Муус устар 7 күнүгэр – Доруобуйа аан дойдутааҕы күнүгэр Перинатальнай кииҥҥэ “Дневник питания мамы и малыша” диэн ураты кинигэ сүрэхтэннэ. Бу Ийэ сылын сүрүн тэрээһиннэригэр киирбит сүрэхтээһин буолар.
Бу иккис таһаарыы эбит. 2020 сыллаахха кинигэ “Арассыыйа ийэлэрэ” уопсастыбаннай хамсааһын Саха сиринээҕи салаатын көҕүлээһининэн аан бастаан бэчээттэммит. Быйыл эбэн-сабан, ис хоһоонун байытан баран, хос бэчээттээтилэр. Ол эрээри, ахсаана олус аҕыйах – 500 устуука эрэ бэчээттэммит. Сыллата 13 тыһыынча кэриҥэ оҕо төрүүр буоллаҕына, ааптардар оччо устууканы бэчээттэтиэхтэрин баҕараллар. Бу көҕүлээһини 15-с Дьахталлар сийиэстэригэр этэн, резолюцияҕа киллэртэрбиттэр. Онон Ийэ сылыгар, Саха АССР 100 сылыгар бу үтүө саҕалааһын бастатан туран, саҥа ийэ буолар кыргыттарга хас биирдиилэригэр тиксиэ диэн эрэнэллэрин биллэрэллэр.
Кэрэхсэбиллээҕэ диэн, кинигэҕэ мэдиссиинэ уонна наука үлэһиттэрэ кыттыһан үлэлээбиттэр. Ол курдук, олохтоох ааптардары сэргэ, Аһы-үөлү, биотехнологияны чинчийэр федеральнай киин нутрициологияҕа лабораториятын уонна Н.А. Семашко аатынан Национальнай уопсастыбаннай доруобуйа научнай-чинчийэр институтун исписэлиистэрэ кыттыбыттар.
Онон кинигэ наука да, мэдиссиинэ да өттүнэн чинчийиллибит, хоту дойду норуоттарын үгэстэрин, аска култуураларын, олохтоох үүнээйини, аһы-үөлү учуоттаан оҥоһуллубут, олус баай ис хоһоонноох. Манна ийэ бэйэтэ уонна оҕото аһыырын күннүк курдук суруйан иһэр анал лиистэрдээх эбит. Эдэр ийэлэргэ сөпкө аһааһын, эмиий үүтэ оҕо доруобуйатыгар суолтатын, о.д.а. туһунан олус туһалаах уонна интэриэһинэй информация мунньуллубут.
Кинигэни хомуйан таһаарааччылартан биирдэстэрэ, СӨ доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин штаты таһынан кылаабынай диетолога, ХИФУ Аһы-үөлү, доруобуйаны чинчийэр научнай киинин салайааччы Ульяна Лебедева иһитиннэрбитинэн, өрөспүүбүлүкэҕэ “Доруобай ийэ – доруобай оҕо” бырагыраама үлэлиир. Бу бырагыраама норуот инникитин, үүнэр көлүөнэ доруобай буоларыгар туһулаан үлэлиир.
—Бастакы кинигэбит үс бастаах этэ, онно хат уонна эмтэрэр ийэ хайдах аһыахтааҕын, оҕону эмтэрии суолтатын, оҕону 1 сааһыгар диэри аһатыы туһунан суруллубута. Оттон бу иккис кинигэҕэ төрдүс баһы эбэн биэрдибит. Онно оҕо 3 сааһыгар диэри хайдах, тугу аһыахтааҕа киирдэ. Бу эдэр төрөппүттэргэ олус туһалаах, наадалаах информация буолар. Бу кинигэни нутрициологтар, педиатрдар, акушер-гинекологтар, психологтар, этнопедагогтар бары кыттыһан, сүбэлэһэн суруйдулар, — диэн кини эттэ.
Өрөспүүбүлүкэтээҕи килиниичэскэй балыыһа кылаабынай бырааһа Николай Васильев бастакы кинигэни дьон олус биһирээбиттэрин туһунан бэлиэтээтэ.
—Бу олох ураты кинигэ буолар. Сөпкө аһааһын туһунан билиини, үөрүйэҕи киэҥник тарҕатар суолталаах. Оҕо төрөөтүн бастакы ыйдарыттан, сылларыттан кини кэнэҕэски доруобуйатын туруга тутулуктаах буолар. Ол онтон үүнэр көлүөнэ, бүтүн норуот доруобуйата тутулуктааҕын өйдүөхтээхпит.
