Инники кэккэҕэ
Дьоруойдары өрө тутан
Бэс ыйын 15 күнэ. Айсен Николаев Үлэ Дьоруойа Владимир Михайловы кытта көрүстэ. Сунтаар улууһун «Кириэстээх» тыа хаһаайыстыбатын кэпэрэтиибин аатырбыт ыанньыксыта Ил Дархаҥҥа Москваҕа сырыытын туһунан кэпсээтэ. Владимир Михайлов дойду Аҕа баһылыгыттан 400 миэстэлээх сүөһү иитэр комплексын уонна култуура дьиэтин тутууну туруорсубута. Айсен Николаев Үлэ Дьоруойугар кытаанах доруобуйаны, киниэхэ уонна «Кириэстээх» кэпэрэтиип кэлэктиибигэр өссө таһаарыылаах үлэни баҕарда. Ил Дархан Владимир Михайловка 1 мөл. солк. бириэмийэни анаата.
Айсен Николаев Саха сириттэн анал байыаннай эпэрээссийэҕэ бэйэлэрин баҕаларынан кыттар Алексей Есипенконы и Дмитрий Томтосовы кытта көрүстэ. Уус Маайаттан төрүттээх ыччаттар Изюм куорат иһин киирсиигэ эчэйии ылан, Санкт-Петербурга Киров аатынан Байыаннай мэдиссиинэ академиятыгар эмтэнэллэр.
Гаастааһын
Бэс ыйын 16 күнэ. Санкт-Петербурдааҕы экэнэмиичэскэй пуорумҥа РФ Уһук Илин, Арктика сайдыытыгар министиэристибэтэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтэ уонна «Саханефтегазсбыт» АО «Уһук Илиҥҥи концессия» бырагыраама чэрчитинэн хоту таһаҕаһы тиэйиини хааччыйар инфраструктураны саҥардыыга бииргэ үлэлэһэргэ сөбүлэһии түһэристилэр. Бырайыак бастакы түһүмэҕэр
1,8 млрд солк. үбүлэниэ. Бырайыагы олоххо киллэриигэ федеральнай үбү көрүү Уһук Илиҥҥи концессия мэхэньиисимин төрүтүгэр олоҕуран тыырыллыа.
Салгыы Айсен Николаев «Газпром» ПАУО бырабылыанньатын солбуйар бэрэссэдээтэлэ Виталий Маркеловтыын Саха сирин соҕуруу өттүн 2025 сылга диэри гаастааһын бырагырааматын олоххо киллэрии туһунан кэпсэттилэр. Үлэ былаан быһыытынан барар. Гаастааһын эбийиэктэрин тутуу Ленскэй улууһугар Бэчинчэҕэ, Муруйаҕа, Нерюнгри улууһугар Чульмаҥҥа уонна Иенграҕа саҕаланыа. Уопсайа 543 км гаас турбата тутуллан 20-тэн тахса нэһилиэнньэлээх пуунҥа 5 тыһыынчаттан тахса дьиэ хаһаайыстыбата холбонуо.
Бэс ыйын 16 күнэ. Саха сирэ уонна «Газпром СПГ технологии» хампаанньа ыгыылаах гааһы оҥорууга бииргэ үлэлииргэ анал сөбүлэһии түһэристилэр. Докумуоҥҥа ыйылларынан, Саха сиригэр тимир көлөҕө туһаныллар гаас уматыгы оҥорорго аналлаах оҥорон таһаарар инфраструктураны тэрийиэхтэрэ.
Тас дойдулары кытта сыһыан
Бэс ыйын 16 күнэ. Саха сирэ уонна Казахстан икки ардыгар атыы-эргиэн кээмэйэ улаатыаҕа. Ол туһунан экэнэмиичэскэй пуорумҥа Айсен Николаев Арассыыйаҕа Казахстан Суһал ыҥырыылаах уонна Боломуочуйалаах посола Ермек Кошербаевы кытта көрсүһүүтүгэр сөбүлэстилэр. Саха сирэ уматык-энэргэтиичэскэй бородууксуйаны, ювелирнай оҥоһуктары, экологическай ыраас аһы-үөлү, Казахстан – бырамыысыланнас бородууксуйатын, чуолаан оборудованиены, бородууктаны атыылааһыны кэҥэтэр кыахтаахтар.
