Муус устар 20 күнүгэр Москваҕа Ил Дархан Егор Борисов бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ Евгений Чекини уонна Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жиркову кытары сүбэ мунньаҕы ыытта.
edersaas.ru
Үлэ үтүмэн, бириэмэ ыгым
Ил Дархан бастатан туран, Кореяҕа былааннаах эпэрээссийэни оҥотторбутун, доруобуйата этэҥҥэтин, билигин уоппускатыттан эрдэ тахсарын иһитиннэрдэ итиэннэ бу күннэргэ Москваҕа, федеральнай былаас уорганнарын кытары үлэлиирин иһитиннэрдэ.
— Үлэ былаана ыгым, нэдиэлэ саҕаланыытыгар Россия Федерациятын үбүн миниистирэ Антон Силуановы кытары көрсөн, бүддьүөттэр икки ардыларынааҕы сыһыаны тупсарар туһунан кэпсэтиини салҕыахпыт. Онтон Арктиканы сайыннарыы боппуруостарыгар Судаарыстыбаннай хамыыһыйа президиумун мунньаҕар кыттыам. Онно тустаах судаарыстыбаннай бырагыраама дьаһалларын олоххо киллэрии хаамыытын туһунан итиэннэ Россия Арктикатааҕы зонатыгар сибээһи хааччыйыыга өҥөнү оҥорор космос аргыс бөлөҕүн сайыннарыы уо.д.а. боппуруостар тула киэҥ кэпсэтии ыытыллыаҕа. Итини таһынан «АЛРОСА» хампаанньа Кэтээн көрөр сэбиэтин уочараттаах мунньаҕар сылдьабын, – диэтэ Егор Борисов.
Премьер-миниистир отчуота
Евгений Чекин Ил Дархаҥҥа отчуотугар 2018 сыл бастакы кыбаарталыгар өрөспүүбүлүкэ экономикатын сүрүн көрдөрүүлэрэ үрдэтиллибитин туһунан иһитиннэрдэ. Ол курдук, ааспыт сылы кытары тэҥнээтэххэ, сиртэн туһалаах баайы хостооһун көрдөрүүтэ үрдээбит: гаас – 4,5 %, көмүстээх рууда 30 %. Алмааһы хостооһун былаана 101,2 % туолбут. Сүрүн хапытаалга үбү угуу 12 %-ынан улааппыт. Тутууга көрдөрүү куһаҕана суох, 2017 с. туһааннаах кэмигэр тэҥнээтэххэ, 35 %-ынан элбэх дьиэ үлэҕэ киллэриллибит. Эрэгийиэн баалабай бородууксуйатын үүнүүтэ 3,7 %-ҥа тэҥнэспит, бырамыысыланнай хампаанньалар оҥорон таһаарыыларын индексэ 106,8 % буолбут.
— 2017 сыл бастакы кыбаарталын көрдөрүүтүн кытары тэҥнээтэххэ, тэрилтэлэр үптэрин сальдота 42,4 %-ынан элбэх буолла, ити бырамыысыланнай тэрилтэлэр туруктара тупсубутун көрдөрөр, – диэтэ премьер итиэннэ көрдөрүү намтааһына (ону да дьыл кэмиттэн тутулуктаахтарынан) тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорууга, таһаҕаһы тиэйии уонна пассажирдары таһыы өҥөтүн оҥорууга бэлиэтэнэрин эттэ. Оттон сыана өттүн ыллахха, кыбаартал түмүгүнэн потребительскай сыана индексэтэ аһылык табаардарыгар 101,1 %-ынан, туттар табаардарга 103,6 %-ынан турарын, атыннык эттэххэ, улаханнык үрдэтиллибэтэҕин бэлиэтээтэ.
Ыам ыйынааҕы ыйаах толоруллар
– Үлэ-хамнас көрдөрүүтэ тупсарыллыбыта үчүгэй, — диэтэ Егор Афанасьевич. – Ол эрээри, бүддьүөтү толорууну ирдээбэт буоларым табыллыбат. Ааспыт сылга биһиги бүддьүөт үлэһиттэрин хамнастарын үрдэтэр туһунан быһаарыыны ылыммыппыт, бу сыалга 60 тыһыынча кэриҥэ киһиэхэ 80 миллиард солкуобай ирдэнэрин быһаарбыппыт.
Онуоха бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ социальнай эйгэҕэ эбии үбү көрүү наадатынан бүддьүөтү толоруу төһө даҕаны ураты түбүгү эрэйдэр, бары эбэһээтэлистибэлэр толоруллан иһэллэрин эттэ.
