Халаан уонна ойуур баһаардара
От ыйын 25 күнүгэр Айсен Николаев Саха Өрөспүүбүлүкэтин салалтатын иннигэр тыын суолталаах соруктары туруорда – халаан уутуттан эмсэҕэлээһини чөлүгэр түһэрии, ойуур баһаара турар кутталаах кэрдиис кэмин этэҥҥэ аһарыы уонна тэрээһиннээхтик оттооһун. “Халаан уутуттан хоромньуламмыт дьоҥҥо көмөнү оҥоруу боппуруоһа биир суукка иһигэр быһаарыллыахтаах. Туһааннаах дьоҥҥо көмө суһаллык тиийиэхтээх”, — диэтэ Ил Дархан.Кини баһаар турбут сирин иэнэ күнтэн күн кэҥии тутарын туһунан, уоту умуруорууга олохтоох дьон көмөлөрүн хааччыйар тоҕоостооҕун бэлиэтээтэ. Оттооһун былаана туолуутугар анал субсидия улуус салалтатын нөҥүө хаһаайыстыбаларга аттарыллар. Быйылгы былаан – өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 441 тыһыынча тонна оту оттооһун. Кэлиҥҥи кэмҥэ коронавирус тарҕаныыта кэҥии турарынан сибээстээн профилактика боппуруоһа күүскэ туруохтааҕын, быһыыны ылыы элбиэхтээҕин бэлиэтээтэ.
От ыйын 26 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр суһал быһыыны-майгыны туоратар уонна уоттан сэрэхтээх буолууну хааччыйар анал хамыһыйа мунньаҕын ыытта. Ойуур уотун суһаллык булан, бастакы суукка иһигэр умулларар үлэни булгуччу күүһүрдэри сорудахтаата Ил Дархан. “Уот нэһилиэнньэлээх пууннарга чугаһаабатын хааччыйарга ордук улахан болҕомто туһуланыахтаах”, — диэтэ өрөспүүбүлүкэ баһылыга.
Аллайыахаҕа
От ыйын 26 күнүгэр Айсен Николаев Аллайыаха улууһугар үлэлээтэ. Чокурдаахха тутулла турар 275 миэстэлээх саҥа оскуола тутуутун хонтуруоллаата. Ил Дархан саҥа оскуола эһиилги үөрэх дьылын көрсө, үлэҕэ киирэригэр сорудах туруорда. Кини улуус киинигэр сууккаҕа 200 киилэ балыгы астыыр кыамталаах аныгы модульнай сыах аһыллыытыгар кытынна. Ил Дархан улуус сайдыытын тэтимин үчүгэйинэн сыаналаата, социальнай тутуу, коммунальнай эйгэни бөҕөргөтүү салгыы ыытылларын туһунан эттэ.
Бу күн кини Ойотун нэһилиэгэр дьиэ кэргэн-уус хаһаайыстыбалырын холбоһуктара балыктыыр учаастактырыгар сырытта. Быйыл манна 12 мөлүйүөн солкуобайдаах судаарыстыбаннай өйөбүл чэрчитинэн улахан булуус тутуута саҕаланыаҕа. Тэрилтэ тымнытар тэриллэри, тутуу матырыйаалларын атыылаһан, тиэллэн кэлэллэрин күүтэр. Тэрилтэ сыллааҕы балыктыыр квотата – 40-50 тонна, Индигир өрүскэ биэс сиринэн уонна Ойотун нэһилиэгэр үс күөлгэ үлэлиир. Ил Дархан Аллайыахаҕа балыктааһын салаата кэлиҥҥи сылларга биллэ сэргэхсийбитин, тэрилтэлэр материальнай-техническай базаларын бөҕөргөтүүгэ туһааннаах үлэ ыытылларын бэлиэтээтэ.
