Балаҕан ыйын 28 күнүгэр Ил Дархан Норуоттар икки ардыларынааҕы II Хотугу пуорумҥа кытынна. Быйылгы пуорум сүрүннээн Хоту сиргэ уонна Арктикаҕа суол-иис, тырааныспар кыһалҕаларын тула барда.
Айсен Николаев: “Саха сирэ Арассыыйа саамай улахан эрэгийиэнэ буолар. Саха Өрөспүүбүлүкэтин баһылыыр чааһа Арктика зонатыгар киирсэр. Итиэннэ муораҕа, акыйааҥҥа тахсар ураты кыахтаах. Онон Саха сирэ Аан дойдуга суолу тэлэр, сырыы-айан, атыы-эргиэн ситимин олохтуур кыаҕа муҥура суох”, — диэн пуорум кэмигэр эттэ.
Ил Дархан этэринэн, Арктикаҕа суол-иис инфраструктуратын сайыннарыы – тыын суолталаах. Чуолаан суол-иис, тырааныспар ситимин сөптөөхтүк тэрийдэххэ, кыаҕын таба туһаннахха, аан дойдуну кытта бигэ туруктаах бииргэ үлэлэһиини тэрийиэххэ сөп.
Айсен Николаев пуорум иһинэн ыытыллыбыт Ленскэй кулууп төрдүс мунньаҕар кытынна. Манна Арктика сайдыытын сүрүн хайысхаларын ырыттылар. Экологияны харыстааһыҥҥа, Арктиканы баһаартан көмүскээһиҥҥэ, ирбэт тоҥу чөл тутууга бииргэ үлэлэһии саҥа саҕахтара арылыннылар.
«Ирбэт тоҥ, мамонт фауната федеральнай таһымҥа көмүскэлгэ ылыллыахтаах. Дириҥ чинчийиини, өр сыллаах үөрэтии күүтүллэр. Маннык уустук боппуруостарга бииргэ үлэлэһии хаһан баҕарар кыайыылаах буолар. Онон быйылгы пуорумҥа хоту сир, Арктика кыһалҕалара киэҥ сиргэ иһилиннилэр», — диэн Айсен Николаев кэпсэтии көдьүүстээх буолла диэн бэлиэтээтэ.
Балаҕан ыйын 30 күнүгэр Ил Дархан Абый улууһун баһылыгын Станислав Цюхцинскайы кытта көрүстэ. Көрсүһүүгэ муниципальнай тэриллии социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын ырыттылар.
Бүгүҥҥү күҥҥэ Абый улууһун экэниэмикэтин тутаах хайысхатынан улууска тутуу матырыйаалын оҥорон таһаарыы буолар. Айсен Николаев бу хайысханы өйөөтө уонна Экэниэмикэ министиэристибэтин кытта боппуруоһу сиһилии быһаарарга сорудахтаата.
Оройуоҥҥа хаарбах дьиэттэн көһөрүү бырагыраамата олоххо киирэрэ. Барыта 27 дьиэ хаарбах туруктааҕынан быһаарыллыбыт: 22 дьиэ – Белай Гораҕа, 5 дьиэ – Сутуруохаҕа. Улуус баһылыга бэлиэтииринэн, экологическай экспертизаҕа саҥа ирдэбиллэр киирбиттэринэн саҥа дьиэлэри тутуу болдьоҕо уһуон сөп.
Станислай Цюхцинскай Ил Дархаҥҥа Белай Гораҕа успуорт саалата наадатын эттэ. Ил Дархан бу этиини өйөөтө уонна тустаах министиэристибэлэргэ бырайыагы киллэрэригэр соруйда. Маны сэргэ В.П.Ефимов аатынан Белай Горатааҕы оскуола тутуутун кэпсэттилэр.
Балаҕан ыйын 30 күнүгэр Айсен Николаев Д.Х. Скрябин аатынан Жатай 2-с №-дээх оскуолатыгар «Точка роста» киин арыллыытыгар кыттыыны ылла.
Санатар буоллахха, маннык кииннэр бүтүн Арассыыйа үрдүнэн арылыннылар.
Айсен Николаев этэринэн, маннык аныгы, толору хааччыллыылаах былаһааккалар оҕо аймах сайдарыгар төһүү буолаллар.
Айсен Николаев: «Оҕолору кытта көрсөрбүн, кэпсэтэрбин олус сөбүлүүбүн. Кинилэр аһаҕастара, билиигэ тардыһыылара, үөрүүлэрэ-көтүүлэрэ куруук кынаттыыр. Саҥа кииҥҥэ науканан, физиканан, программированиенан, робототехниканан, саахыматынан уо.д.а дьарыктанарга, бэл мультик устарга кыах бэрилиннэ. Оҕолор хайы-үйэ кабинеттарынан олорон тугу сэргииллэрин, сөбүлээн дьарыктаналларын булан, үөрэнэ олороллорун көрөн үөрдүм. Чинчийиигэ, айар-тутар дьоҕуру сайыннарыыга, чахчы даҕаны, олук ууруллунна».
Ил Дархан өрөспүүбүлүкэҕэ уопсайа маннык 96 «Сайдыы туочуката» арылынна диэн эттэ. Эһиил өссө 75 киин арыллара былааннанар. Онтон 2022 cылга 287 сайдыы киинэ баар буолуо.
