15 оскуола, 7 уһуйаан саҥа дьиэлэниэҕэ
Атырдьах ыйын 22 күнүгэр Ил Дархан Айсен Николаев Мииринэй оройуонун 2030 сылга диэри социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын туһунан ыйаахха илии баттаата. «Өрөспүүбүлүкэ хас биирдии оройуонугар дьон олорор усулуобуйата тупсарыллыахтаах. Мииринэйгэ бырамыысыланнаһы сэргэ социальнай эйгэ эмиэ күүскэ сайдыахтаах. Бу оройуон оҥорон таһаарыыга, тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа саҥаны киллэрии киининэн буолуохтаах», — диэн Ил Дархан быһаарар.
Ыйаахха сөп түбэһиннэрэн, оройуоҥҥа 2030 сылга диэри нэһилиэнньэ дохуоттаах буолуута 85%-ҥа тэҥнэһиэхтээх, нэһилиэнньэлээх пууннары тупсаран оҥоруу көрдөрүүтэ 2018 сыллааҕар 1,5 төгүл үрдүөхтээх, хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү түмүктэниэхтээх. СӨ бырабыыталыстыбата, Мииринэй оройуона “АЛРОСА” хампаанньаны кытары “МИР-Глубокий” руднигы тутууга ылсыаҕа. Арыылаахха агропромышленнай комплекс тутуллуоҕа. Чернышевскайдааҕы балык собуота үлэтин хаҥатыаҕа. Ону таһынан былааҥҥа Мииринэй куоракка, Таас Үрэххэ, Арыылаахха гаастааһын салгыы ыытыллыаҕа, ууну ыраастыыр тиһиги тардыахтара, култуура кииннэрин, спортивнай саалалары, баһаарынай чаастары тутуохтара. Бырамыысыланнаска каадыры бэлэмнииргэ Мииринэй куоракка үөрэх кластера аһыллыаҕа. Ону сэргэ ыйаахха суолу-ииһи оҥоруу, доруобуйа харыстабылын тупсарыы, судаарыстыбаннай уонна муниципальнай өҥөлөрү сыыппараҕа көһөрүү биир сүрүн миэстэни ылаллар.
Кыстыкка бэлэмнэнии, оттооһун
Атырдьах ыйын 22 күнүгэр өрөспүүбүлүкэ аҕа баһылыга кыстыкка бэлэмнэнии мунньаҕын ыытта. Быйыл сайын халаан уутуттан Дьааҥы уонна Кэбээйи улуустарын нэһилиэнньэлээх пууннара улаханнык эмсэҕэлээннэр, дьоҥҥо-сэргэҕэ көмө кэмигэр оҥоһуллуохтаахтарын, социальнай эбийиэктэр кыстыкка бэлэм буолуохтаахтарын санатта. Туох-ханнык иннинэ болҕомто сүөһү аһын бэлэмнээһиҥҥэ барыахтаах. Дьааҥыга оту тиэйии уустугунан, миэстэтигэр уонна атын улуустарга мобильнай биригээдэлэри тэрийэн үлэлэтиини хонтуруоллуурга, тиэхиньикэни элбэтэргэ сорудахтаата. Ону таһынан кини өрөспүүбүлүкэҕэ оскуолалар тутууларын, өрөмүөнү ыытыыны ураты болҕомтоҕо ыларга, суолу-ииһи оҥоруу болдьоҕор түмүктэниэхтээҕин ыйда.
Айсен Николаев сүөһү аһылыгын бэлэмнээһиҥҥэ ыыппыт мунньаҕар Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр оттооһун тэтимин күүһүрдэргэ ыҥырда. Кыстыкка оту тастан аҕалбакка, өрөспүүбүлүкэ ис өттүттэн тиэйэр туһугар, инники күөҥҥэ сылдьар улуустар саппаас оту хаһааналларыгар сорудахтаата. Көһө сылдьан оттуур биригээдэлэр үлэлэрин тэрийиигэ итэҕэстэри ыйда. Кыстыкка өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн барыта 443 880 туонна от, 30 184 туонна сиилэс уонна 12 994 туонна сенаж бэлэмнэниллиэхтээх. Онуоха оттооһуҥҥа былааны толорууга халаантан Үөһээ Дьааҥыга, Кэбээйигэ, Горнайга, аһыҥаттан Чурапчыга кэккэ ыарахаттар үөскээбиттэрэ.