Вьетнам уонна Саха сирэ бырамыысыланнас уонна туризм эйгэтигэр хардарыта үлэлэһиэхтэрэ. Айсен Николаев уонна Арассыыйаҕа Вьетнам Суһал ыҥырыылаах уонна Боломуочуйалаах посола Данг Минь Кхой көрүстэ. Вьетнамтан бырамыысыланнас бородууксуйатын, бородууктаны аҕалыы боппуруостарыгар тохтоотулар. Туризмҥа чартернай рейстэри тэрийиини, өрөспүүбүлүкэҕэ ыраахтан кэлэр дьоҥҥо ураты турмаршруттары олохтооһуну ырыттылар.
Салгыы Корея Норуодунай-Демократическай Өрөспүүбүлүкэтин Суһал ыҥырыылаах уонна Боломуочуйалаах посола Син Хон Чхолу кытта көрсүһүү буолла. КНДР уонна Саха сирин икки ардыларыгар экэниэмикэҕэ бииргэ үлэлээһин кэскилин ырыттылар.
Ил Дархан Айсен Николаев уонна Донецкай Норуодунай Өрөспүүбүлүкэ баһылыга Денис Пушилин Санкт-Петербурдааҕы пуорумҥа көрсөн, бииргэ үлэлэһии боппуруостарын быһаарыстылар. «Биһиги Донецкай Өрөспүүбүлүкэ чөлүгэр түргэнник түһэригэр көмөлөһүөх тустаахпыт», — диэн Айсен Николаев иһитиннэрдэ. Денис Пушилин Саха сирин олохтоохторугар амарах сыһыаннарыгар ис сүрэҕиттэн махтанна.
Бэс ыйын 17 күнүгэр Айсен Николаев уонна Индия Арассыыйаҕа суһал уонна боломуочуйалаах посола Паван Капурдуун көрүстэ. Ил Дархан бэлиэтээбитинэн, Индияны кытта бииргэ үлэлээһин хайысхалара кэскиллээхтэр. Айсен Николаев «Якутия» ТОР иһинэн ювелирнай-гранильнай кластерга тэрилтэлэри киллэрэр туһунан көрөргө этии оҥордо. Ону сэргэ чох хостооһунун, гааһы переработкалыыр салааҕа, энэргиэтикэҕэ, ИТ-өҥөҕө холбоһуктаах бырайыактарга бииргэ үлэлэһэргэ ыҥырда.
Бииргэ үлэлээһин
Бэс ыйын 16 күнэ. Айсен Николаев уонна «Росатом» госкорпорация генеральнай дириэктэрэ Алексей Лихачев «ШЕЛЬФ-М» базатыгар бырайыагы олоххо киллэрэр туһунан сөбүлэһиигэ илии баттастылар. Онно сөп түбэһиннэрэн, дьоҕус кыамталаах атомнай ыстаансыйа тутуллуо.
Петербурдааҕы экэнэмиичэскэй пуорумҥа тутууга уонна хомунаалынай хаһаайыстыбаҕа анаммыт сиэссийэҕэ хаарбах туруктаах дьиэлэртэн көһөрүү бырагырааматын эбии үбүлүүр туһунан туруоруста.
Бэс ыйын 16 күнэ. Айсен Николаев РФ сыыппаранан сайдыыга, сибээскэ, маассабай коммуникацияларга миниистирэ Максут Шадаевтыын көрүстэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ сыыппара экэниэмикэтин сайдыытын, нэһилиэнньэҕэ электроннай өҥөнү оҥоруу, IT-салааны өйөөһүн, өрөспүүбүлүкэҕэ, ол иһигэр кытыы уонна аҕыйах ахсааннаах нэһилиэнньэлээх пууннарга оптоволокно лиинийэлэрин тутуу тустарынан кэпсэттилэр. Арктика оройуоннарыгар федеральнай бүддьүөт өйөөһүнүнэн 2025 сыл бүтүөр диэри оптоволокно киирэрэ, онон улуустар кииннэрэ бары түргэн интэриниэккэ холбоноллоро былааннанар.
Бэс ыйын 17 күнэ. Уһук Илин уонна Арктика сайдыытын министиэристибэтин «Арктика – диалог сирэ-уота» диэн тэрээһинигэр Саха сирин инвестицияҕа кыаҕын көрдөрүүгэ кытынна.