Биһиги балыыһабыт доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин оҕону ийэ үүтүнэн аһатыыны өйүүр араас бырайыактарын, бырагыраамаларын олоххо киллэрэр былаһаакката буолар. 2012 сыллаахха балыыһабытыгар ийэ үүтүнэн аһатарга консультациялыыр-методическэй киин аһыллыбыта. Онтон сотору кэминэн балыыһаҕа Аан дойдутааҕы доруобуйа харыстабылын тэрилтэтэ (ВОЗ) «Больница, доброжелательная к ребенку» диэн үрдүк ааты иҥэрбитэ. Балыыһа тиэргэнигэр ийэҕэ сүгүрүйүү бэлиэтин — оҕотун эмтэрэ олорор ийэ скульптуратын туруорбуппут, — диэн кини эттэ.
Кинигэни сүрэхтээһин онлайн көрүҥүнэн эмиэ ыытылынна. Үөрүүлээх түгэҥҥэ “Арассыыйа ийэлэрэ” уопсастыбаннай хамсааһын Саха сиринээҕи салаатын бэрэссэдээтэлэ Прасковья Борисова уонна федеральнай институттар учуонайдара кыттыстылар.
—Оҕо 3 сааһыгар диэри хайдах аһыырыттан кини иммунитета бөҕөргүүрэ, доруобуйатын чиҥ олуга ууруллара тутулуктаах. Онон олус эппиэтинэстээх кэм. Манна аныгы научнай арыйыылары сэргэ, норуот үйэлээх үгэстэрэ, аһыыр үөрүйэхтэрэ эмиэ учуоттаннылар. Бастакы кинигэни ийэлэр олус сөбүлээбиттэрэ. Бары ылыахтарын баҕараллар, оннук кыах суох. Элбэх киһи аахтын диэн, бибилэтиэкэлэргэ биэрбиппит. Бу үтүө көҕүлээһиммит өйөбүлү ылыа, дьоҥҥо тиийимтиэ буолуо диэн эрэнэбит, — диэн кини эттэ.
Эльмира Мингазова, Татарстан Өрөспүүбүлүкэтин Наука академиятын чилиэн-корреспондена, Н.А. Семашко аатынан Национальнай уопсастыбаннай доруобуйа научнай-чинчийэр институтун сүрүннүүр научнай үлэһитэ, бэрэпиэссэр:
—Бэртээхэй кинигэ! Норуот төрүт үгэстэригэр олоҕурбута олус үчүгэй. Өскөтүн оннук үйэлэр тухары олоҕурбут үгэс, аһыыр култуура үөскээбэтэҕэ буоллар, тыйыс усулуобуйаҕа саха дьахталлара оҕолорун доруобай иитэр, норуот тыыннаах хаалар кыах суоҕа. Онон олохтоох аһы-үөлү, үйэлээх үгэстэри туора тутар сатаммат. Манна норуот муудараһа уонна аныгы үйэ билиитэ-көрүүтэ бииргэ түмүллүбүтэ хас биирдии ийэҕэ остуол кинигэтэ буоларыгар баҕарабын.
Мин Саха сиригэр иккитэ бара сылдьыбытым. Олус сылаастык көрсүбүттэрэ, билиҥҥэ диэри ону ахтабын-саныыбын. Саха сирэ оҕону ийэ үүтүнэн аһатыы таһымынан биир бастыҥнар ахсааннарыгар сылдьар. Мин бу бары өттүнэн туһалаах кинигэҕэ үлэлэспиппиттэн үөрэбин, — диэн Москваттан быһа холбонон, кэпсээтэ.
Бастакы кинигэни ылан, бастакы оҕотун аһатарыгар туһаммыт эдэр ийэ Мария Дьячковскай санаатын бу курдук үллэһиннэ:
—Бастакы оҕоҕо туох барыта долгутуулаах. Тугу да билбэт, сатаабат курдуккун. Онуоха бу кинигэ миэхэ улаханнык көмөлөстө, туохха наадыйбыппын барытын булан аахтым. Чахчы, миэхэ остуол кинигэтэ буолла. Ааптардар улахан үлэни оҥорбуттар дии санаатым. Бүгүн оҕом 6 ыйын туолан, эмиий үүтүн таһынан, бастакы аһатыы буолла – бу биһиги дьиэ кэргэммитигэр биир суолталаах күн. Онон кинигэни таһаарарга кыттыгастаах дьоҥҥо барыларыгар махтанабыт. Чуолаан Саха сиригэр маннык ураты кинигэ тахсыбытынан киэн туттабын!
Түмүккэ “Арассыыйа ийэлэрэ” хамсааһын чилиэннэрэ Перинатальнай кииҥҥэ кинигэлэри бэлэхтээтилэр. Инникитин өссө кэҥээн, эбиллэн тахсар түгэнигэр, хат дьахтар сөпкө аһыахтааҕын туһунан туспа бас киирэн биэриэҕин туһунан иһитиннэрдилэр.
Ангелина Васильева, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: Мария Васильева, СИА.