Тылдьыт ааптара Долгуяна Иванова юрист, медиатор-тириэньэр, конфликтолог идэлээх. “Медиатор диэн мөккүөрү, иирсээни суукка тиэрдибэккэ эрэ эбэтэр суут быһаарыыта тахсыан иннинэ дьон, тэрилтэлэр, урбаанньыттар икки ардыларыгар быһаарыы ылыналларыгар көмөлөһөр аналлаах”, — диэн ааптар чопчулуур. Тылдьыкка бу эйгэҕэ туттуллар сүүсчэкэ тиэрмин, олор быһаарыылара киирдилэр.
ОТ СОСТАВИТЕЛЯ
В Якутии ведется просветительская и практическая работа по урегулированию, разрешению конфликтов и профилактике стихийных конфликтных ситуаций. Гражданское общество и власти понимают, что, сталкиваясь с противоречиями и разногласиями потребностей, мнений и интересов, конфликты нужно урегулировать, разрешать, не доводя до насилия.
Якутский Республиканский Центр медиации (АНО ЯРЦМ) предоставляет услуги медиации, ведет работу по развитию навыков мирного урегулирования споров. Деятельность организации показала, что тема конфликтов на сегодняшний день является все еще «табуированной» темой, не принято честно и открыто говорить о конфликтах, что вызывает некоторые сложности в их урегулировании. Многие люди, независимо от возраста, по-разному понимают, воспринимают, используют термины, а в большинстве сулчаев, неправильно интерпретируют содержание понятий, что становится причиной уже других разногласий и противоречий. Кроме того, результаты проведенного нами исследования показали, что респонденты, в том числе студенты, руководители и специалисты различных областей деятельности, испытывают дефицит конфликтологических знаний, и хотели бы получить знания об урегулировании конфликтов, в том числе, на родном языке.
Для популяризации мирных способов урегулирования конфликтов разного уровня необходимо приобщение к конфликтологическим знаниям, которые являются основой для урегулирования конфликтов. А для того, чтобы правильно понимать конфликты и профессионально выбирать инструменты их урегулирования, специалистам и сторонам конфликта нужен понятийный аппарат. Понятийный аппарат конфликтологии и медиации представлен на русском языке. Общеизвестно, что любые знания приходят через язык, и быстрее и понятнее через родной (материнский) язык. Таким образом, для решения имеющейся проблемы дефицита знаний, правильного понимания и использования терминологии мы пришли к идее перевода понятийного аппарата медиации и конфликтологии на якутский язык.
Проект «Конфликтологический словарь медиатора на якутском языке» поддержан Фондом президентских грантов. Цель проекта — дать информацию о значении, употреблении наиболее применяемой конфликтологической терминологии, понятий, связанных с процедурой медиации и другими формами альтернативного разрешения споров. Раскрытие смыслов и значений терминов на якутском языке даст положительный результат в расширении использования мирных способов урегулирования споров в регионе, повышении компетентности специалистов, развитии конструктивной коммуникации, а также сохранении родного языка. Предлагаемый словарь представляет собой первый опыт унификации терминов, относящихся к области конфликтологии и медиации, и их перевода на якутский язык. Словарь, как продукт интеллектуального труда, и как печатное и электронное издание, будет иметь продолжительное действие-существование, может стать основой для других исследовательских, просветительских работ.
За советы и поправки, отзывы и рецензии я выражаю благодарность команде проекта, всем эксператам, студентам, магистрантам, общественникам, принявшим участие в подготовке настоящего Словаря.