Таба иитиитэ
От ыйын 26 күнүгэр Айсен Николаев Чокуурдаахха улуус тыатын хаһаайыстыбатын сайыннарыыга туһуламмыт мунньах ыытта. Ил Дархан сорудаҕынан улууска таба иитиитин сөргүтүү үлэтэ кэлимник ытыллар. Уруккута 24 тыһыынча төбөҕө тиийэр салаа 1990-с сылларга эстэр турукка киирбитэ. 2020 сылтан таба иитиитин саҥаттан атаҕар туруорар сыалтан улууска племенной үлэ ыытыллар. Билигин Аллайыаха улууһа 2,5 тыһыынча кэриҥэ табалаах. Айсен Николаев таба иитиитигэр улууска салгыы өйөбүл оҥоһулларын, төбө ахсаанын элбэтиигэ, кадрдары бэлэмнээһиҥҥэ уонна материальнай-техническай туругу бөҕөргөтүүгэ үлэ барара быланнанарын туһунан эттэ. Аллайыаха улууһугар тыа хаһаайыстыбатын салаатын госбюджеттан үбүлээһин кээмэйэ үрдээн, 33 мөлүөйүөн солкуобайга тэҥнэстэ.
Дьон кыһалҕатын туоратыы
От ыйын 25 күнүгэр Айсен Николаев Норуодунай фронт өрөспүүбүлүкэтээҕи салаатын тутаах дьонун кытта көрүстэ. Ил Дархан Норуодунай фронт Саха сиринээҕи салаата көхтөөхтүк үлэлиирин, үлэтэ үтүө түмүктэрдээҕин бэлиэтээтэ. “Бары таһымҥа былаас уорганнарын үлэлэрин көдьүүһүн үрдэтэргэ туһуламмыт олус сөптөөх сүбэлэри биэрэргитигэр, дьоһун этиилэри киллэрэргитигэр махтанабын”, — диэтэ Айсен Николаев.
От ыйын 27 күнүгэр Айсен Николаев “Биир ньыгыл Россия” партия общественнай приемнайыгар гражданнары кытта көрүстэ. Ытык Күөлтэн Оросиннар эдэр ыал дьиэлэрин ититии ситимигэр холбонуу, онтон Дьокуускай олохтооҕо Андрей Баишев тулаайах оҕолору олорор дьиэнэн хааччыйыы боппуруостарын туруордулар. Эппиэттээх салайааччылар Ил Дархаҥҥа мэктиэлээбиттэринэн, гражданнар кыһалҕалара сотору кэминэн быһаарыллыахтара.
От ыйын 28 күнүгэр Ил Дархан Үөһээ Дьааҥы улууһугар тахсыбыт халаан уутуттан эмсэҕэлээһини туоратыы мунньаҕын ыытта. Айсен Николаев хоромньулаах дьон сайабылыанньатын уталыппакка көрөн, кыһалҕалаах боппуруостарын суһаллык быһаарарга туһааннаах былаас уорганнарыгар сорудахтаата. “Ууттан эмсэҕэлээбин нэһилиэктэри суһаллык чөлүгэр түһэрэн, дьон үөрүйэх олохторугар түргэнник төннөллөрүн ситиһиэхтээхпит”, — диэтэ Ил Дархан. Ууга барбыт объектары чөлүгэр түһэрии үлэтэ саҕаланна, тутуу матырыйаала төһө наадата чопчуланна, суол-иис оҥоруутун үлэтин саҕалыырга бэлэмнэнии барар, оттооһун хаамыыта хонтуруолланар. Резервнэй фондаттан 59 тонна гуманитарнай таһаҕас Үөһээ Дьааҥы улууһугар тиэрдилиннэ.
Донбасска көмө
От ыйын 25 күнүгэр Айсен Николаев Дьокуускайга Мамонт музейыгар устудьуоннарга аналлаах Саха сирин уратытын туһунан лекция-экскурсия оҥордо. Ил Дарханы Дьокуускай куорат уонна Луганскай народнай өрөспүүбүлүкэ ыччата сэргии иһиттэ. Айсен Николаев наука олоҕу кытта быстыспат ситимнээҕин, ону ааһан олоҕу хамсатар, инникигэ сирдиир аналлааҕын бэлиэтээтэ.
От ыйын 28 күнүгэр “Боотур” этэрээт байыастарын, ол иһигэр медиктары, Украинаҕа спецоперацияҕа атаардылар. “Ийэ дойдугутун көмүскүү, бырааттыы Украина омугун бандеровскай режимтэн босхолуу аттанан эрэҕит. Маннык хорсун быһаарыныыны ылыммыккытыгар барҕа махтал буоллун”, — диэтэ Ил Дархан, дойдуларыгар этэҥҥэ эргиллэн кэлэллэригэр баҕарда.