Атырдьах ыйынааҕы пленарнай мунньахха
Атырдьах ыйын 23 күнүгэр үөрэх үлэһиттэрин үгэс буолбут атырдьах ыйынааҕы пленарнай мунньахтарыгар Ил Дархан эҕэрдэлииригэр педагогтар оруоллара сүҥкэнин бэлиэтээтэ. Бэйэтин этиитигэр кини судаарыстыбаннас олохтонуоҕуттан уопсай үөрэхтэһин национальнай идиэйэ буоларын санатта. Айсен Николаев иһитиннэрбитинэн, кэлиҥҥи сылларга өрөспүүбүлүкэҕэ 36 саҥа оскуола, 66 уһуйаан үлэҕэ киирбит. Быйыл 15 оскуола, 7 уһуйаан саҥа дьиэлэниэҕэ. Владимир Путин быһаччы сорудаҕынан федеральнай киин көмөтүнэн 24 улууска уонна Дьокуускайга 58 оскуолаҕа хапытаалынай өрөмүөн ыытыллар. «Сорук улахан, ол эрээри, биһиги булгуччу толоруохпут. Инфраструктура сайдар, ол аата куораттарга эрэ буолбакка, сэлиэнньэлэргэ эмиэ үөрэхтээһин хаачыстыбата тупсуохтаах. Улуустарга 207 “Үүнүү туочуката” цифровой-гуманитарнай үөрэх, 238 сыыппара үөрэҕин эйгэтэ олохтонно, педагогическай маастарыстыбаны үрдэтэр киин тэрилиннэ, Өктөмҥө СӨ Билим дьоҕус академията аһылынна”, — диэн эттэ. Бу барыта үөрэх хаачыстыбатын тупсарыыга, оҕолорбут билии инники күөҥҥэ турар сатабылларын иҥэриниилэрэ тоҕоостоох буоларыгар туһаайылларын чопчулаата.
Путин приемнайыгар нэһилиэнньэ туруорсар боппуруостарынан көрүстэ
Атырдьах ыйын 23 күнүгэр Айсен Николаев Саха сиригэр РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин приемнайыгар нэһилиэнньэ туруорсар боппуруостарынан көрүстэ. Элбэх оҕолоох Яндреевтар дьиэ кэргэттэрэ Сэргэлээх шоссетыгар туттубут саҥа дьиэлэригэр гааһы киллэртэрии боппуруоһугар көмөлөһөллөрүгэр Айсен Николаевтан көрдөстө. Үс оҕолоох (биирдэстэрэ инбэлиит) ыал билигин дьиэ түүлэһэн олорор. Айылҕа гааһын үллэрэр ситимнэри тутуу 2025 сылга былааннанар. Айсен Сергеевич гаастааһын бырагырааматын көрөргө уонна тиэхиньиичэскэй өттүнэн кыах баар буоллаҕына, эһиилгиттэн үлэни саҕалыырга сорудахтаата. Тустаах сорудах Бырамыысыланнас министиэристибэтигэр, “Сахатранснефте-газ” хампаанньаҕа бэрилиннэ. Бу күн элбэх оҕолоох ийэҕэ Любовь Гермогеноваҕа көмөлөһөр туһунан быһаарылынна. Ийэ улахан оҕолоро үөрэнэр оскуолаларыгар кыра оҕотун эмиэ биэрэригэр кыһалҕаны көрсүбүт. Айсен Николаев оҕону куорат 3 №-дээх орто оскуолатыгар бэһис кылааска ылыыны тус хонтуруоллууругар куорат мэрэ Евгений Григорьевка сорудахтаата.
