчитэ суох, бэйэ кыаҕынан тутуу тарҕаммыт үгэс, онон муниципальнай тэриллиилэри кытта бииргэ үлэлэһэн, дьоҥҥо көмөлөһүөхтээхпит диэн эттэ. Бырагыраама олоххо киирдэҕинэ, тыа сиригэр олорор дьон 6 мөл. солк. диэри үбү 9%-наах кирэдьиит ылыахтарын сөп. Салгыы Ил Дархан сааҥсыйа дьайыытыттан нэһилиэнньэни өйүүргэ туһуламмыт федеральнай таһымҥа ылыллыбыт быһаарыылары хонтуруолга тутарга ыйда. Чэпчэтиилээх кирэдьииттээһини кэтээн көрөр биир кэлим информация ситимин үлэҕэ киллэриигэ ураты болҕомтону уурарга эттэ. Научнай-чинчийэр, опытнай-конструкторскай, технологическэй үлэлэри учуоттуур биир кэлим судаарыстыбаннай информационнай ситими кэҥэтиигэ Арассыыйа Наукаларын академиятын кытта ыкса үлэлииргэ сорудахтаата. Маны тэҥэ «ВУЗ онлайн» сервиһинэн быйылгыттан тус сыаллаах уонна чэпчэтиилээх миэстэлэргэ, төлөбүрдээх үөрэххэ туттарсар абитуриеннар эмиэ туһаныахтарын сөп.
Тэрээһиннэр
Бэс ыйын 8 күнэ. Ил Дархан «Азия оҕолоро» спортивнай оонньуулар норуоттар икки ардыларынааҕы кэмитиэтин бэрэсидьиэнэ Владимир Максимовы кытта көрүстэ. Омук дойдуларын уонна дойду эрэгийиэннэрин кытта спортивнай оонньуулары сайыннарыыга ыытыллар үлэ туһунан кэпсэттилэр. Аны 50 күнүнэн Владивостокка саҕаланар VII сайыҥҥы оонньууларга Саха сирин хамаандата кыттыытын тэрээһин боппуруостарыгар тохтоотулар. 2024 сылга Дьокуускайга ыытыллыахтаах VIII оонньууларга бэлэм хаамыытын ырыттылар.
Бэс ыйын 8 күнэ. Айсен Николаев сорудаҕынан XV Олоҥхо ыһыаҕын кыттааччыларыгар уонна ыалдьыттарыгар анаан Үөһээ Бүлүү — Дьокуускай икки ардыгар чэпчэтиллибит тарыыптаах эбии авиарейстэри тэрийиэхтэрэ. «Полярнай авиалиниялар» авиахампаанньа Ан-24 сөмөлүөттэрэ көтүөхтэрэ. Билиэт сыаната 23 тыһ. солк. оннугар 14 тыһ. солкуобайтан 16 тыһ. 130 солкуобайга тиийэ буолуо. Маны тэҥэ дьону оптуобустарынан таһыахтара. Ыһыах ыытыллар «Түгэхтэй» комплексыгар электромобиллар сылдьыахтара.
«Саха» НКИХ Ыһыах аһыллыытын уонна олоҥхоһуттар толорууларын быһа эпииргэ көрдөрүө. Ил Дархан тэрээһиҥҥэ бэлэми үрдүктүк сыаналаата.
Бэс ыйын 10 күнэ. Айсен Николаев Уус Алдан улууһугар ыытыллыахтаах Саха сирин норуоттарын VIII спортивнай оонньууларын тэрийэр кэмитиэтин мунньаҕар эбийиэктэри бириэмэтигэр бэлэм оҥорорго сорудахтаата. Ураты болҕомтону оптуобус, паром сырыытын, суотабай сибээһи харгыһа суох хааччыйыыга уурарга эттэ.
Ойуур баһаарын утары
Бэс ыйын 9 күнэ. Айсен Николаев Ойуур хаһаайыстыбатын федеральнай ааҕыныстыбатын салайааччытын солбуйааччы Алексей Венглинскэйи кытта көрсүһүүтүгэр баһаартан кутталлаах сезоҥҥа ыытыллар үлэ туһунан кэпсэттилэр. Алексей Венглинскэй эрэгийиэн бэлэмнээҕин туһунан эттэ, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн ойуур баһаарынай сулууспаларыгар уонна көтөр ааллары туттууга эбии үп көрбүттэрин иһин махтанна. Ан-26 «Циклон» зондировщик сөмөлүөттэн ураты МИ-8-МТВ-1 бөртөлүөт кэлэн, ыраах сирдэргэ минерализованнай балаһалары оҥорууга парашютистары тириэрдиэ. Горнай улууһугар улахан үлэ ыытыллыбыта бэлиэтэннэ, ол эрээри хаппыт оту уонна сэлиэнньэлэр тастарыгар баар умайбыт тыаны суох оҥорууну тэрийиигэ докумуоннары ситэриэхтээхтэр.
Бэс ыйын 11 күнэ. Айсен Николаев видеоконференц-сибээс нөҥүө Нерюнгри, Алдан, Өлүөхүмэ улуустарыгар ойуур баһаардарынан сүбэ мунньах ыытта. Ити улуустарга этиҥнээх былыт элбээн быһыы-майгы кытааппыт. Бу күннэргэ ардахтаах күннэр туралларынан, баһаардары умуруорууга бары күүһү уурарга эттэ. Эрэгийиэҥҥэ 26 баһаартан уонун умуруорууга 220 киһи, 10 тиэхиньикэ үлэлиир. 17 улууска 14 көтөр аалынан кэтээн көрүү ыытыллар.