С уважением, Долгуяна Иванова, руководитель проекта,
юрист, тренер медиатор, конфликтолог,
исполнительный директор АНО ЯРЦМ
ТЫЛДЬЫТ ТУҺУНАН
Бу тылдьыкка кэнники сылларга дьон болҕомтотун күүскэ тардар конфликтология, медиация эйгэтигэр туттуллар сүүсчэкэ тиэрмин, олор быһаарыылара тылбаастанан киирдилэр. Тыл үөрэҕэ этэринэн, тиэрмини оҥоруу, туттууга киллэрии суола араас буолар: 1) киирии тылы тылбаастаабакка, бэйэтинэн туттуу; 2) тиэрмин сахалыы дьүөрэтин булуу уонна синиэним (синоним) кэккэтигэр киирэр тыллар бу эйгэҕэ туттуллар суолталарын чопчулаан, миэстэлэрин булларыы; 3) тиэрмини сүһэн ылан тылы айыы мадьыалын туттан саҥа тылы, тиэрмин суолталаах тыл ситимин оҥоруу уо.д.а. Хас биирдии ньыма бэйэтэ уустуктаах, тылбаасчыты да, эрэдээктэри да толкуйдатар, төбөтүн сынньар түгэннэрдээх. Ол нуучча, саха тылын уратытыттан, өйдөбүлү бэлиэтээһиҥҥэ үөрүйэхтэрэ туспатыттан, тиһиккэ киирэр тиэрминнэр бэйэ-бэйэлэригэр сыһыаннара нуучча уонна саха тылыгар тэҥэ суохтарыттан төрүөттээх.
Саҥа тылдьыт туһунан этэр буоллахха, манна киирии тылы нууччалыы суруйуу улахан кыһалҕаттан киирдэ: бириинсип, стратегия, оруол диэн курдук уруккуттан быһа тылбаастаммакка туттуллар өйдөбүллэр уонна чолунуоктуу иллэһиннэрии, джентельменнии сөбүлэһии диэн курдук саҥардыы киирэр аҕыйах тиэрмин. Сүһэн ылыы көмөтүнэн оҥоһуллубут уонна араас эйгэҕэ элбэхтик туттуллар өрүт, сирэй уо.д.а., ону тэҥэ кэрэхсэбил, тумус киһи, илин былдьаһыы уо.д.а. курдук тиэрмин тылдьыттарыгар киирэн олохсуйбут тиэрминнэри утумнаан тутуннубут. Биллэн турар, иирсээн норуот аайы баар көстүү. Онон бу эйгэҕэ туттуллар өйдөбүл барыта кэриэтэ саха тылыгар бэлиэтэнэр тыллааҕа буолуо диэн санааттан өр көрдөөн, уһуннук толкуйдаан, манипуляция – өйү сүүйүү, конфликтное поведение – баппат майгы диэн дьүөрэни буллубут.
Хас даҕаны дьүөрэлээх тиэрминтэн сүбэлэһии түмүгэр биири талан, тылдьыт тустаах ыстатыйаларыгар барытыгар биири туттарга дьулустубат. Холобура, тутта-хапта сылдьыы, быһыы, быһыы-майгы, быһыыланыы диэн поведение диэн тыл тылбаастанар синиэнимнэриттэн быһыыланыы диэнин талан тиэрмин быһыытынан утумнаахтык тутуннубут. Оттон эйэлэһии, иллэһии, тупсуу диэн сининэнимнэр суолталарын чопчулаан, примирение, медиация, посредничество диэн бу эйгэҕэ киэҥник туттуллар, суолталара нуучча тылыгар чопчу араҥаламмыт тиэрминнэр дьүөрэлэрэ диэн быһааран, тылдьыт былаһын тухары уларыппакка, булкуйбакка туттуннубут.
Аны атын эйгэҕэ араастаан туттуллар эбэтэр тиэрмин суолтата суох тыллар баар буолаллар. Холобура, обида — өһүргэтии, атаҕастабыл буолбакка, бу тылдьыкка өһүргэнии диэн чопчуланна — конфликтологияҕа атын дьон дьайыытын быһыытынан буолбакка, киһи тус бэйэтин ылыныытын быһыытынан өйдөнөр тиэрмин эбит. Өссө холобур: конфликтоген диэн нуучча да тылыгар тылбааһа суох туттуллар тиэрмин бу тылдьыкка иирсээн сылтаҕа диэн тылбаастанна. Биллэн турар, итинник сүүмэрдээн наардааһын өйдөбүл, тиэрмин ис дьиҥин билии, тиэрмин тиһигин өйдөөһүн түмүгэр эрэ кыаллар. Идэлээх киһи үтүөтэ онно сытар.