Ойуур баһаарын туруута 13 төгүл аҕыйаабыт
Атырдьах ыйын 24 күнүгэр Айсен Николаев РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ойуур баһаардарын умуруорууга видео-кэмпириэнсийэ көмөтүнэн ыыппыт мунньаҕар кытынна. Владимир Путин эрэгийиэннэр салайааччыларыгар ойуур баһаардарын умуруорууга сөптөөх суһал миэрэни ылынан иһэллэригэр сорудахтаата. Владимир Путин федеральнай таһымҥа ойуур баһаардарын утары охсуһууга, умуруорууга биир систиэмэлээх быһаарыныы ылыллыбытын уонна эрэгийиэннэргэ сөптөөх үп-харчы тиэрдиллибитин иһитиннэрдэ. «Дойду үрдүнэн ойуур баһаарын туруута былырыыҥҥытааҕар үс төгүл кыра. Ол эрээри Рязань, Нижегородской уобаластарга уонна Марий Эл өрөспүүбүлүкэтигэр балаһыанньа уустук. Эрэгийиэннэр уонна ЫБММ-ин салайааччылара федеральнай, эрэгийиэннээҕи уонна муниципальнай таһымнарга хонтуруолу кытаанахтык тутаҥҥыт, саамай сүрүнэ, дьону харыстыырга сөптөөх миэрэни ылан иһэргит наада», — диэн сорудахтаата.
Мунньахха ойуур баһаардарын утары охсуһууга Саха сирин уопута ахтылынна. РФ айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа миниистирэ Александр Козлов Саха сирэ ойуур баһаардарын умуруорууга сөптөөхтүк үлэни ыыппытын түмүгэр, ааспыт сылы кытта тэҥнээтэххэ, ойуур баһаара туруута 13 төгүл аҕыйаабытын туһунан иһитиннэрдэ.
Ленскэйдээҕи кулуупка кэпсэтиилэр
Атырдьах ыйын 26 күнэ. Федеральнай, өрөспүүбүлүкэтээҕи биэдэмистибэлэр салайааччылара, экспертэр, дьокутааттар, уопсастыбанньыктар кыттыылаах Ленскэйдээҕи кулууп мунньаҕар Айсен Николаев ойуур баһаарын утары охсуһууга Саха сирин уопутун кэпсээтэ. Кэмигэр сөптөөх миэрэлэр ылылланнар, быйылгы сезоҥҥа ойуур баһаарын туруута өрөспүүбүлүкэҕэ кыччаабыт. Эбии үбүлээһин көрүллэн, ойуур баһаарын умулларааччылар штаттара эбиллэн уонна сыыппара технологиятын туһаныы киирбитэ төһүү буолбут. Ойуур баһаарын быһаарыыга биир кэлим сыыппара киинэ олоххо киирбитин түмүгэр тустаах иһитиннэриилэр түргэнник түмүллэр кыахтаммыттар. Ил Дархан итинник технологияны Уһук Илин, Сибиир эрэгийиэннэригэр туһанарга этии киллэрдэ. Итини сүрүннээччинэн Уһук Илиҥҥи уокурукка Дьокуускайдааҕы IT-пааркатын оҥорорго эттэ.
Ил Дархан Подмосковьеҕа баар «Авиалесоохрана» үөрэтэр киинин курдугу Уһук Илин уокурукка аһарга этиини киллэрдэ. Маны тэҥэ Ил Дархан ойуур баһаарын умулларыыга киирэр эргимтэни улаатыннарарга уонна хонтуруолга киирэр эргимтэни кыччатарга эттэ. Холобур, Саха сиригэр 250 мөл. гектар иэннээх ойууртан баара-суоҕа 50 мөл. гектарыгар эрэ ойуур баһаарын умулларар тустаах үлэ ыытыллар. Санатар буоллахха, туруорсуу түмүгүнэн быйыл эбии 10 мөл гектар эбиллэн биэрбитэ. Уоннааҕы хаалбыт ойуур иэнэ хонтуруолга эрэ тутуллар аналлаах. Айсен Николаев ити этиллибиккэ олоҕуран, субвенция ааҕыллыыта учуоттаныллыахтааҕын туһунан эттэ.
Афанасий Ноев,
Ил Дархан
пресс-сэкирэтээрэ.