Үтүө холобур
Бэс ыйын 17 күнэ. Инвестицияҕа килиимэккэ X национальнай рейтинг түмүгүн Петербурдааҕы экэнэмиичэскэй пуорумҥа таһаардылар. Саха сирэ 13 миэстэни ылан, көрдөрүүтүн биллэ тупсарда. 2018 сыллаахха 52-с эрэ этэ, 2020 сылтан 20 иһигэр бигэтик киирэр.
Бэс ыйын 17 күнэ. Ил Дархан Айсен Николаев уонна Сбербаан бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ Герман Греф ESG эйгэтигэр сөбүлэҥ түһэристилэр. Өрүттэр тулалыыр эйгэҕэ хоромньулаах дьайыыны аччатар уонна толуйар социальнай уонна биисинэс бырагыраамаларыгар, экологическай бырайыактары инвестордары тардыыга бииргэ үлэлэһиэхтэрэ.
Бэс ыйын 17 күнэ. Петербурдааҕы экэнэмиичэскэй пуорум былаһааккатыгар Айсен Николаев ойуур уонна туундара баһаардарын бохсууга Саха сирин уопутун туһунан кэпсээтэ.
Бэс ыйын 17 күнэ. Петербурдааҕы пуорум кэмигэр Айсен Николаев Арассыыйа материальнайа суох култуурунай үйэлээх баайын туһунан сиэссийэҕэ кыттыы ылла. Ил Дархан култуура индустриятын сайыннарыыга саҥа хардыы наадатын, күрэстэһэр кыахтаах бэйэ киинэтин, култуура брендэрин, мультимедийнай бородууктаны оҥоруохтаахпытын эттэ.
Национальнай бырайыактар
Бэс ыйын 18 күнэ. Саха сиригэр суһал көмөнү оҥоруу автопааркатыгар саҥа тиэхиньикэ кэллэ. Айсен Николаев Комсомольскай болуоссакка массыыналар күлүүстэрин улуустардааҕы киин балыыһалар кылаабынай быраастарыгар үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарда. УАЗ уонна Лада төрүтүгэр оҥоһуллубут 25 массыына улуустарга суһал көмө уонна Дьокуускайга, Нерюнгрига, Мииринэйгэ паллиативнай көмө оҥоруутугар сүүрүөҕэ. Быйыл балыыһаларга анаан барыта 53 массыынаны өрөспүүбүлүкэҕэ аҕалыахтара.
Бэс ыйын 18 күнэ. Ил Дархан национальнай бырайыактар, судаарыстыбаннай бырагыраамалар чэрчилэринэн суолу тутуу, өрөмүөннээһин, тупсаран оҥоруу хаамыытын көрдө. Бу сылга 7 суол эбийиэгиттэн 4 бүтүөхтээх. 2,37 млрд солк., ол иһигэр 1,2 млрд солк. федеральнай үп көрүллүбүт. Сүнньүнэн үлэ графиктан инникилээн иһэр.
Олоҥхо ыһыаҕа
Бэс ыйын 19 күнэ. Ил Дархан Үөһээ Бүлүү улууһун Харбалааҕар Исидор Барахов аналлаах мусуойунай-култуурунай киин бастакы сыбаайата түһэриитигэр кытынна. Эһиил өрөспүүбүлүкэни төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ төрөөбүтэ 125 сылыгар бу киин тутуллан дьэндэйиэҕэ.
Айсен Николаев Үөһээ Бүлүү улууһугар XV үбүлүөйдээх Олоҥхо ыһыаҕар Кэнтик нэһилиэгэр Чап уустарын түһүлгэтигэр тимир уһаарыытыгар кытынна. Уустар эрдэттэн болгуоларын ититэн көрүстүлэр. Таас ууллубутун кэннэ Чап уустарыттан төрүттээх Ил Дархан хостоммут тааһы эллэстэ. Айсен Николаев быйыл Арассыыйа норуоттарын култууратын үйэлээх баайын сылыгар олоҥхоһуттарга, уустарга улахан болҕомто уурулларын бэлиэтээтэ. Онон бу күннэргэ олоҥхоһуттары, тойуксуттары өйүүр инниттэн Олоҥхо дьиэлэригэр 5 мөл. солк. үбүнэн өйөбүлү оҥорор туһунан ыйаах тахсарын эттэ. Бастыҥ олоҥхоһуттарга, оһуохай этээччилэргэ, тимир, мас уустарыгар ый аайы төлөнөр анал истипиэндьийэ олохтонорун иһитиннэрдэ.
Афанасий Ноев,
Ил Дархан пресс-сэкирэтээрэ.