Түмүктээн эттэххэ, анал идэ эйгэтигэр, кыараҕас эйгэҕэ туттуллар сахалыы тиэрмин баар буоллаҕына, суолтата быһаарыллан чопчуланнаҕына, бу эйгэ туһунан сахалыы холкутук сэһэргиир кыахтанабыт, бу саҥа эйгэҕэ төрөөбүт тылбытын көхтөөхтүк туттан барабыт – ол аата төрөөбүт тылбыт туттуллар эйгэтин кэҥэтэбит, кыаҕын арыйабыт. Онуоха сүрүн дьонунан тыл үөрэхтээхтэрэ буолбакка, анал идэтийбит дьон буолар. Тоҕо диэтэр, кинилэр бу эйгэни толору билэллэр. Манна туттуллар тыл-өс суолтатын, ис хоһоонун ымпыгын-чымпыгын билиини-сатабылы ылбыт нууччаларын тылынан даҕаны, толкуйдуур, санаа үллэстэр төрөөбүт сахаларын тылынан даҕаны сиһилии быһаарар кыахтаахтар. Оттон тыл идэлээхтэрэ бу түгэҥҥэ билим сокуонунан саҥа тыл суолтатын чопчулаан биэрэр, тиэрмин, халыып тиһигэр миэстэтин булларар, нуучча-саха тылын алтыһыытыгар тахсар булкаас саҥаны ыраастыыр эрэ соруктаахтар. Онон бу бырайыак күннээҕи олоххо көдьүүһэ, төрөөбүт тылбыт сайдыытыгар, уһун үйэлэнэригэр суолтата, биллэн турар, олус улахан.
Акулина Васильева, бырайыак хамаандатын чилиэнэ,
б.б.х., М.К. Аммосов аатынан ХИФУ дассыана
ЗНАНИЕ – СОКРОВИЩЕ, КОТОРОЕ ПОВСЮДУ СЛЕДУЕТ ЗА ТЕМ, КТО ИМ ОБЛАДАЕТ
Мир невозможно удержать силой.
Его можно достичь лишь пониманием.
А. Эйнштейн
Конфликты и противоречия являются неотъемлемой частью жизни человека, важнейшим инструментом его социализации. Наиболее остро они проявляются и ощущаются в подростковом возрасте и чаще всего возникают на фоне обыкновенного недопонимания. Чтобы такие конфликты и их последствия не перетекали во что-то неисправимое нужно уметь переводить их в конструктивное русло и решать их мирным путем. Для этого сторонам конфликта необходимо слышать, слушать, и понимать друг друга, доносить свои мысли, точку зрения на понятном для обеих сторон языке.
Подростки Якутии – уникальны. С самого рождения их окружает мир «билингвов», даже если не все владеют якутским или русским, то шанс того, что станешь участником конфликта с «билингвом» очень велик. Такая среда диктует свои правила: для ведения достойной, конструктивной беседы, спора необходимо знать переводы, значения понятий во избежание дезинформации и неточной передачи собственных мыслей, а также недопонимания оппонента.
В рамках школьного курса «обществознания» теме конфликта и поведения в конфликтных ситуациях уделяется особое место, но понятийный аппарат предоставлен в недостаточно расширенном виде, на якутском языке материалов и методических рекомендация и вовсе нет.
Исходя из этой проблемы я с радостью и большой ответственностью согласилась работать над реализацией данного проекта. Надеюсь, что наш словарь поможет не только учащимся, но и учителям, специалистам по воспитательной работе, а также родителям.
Словарь можно использовать для составления методических рекомендаций и заданий, для подготовки к урокам, олимпиадам, конкурсам, а также как основу для исследовательской и проектной работы.
Сардаана Егорова, член команды проекта,
учитель истории и обществознания «Восточно-Сибирского лицея»
РЕАЛИЗАЦИЯ ПРОЕКТА – РЕЗУЛЬТАТ КОМАНДНОЙ РАБОТЫ
Происходящие экономические и социальные изменения в обществе затрагивают все сферы жизнедеятельности человека, различные конфликты затрагивают жизнь каждого из нас. И потому в современном мире уже невозможно представить общение и взаимодействие без конфликтов – конфликты между людьми, между группами, конфликты в семье, конфликты в организациях, в бизнесе и тд.