Алтынньы 1 күнүгэр Айсен Николаев Аллайыаха улууһун быһылыгын Яков Елисеевы кытта көрүстэ. Көрсүһүүгэ муниципальнай тэриллии социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын ырыттылар.
Ил Дархан улууска баар хаарбах туруктаах дьиэлэртэн көһөрүү бырагыраамата болдьоҕор туолуохтааҕын бэлиэтээтэ. Билигин Аллайыахаҕа сир докумуоннарын оҥорууттан сылтаан кыраапыктан хаалыы баар. Чокуурдаахха, Оленегорскайга уонна Чкаловоҕа барыта 44 дьиэ хаарбах туруктааҕынан быһаарыллыбыт.
Яков Елисеев улуус суол-иис кыһалҕатын кэпсээтэ. 800 км кыһыҥҥы суол улуус көрүүтүгэр баарын, улуус бүддьүөтүгэр онно үп тиийбэтин эттэ. Улуус баһылыга Ил Дарханныын бу боппуруоһу көрөрүгэр, улуустан ылан, “Арктика суоллара” судаарыстыбаннай тэрилтэҕэ сыһыарар туһунан быһаарыстылар. Айсен Николаев бу этиини өссө тиһэҕэр тиэрдэргэ сорудахтаата.
Алтынньы 1 күнүгэр, Ил Дархан Айсен Николаев аан дойду таһымнаах успуорт маастарын, Москватааҕы марафон кыайыылааҕын Сардаана Трофимованы уонна кини тириэнньэрин Татьяна Жиркованы кытта көрүстэ.
Айсен Сергеевич спортсмены эҕэрдэлээтэ: «Биһиги марафону көрө олорбуппут, эн тускар ыалдьыбыппыт, дьиҥ кыахтааххын дакаастаатыҥ». Сардаана Трофимова Токио куоракка ыытыллыахтаах Олимпиадаҕа кыттарыгар эрэнэрин иһитиннэрдэ уонна инникитин күрэхтэһиилэргэ бэлэмнэнэригэр, кыттарыгар өйүүрүн эттэ.
Ил Дархан Сардаана Трофимоваҕа успуорт эйгэтигэр ситиһиитин иһин СӨ үтүөлээх үлэһитэ ааты иҥэрдэ. Оттон Татьяна Жирковаҕа СӨ Бырабыыталыстыбатын бочуотунай грамотатын туттарда.
Алтынньы 2 күнүгэр Айсен Николаев стратегическай көҕүлээһиннэр ааҕыныстыбаларын (АСИ) пуорумугар кыттааччылары кытары сэһэргэстэ.
Видеокэмпириэнсийэ киэбинэн ыытыллыбыт көрсүһүүгэ, Өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана сэтинньи 11-12 күннэригэр Сочига ыытыллыахтаах Бүтүн Арассыыйатааҕы «Сильные идеи для нового времени» пуорумҥа эрэгийиэнтэн кыттыахтаах дьону кытары сэһэргэстэ.
Пуорум экэниэмикэ, социальнай эйгэ хайысхаларыгар саҥа, ураты көрүүлэри киллэрэргэ, дойду технологическай сайдыытыгар туһуланар 100 бастыҥтан бастыҥ идиэйэни түмэр, инициативалаах дьону сомсоҕолуур соруктаах тэриллэр.
Айсен Николаев көрсүһүү кыттыылаахтарын эҕэрдэлииригэр, Саха сирэ балачча өрдөөҕүттэн уонна ситиһиилээхтик стратегическай көҕүлээһиннэр ааҕыныстыбаларын бырагыраамаларыгар, бырайыактарыгар кыттарын бэлиэтээтэ.
«Пуорумҥа кыттарга өрөспүүбүлүкэ олохтоохторуттан 124 сайаапка киирбитэ. Барыта олох тускулун сайыннарарга туһуланаллар. Пуорумҥа кыттыы эһиги ураты сонун санааларгытын, бырайыактаргытын салгыы иннин диэки хамсатарга бигэ тирэҕинэн буолуоҕар эрэнэбин. Эһиги бырайыактаргыт бүгүҥҥү уопсастыба, саҥа кэм, саҥа бириэмэ ирдэбилигэр эппиэттиир соруктаах ылыллыбыт улахан суолталаахтар. Инникитин балар өрөспүүбүлүкэҕэ эрэ буолбакка, Уһук Илин эрэгийиэнигэр, бүттүүн дойду үрдүнэн ситиһиилээхтик тарҕаныахтарын, көдьүүстээх буолуохтарын сөп», — диэтэ Айсен Сергеевич.
Алтынньы 2 күнүгэр Ил Дархан Айсен Николаев социальнай ситимнэр нөҥүө быһа эпииргэ тахсан, нэһилиэнньэни долгутар ыйытыыларга хоруйдаата.
Коронавирус, мэдэсиинэ туһунан үгүс боппуруос киирдэ. Маны таһынан авиа билиэт сыаната, куорат инфраструктурата, Өлүөнэни туоруур муоста тутуута уо.д.а. боппуруостар киирдилэр.
Ил Дархан киирэр ыйытыылары иҥэн-тоҥон ырытта, биири да быһа гыммакка, сиһилии хоруйу биэрдэ.
«Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru