Бэҕэһээ, Ил Дархан солотугар киирэр сиэрин-туомун кэмигэр, Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ Баһылыгын быһыытынан таһаарар бастакы ыйааҕа экологияҕа ананарын туһунан эттэ.
edersaas.ru
— Сирбитин-уопутун дьадатан, тыынар салгыммытын уонна иһэр уубутун киртитэн, айылҕаттан ыларбытын эрэ саныырбыт сатамматын бары өйдүөх кэриҥнээхпит. Экэниэмикэни сайыннарарбытыгар, ханнык баҕарар бырайыагы былаанныырбытыгар биһиги туох ханнык иннинэ сирбитигэр-уоппутугар кыһаныахтаахпыт, өрөспүүбүлүкэ хас биирдии киһитэ дьоллоохтук олорорун туһугар чэгиэн, ыраас эйгэни хааччыйыахтаахпыт, – диэн тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ.
Бу ыйаахха Айсен Николаев өрөспүүбүлүкэ экология өттүнэн этэҥҥэ буолуутун хааччыйарга 2024 с. диэри чорботуллар биэс сүрүн соругу ыйда. Болҕомто, бастатан туран, тулалыыр эйгэҕэ антропогеннай уонна техногеннай дьайыы күүһүрэн иһиитин намтатыыга уурулунна. Ол курдук, Саха сирин территориятыгар экология туругун кэтээн көрөр итиэннэ мониторинг ыытар дьаһал 1,5 төгүл күүһүрдүллүөхтээх. Үчүгэй хаачыстыбалаах иһэр уунан хааччыллар нэһилиэнньэ ахсаанын 55 %-ҥа, кытаанах хомунаалынай тобоҕу таҥастааһыны 60 %-ҥа, бөҕү утилизациялааһыны 36 %-ҥа диэри тиэрдэр соругу туруоран, Ил Дархан экология өттүнэн куттала суох, тупсаҕай эйгэни тэрийэргэ дьаһайда.
Сир баайын туһаҕа таһаарар хампаанньалар тулалыыр эйгэҕэ куттал суол буолуутун хааччыйыыларын, биология ресурсаларын көдьүүстээхтик туһаныы, Арктика уонна Хотугу сир ураты систиэмэлэрин харыстааһын, нэһилиэнньэ экологическай култууратын итиэннэ өрөспүүбүлүкэ гражданскай уопсастыбатын эппиэтинэһин үрдэтии боппуруостара тумнуллубатылар. Ол курдук, Ил Дархан сир баайын хостуур хампаанньалартан айылҕаҕа куттал суох буоларын туһугар бырамыысыланнас тобоҕун харайар эбийиэктэри инвентаризациялыырга, алдьаммыт сирдэргэ рекультивация үлэтин тэрийэргэ, араас хаарбах металлартан сири-уоту, тимирдиллибит ааллартан өрүстэр акваторияларын, ол иһигэр Арктика зонатын ыраастыырга сорудахтаата. Нэһилиэнньэлээх пууннары көҕөрдүүгэ саҥа стандартары оҥорорго, улуустарга бөҕү кутар полигоннары бэрээдэктииргэ, 520 тыһ. киһини үчүгэй хаачыстыбалаах иһэр уунан хааччыйар сыалтан ууну ыраастыыр эбийиэктэри тутууну уонна саҥардыыны, 15-тэн итэҕэһэ суох нэһилиэнньэлээх пууҥҥа канализацияны ыраастыыр ситими тутууну саҕалыырга эттэ. Ыйаах туолуутунан күүстээх, онон Экология сэбиэтэ тэриллиэҕэ диэтэ.
Бырабыыталыстыбаҕа 2019-2020 сс. Бүлүү эҥээр улуустарга экология итиэннэ нэһилиэнньэ доруобуйатын туругар кэлим научнай чинчийиини тэрийии сүктэрилиннэ. Ил Түмэҥҥэ тустаах сокуоннары тупсарарга, ол иһигэр, тулалыыр эйгэҕэ оҥоһуллубут хоромньуну ааҕыы, эмсэҕэлээбиттэргэ толуйуу бэриллиитин саҥа методикатын ырытан оҥорорго сүбэлэннэ. Маны сэргэ, 2019 с. экология уонна тулалыыр эйгэ харыстабылыгар сыһыаннаах сокуоннар тиһиктэрин хайысхаларынан наардааһыны түмүктүүргэ этилиннэ. Толоруулаах былаас федеральнай уорганнарын өрөспүүбүлүкэтээҕи салааларыгар уонна улуустар дьаһалталарыгар кэккэ сорудахтар бэрилиннилэр.
Раиса Сибирякова, edersaas.ru