Кэскиллээх бырайыактар
Бэс ыйын 9 күнэ. Айсен Николаевы кытта «Харах микрохирургията» Национальнай мэдиссиинэ киинин Иркутскайдааҕы салаатын эспиэрдэрин кытта көрсүһүүтүгэр Саха сиригэр офтальмология сулууспатын үлэтин үрдүктүк сыаналаатылар. Кэнники сылларга каадыры бэлэмнээһин, оборудованиенан хааччыллыы, пациеннарга көмөнү оҥорууну тэрийии тупсубутун, хамсааһын барбытын бэлиэтээтилэр. Саха сирин уопутун, «Биир күннээх хирургия» бырайыагы атын эрэгийиэннэргэ тарҕатарга эттилэр.
Бэс ыйын 11 күнэ. Айсен Николаев гражданскай уопсастыба сайдыытыгар туһуламмыт Ил Дархан граныгар куонкурус уонна эдэр ыччат бырайыактарын Бүтүн Арассыыйатааҕы куонкурустарын кыайыылаахтарын кытта көрүстэ. Грант көмөтүнэн 240 мөл. солк. суумалаах 212 бырайыак олоххо киирбит. Өрөспүүбүлүкэттэн дойду Бэрэсидьиэнин граннарын пуондатын куонкурустарыгар сайаапка киириитэ уонна бырайыактары олоххо киллэриитэ 12 төгүл үрдээбит. Быйыл Саха сирэ 152 сайаапканы биэрбититтэн, онтон 13,5 мөл. солк. 15 бырайыак өйөммүт.
Нерюнгрига
Бэс ыйын 11 күнэ. Айсен Николаев Нерюнгри оройуонугар икки күннээх оробуочай сырыытын саҕалаата. Бастаан «Чульман» аэропуордун реконструкциятын хаамыытын бэрэбиэркэлээтэ. Эбийиэк 84% бэлэм, кыраапыктан хаалыы суох. Ил Дархан сэтинньигэ диэри үлэни түмүктүүргэ соруйда.
Серебрянай Бор бөһүөлэккэ элбэх кыбартыыралаах хаарбах дьиэлэри көтүрүүнү уонна учаастактарын рекультивациялааһыны көрдө. Кураанах турар хаарбах дьиэлэр уонна бөҕүнэн туолбут сир-уот боппуруостарын быһаарарга олохтоохтор Ил Дархан быһа эпииригэр туруорсубуттара. Ааспыт сылга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн үп көрүллүбүтэ, Нерюнгри куорат эмиэ көмөлөспүтэ. Билигин Дьокуускайтан «СтройЭкспресс» хампаанньа үлэлээн эрэр. Маны тэҥэ муниципалитет бас билиитигэр көспүт 150-тэн тахса саҥа кыбартыыраҕа дьон хаарбах дьиэлэртэн көһүө. Айсен Николаев оройуон салалтатыгар быһыыны-майгыны хонтуруолга ылан, боппуруоһу быһаарарга ыйда.
Ил Дархан улуус сүрүн тэрилтэлэрин сэбиэтин бастакы мунньаҕар кытынна. Эрэгийиэн Бырабыыталыстыбата уонна «Эльгауголь» хампаанньа өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар бииргэ үлэлээһин туһунан сөбүлэһии түһэристилэр. Сыл аайы хампаанньа Үүнэр көлүөнэ пуондатыгар 150 мөл. солк. ыытыа, онтон 75 мөл. солк. Нерюнгри оройуонун социальнай боппуруостарын быһаарыыга туттуллуо.
Бэс ыйын 12 күнэ. Айсен Николаев Нерюнгрига «Р» дьон олорор кыбартаалын тутуутун көрдө. Манна «Колмар груп» АУо көҕүлээһининэн 94,9 кв. м. иэннээх 62 элбэх кыбартыыралаах дьиэ тутуллан, инфраструктурата, суола барыта оҥоһуллуохтаах. Бастакы икки дьиэ атырдьах ыйыгар уонна сэтинньигэ үлэҕэ киириэхтээх.
Айсен Николаев Нерюнгритааҕы көтөр фабрикатыгар саҥа оборудованиены уонна инкубация сыаҕын көрдө. Тэрилтэ үлэтэ бигэ турукка тахсыбыт, производство дьиэтин иэнин кэҥэтиигэ уонна бородууксуйаны оҥорон таһаарыы кээмэйин үрдэтэргэ үлэ барар.
Маны тэҥэ Ил Дархан Чульмаҥҥа катоктаах физкултуурунай-чэбдигирдэр комплекс тутуутун бэрэбиэркэлээтэ. Билигин ититии, уу ситимин тардан, эбийиэк иһин оҥорууга үлэ барар. Кыраапыктан хаалыы суох, тутуу матырыйаалынан хааччыллыбыттар.
Нерюнгрига сырыытын түмүгүнэн Айсен Николаев улууска бырамыысыланнаска, социальнай эйгэҕэ элбэх бырайыак үлэҕэ киирэрин, ону өрөспүүбүлүкэ өйүүрүн бэлиэтээн эттэ.
Афанасий Ноев,
Ил Дархан
пресс-сэкирэтээрэ.
Сүрүн хаартыскаҕа: Ил Дархан Айсен Николаев «Чульман» аэропордун тутуутун билсэр