Арыылааҕы көмүскээһин
От ыйын 28 күнүгэр Ил Дархан күүстээх тыалтан сылтаан ойуур уота Мирнэй оройуонун Арыылааҕар суоһаабытыгар аналлаах суһал мунньаҕы ыытта. Күүстээх тыал түһэн, уот олус түргэнник кэҥээн, тэнийэн, өрүһү туораан, Арыылаах бөһүөлэгэр ыган кэлбит. “Бөһүөлэги уоттан быыһаатыбыт, ол эрээри икки дьиэ уонна биир дача уокка былдьаннылар. АЛРОСА компания хоромньуламмыт дьоҥҥо өйөбүл оҥорор буолла. Мирнэй оройуонугар баһаары умулларыыга эбии күүстэр кэллилэр, авиация туһаныллар, МЧС оперативнай штаба үлэлиир”, — диэн иһитиннэрдэ Ил Дархан.
Дьокуускай сайдыыта
От ыйын 29 күнүгэр Айсен Николаев Москваҕа полпред Юрий Трутнев салалтатынан ыытыллыбыт Уһук Илин социальнай-экономическай сайдыытын сүрүннүүр правительственнай комиссия президиумун мунньаҕар кытынна. Мунньах түмүгүнэн Саха сирин этиитэ өйөннө – Дьокуускайга “Үлэ квартала” креативнай кластер тутуутун түмүктүүргэ 200 мөлүйүөн солкуобай эбии үбүлээһин көрүллэр буолла. “Кластер 77 бырыһыан үлэҕэ киирэргэ бэлэм турар. Бу тутуу Саха сиригэр креативнай экономиканы сайыннарарга улахан төһүү буолар аналлаах. 1250 саҥа үлэ миэстэтэ тахсара былааннарар”, — диэтэ Айсен Николаев. Маны тэҥэ, Горнай улууһун Бэс Күөлүгэр Атамайдааҕы сынньалаҥ киинин тутуугар 395 мөлүөйүөн солкуобай федеральнай бюджеттан көрүллэрин ситиһилиннэ. Ол иһигэр, 100 мөлүйүөн солкуобай быйыл көрүллүө. “Бу тутуу Президент Владимир Путин сорудаҕынан олоххо киирэр. Мин Бэс Күөлүгэр өрөспүүбүлүкэ баһылыгын кытта сылдьыбытым. Дьоҥҥо көмөлөһүөххэ наада”, — диэтэ Юрий Трутнев.
От ыйын 30 күнүгэр Айсен Николаев Москваҕа Дьокуускай куорат 2032 сылга диэри сайдыытын маастар-былаанын полпред Юрий Трутнев кыттыылаах тэрээһиҥҥэ билиһиннэрдэ, ирбэт тоҥҥо турар бөдөҥ куорат быһыытытнан Дьокуускай кэлэр сылларга хайдах сайдыахтааҕын туһунан сиһилии кэпсээтэ. “Дьокуускай – дохсуннук сайда турар куорат. Олохтоох дьон ахсаана эбиллэр, тутуу кэлимник ыытыллар, сырыы-суол сайдар. Биһиги киин куораппыт Арктика култууратын киининэн буолар, аан дойду таһымыгар тахсар кыахтаах”, — диэтэ өрөспүүбүлүкэ баһылыга.
Дугуйдан наҕараадаланна
От ыйын 30 күнүгэр Ил Дархан Москваҕа Өймөкөөн сылгыһытын Дугуйдан Винокуровы уонна кини дьиэ кэргэнин кытта көрүстэ. “Тымныы полюһуттан Москубаҕа тиийэ” диэн Саха АССР төрүттэммитэ 100 сылыгар анаммыт атынан экстремальнай айан кыттыылаахтарыгар Айсен Николаев “Гражданскай килбиэн” бэлиэни, маны тэҥэ Дугуйдан Винокуровка 500 тыһыынча солкуобайдаах сертификаты туттарда. 1 сыл уонна 4 ый айаннаан, 11 тыһыынча км усталаах суолунан 17 региону туораан, саха сылгыһыттара Москваҕа тиийбиттэрэ. Уһун айан устатын тухары саха сылгытын тулуура, сэниэтэ киэҥ эйгэҕэ билиннэ, улахан болҕомтону тарта. “Эһиги хорсун айаҥҥыт өрөспүүбүлүкэбит аатын ааттатта”, — диэтэ Ил Дархан.
Афанасий Ноев, Ил Дархан пресс-сэкиритээрэ.