«ЯТЭК» дьыалата хонтуруолланар
«Сумма» диэн хампаанньалар бөлөхтөрүн бас билээччилэртэн биирдэстэрэ Зиявудин Магомедов 2,5 млрд солкуобайы хорон сиэһиҥҥэ уорбаланан, икки ыйдаах болдьоххо хаайыллан олорорун өрөспүүбүлүкэ дьоно-сэргэтэ истэн билэллэр итиэннэ бу хампаанньа бөлөҕүн састаабыгар киирэр «Саха сиринээҕи оттук-энергетика хампаанньата» («ЯТЭК») аһаҕас аахсыйалаах уопсастыба дьылҕатын туһугар бэркэ долгуйаллар. Онон, сүбэ мунньах биир боппуруоһа «Саха сиринээҕи оттук-энергетика хампаанньатыгар» туһаайылынна.
— Биллэн турар, биһиги бу хампаанньаны бас билээччилэр уонна хонтуруоллуур уорганнар буолбатахпыт. Ол эрээри, киниттэн өрөспүүбүлүкэ олоҕун-дьаһаҕын хааччыйыы улахан тутулуктааҕын өйдүүбүт. Дьэ ити иһин, сүбэлэһэммит сокуон чэрчитинэн итиэннэ сиэр-майгы быһыытынан, өрөспүүбүлүкэбит олохтоохторун интэриэстэрин туһугар тустаах кэккэ дьаһаллары ыллахпытына табыллар, — диэн Ил Дархан Евгений Чекиҥҥэ уонна Александр Жирковка туһаайан эттэ.
Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ этэринэн, «ЯТЭК»-кэ сыһыаннаан туох тыл-өс тарҕанан эрэрин туһунан бастакы иһитиннэриилэр киириэхтэриттэн, бырабыыталыстыба чилиэннэрэ бу хампаанньа Дириэктэрдэрин сэбиэтин уонна кирэдьиит биэрбит бааннарын салалталарын кытары хас да төгүллээн кэпсэппиттэр. Ону таһынан Россия энергетикатын миниистирин солбуйааччы Кирилл Молодцову кытары көрсөн, хампаанньа туруктаахтык үлэлиирин хааччыйар туһунан кэпсэтиилэри ыыппыттар.
— Итинэн боппуруоһу интэриэстээх өрүттэр бары бииргэ түмсэн быһаараллара наадатыгар болҕомтону тартыбыт. Министиэристибэ таһымынан хамыыһыйа тэрийэр туһунан барыллаан дуогабар оҥоһулунна. Бу көрсүһүүлэр түмүктэринэн «Саха сиринээҕи оттук-энергетика хампаанньата» ААУо тула үөскээбит быһыы-майгы бигэтийдэ, барыта хонтуоруолга тутуллар диэн эрэллээхтик этиэххэ сөп, — диэн түмүктээтэ бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ бэйэтин иһитиннэриитин.
Ил Түмэн бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков Судаарыстыбаннай Мунньах (Ил Түмэн) чугастааҕы сиэссийэтигэр бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ «ЯТЭК» туһунан норуот дьокутааттарыгар иһитиннэрии оҥоруохтааҕын эттэ. Егор Борисов бу боппуруоска өрөспүүбүлүкэ бырабыыталыстыбатын уонна парламенын холбоһуктаах оробуочай бөлөҕүн тэрийэргэ сорудахтаата.
— Биһиги туох дьаһалы ыларбытын нэһилиэнньэ билэн олоруохтаах, — диэн тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.
Кыраапыктан хаалыы суох
Салгыы кэпсэтии кыһыҥҥы суолунан Арктикаҕа уонна хотугу улуустарга таһаҕаһы таһыыга салалынна. Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ Евгений Чекин бу салааҕа кыраапыктан хаалыы суоҕун, таһаҕаһы таһыы түмүктэнэн эрэрин туһунан дакылааттаата. Билигин сааскы халааны хоромньута суох көрсөргө уонна сайыҥҥы навигацияны саҕалыырга тэрээһин үлэлэр ыытыллалларын кэпсээтэ.
Сүбэ мунньаҕы түмүктүүрүгэр Егор Борисов өрөспүүбүлүкэ салалтатын үлэтин сүрүн сыала дьон олоҕун таһымын тупсарыыга ананарын санатта. Ити иһин хамнаска уонна социальнай төлөбүрдэргэ сүрүн эбэһээтэлистибэлэр эҥкилэ суох толоруллуохтаахтарын өссө төгүл ыйда.
— Бүддьүөтү оҥоруу улахан нолуогу төлөөччүлэри кытары утумнаахтык, тиһигин быспакка үлэлииртэн улахан тутулуктаах буолан, судургута суох үлэ. Быйыл да чэпчэки буолуо суоҕа. Ол эрээри, биһиги ону кыайыахпыт диэн эрэнэбин, — диэтэ.
Раиса Сибирякова, “Саха сирэ”, edersaas.ru