Идея о Конфликтологическом словаре на якутском языке родилась в ходе реализации проекта «Медиация шагает по стране: пункт назначения — Якутия» на основе высказанных отзывов и пожеланий населения и специалистов. Дополнительным подтверждением актуальности проекта стали результаты, проведенного исполнительным директором АНО ЯРЦМ Ивановой Д.Н. исследования по теме: «Примирительные традиции посредничества (медиации) саха/якутов при разрешении семейных конфликтов».
В Республике Саха (Якутия) государственными языками являются русский и якутский языки. В условиях функционального развития якутского языка наряду с русским языком, в медиативной практике, исходя из принципов сотрудничества, комфортности, доступности, процедуры медиации, в большинстве своем, проводятся на якутском языке, а медиативные соглашения составляются на русском языке. Цель медиации – это урегулирование спора путем выработки взаимоустраивающего решения, сохранение нормальных отношений, и поэтому медиатору необходимо привести стороны к взаимопониманию. По сути, медиатором может стать любой человек, который будет содействовать в урегулировании спора, а медиативные технологии должны быть в аресенале всех специалистов, работающих с населением, и именно для этого нужен понятийный аппарат на родном языке.
С другой стороны, данный проект — издание Словаря — можно рассматривать как расширение ранее достигнутых результатов деятельности Центра медиации.
В команде проекта работали Иванова Д.Н., юрист, профессиональный медиатор, конфликтолог; А.А. Васильева, филолог; С.А. Егорова, учитель истории и обществознания, юрист.
От имени Якутского Республиканского Центра медиации выражаю огромную благодарность за вклад в издании настоящего Словаря
— партнерам проекта — Институт психологии СВФУ (директор А.И. Егорова), ТПП РС (Я) (президент В.М. Членов), Ресурсный образовательно-методологический центр в сфере национальных отношений Дома дружбы народов им. А.Е. Кулаковского (руководитель Т.В. Парникова), РОО “Эйгэ” (Окружение) (председатель В.В. Васильева), Московская школа конфликтологии (генеральный директор Л.Н. Цой);
— экспертам – Виктории Власьевне Михайловой, руководителю магистратуры “Прикладная конфликтология” института психологии СВФУ, канд. филос.н., доценту; Аиде Июньевне Егоровой, директору института психологии СВФУ, канд. пс. н.; Макару Макаровичу Яковлеву, заслуженному юристу РФ, профессору СВФУ; Александру Николаевичу Ким-Кимэн, председателю Конституционного суда Республики Саха (Якутия), председателю Якутского регионального отделения Ассоциации юристов России, д.ю.н., профессору; Федору Николевичу Дьячковскому, канд. ф. н., в.н.с. отдела якутского языка ИГИиПМНС СО РАН; Петру Васильевичу Гоголеву, председателю Государственного собрания (Ил Тумэн) Республики Саха (Якутия), д.ю.н. профессору; Николаю Николаевичу Павлову-Халан, магистру лингвистики, учредителю СахаБикипиэдьийэ, члену совета развития языков Республики Саха (Якутия) при Главе Республики Саха (Якутия);
— а также Гаврилу Григорьевичу Торотоеву, к.ф.н., директору ИЯКН СВФУ; Аркадию Самсонову, учителю якутского языка и литературы, отличнику муниципальной службы РС (Я), активисту группы «Саха тиэрминнэрэ»; Марии Дегтяревой – Күндэли, редактору издательства «Көмүөл», журналисту, переводчику;
— студентам, магистрантам СВФУ, общественникам, принимавшим участие в обсуждении терминов и понятий, вошедших в Словарь.
С уважением,
Валерий Егорович Никитин,
учредитель АНО ЯРЦМ, медиатор
А
| Альтернативный вопрос – вопрос, предполагающий выбор ответа из нескольких предложенных вариантов.
Альтернативные вопросы предназначены не столько для организации обмена информацией, сколько для управления ходом разговора и, как правило, используются для мягкого давления на собеседника через «выбор без выбора».
|
Барыйааннаах ыйытыы – хас да бэриллибит барыйаантан талыллар хоруйдаах ыйытыы.
Барыйааннаах ыйытыы иhитиннэриини атастаhарга эрэ буолбакка, кэпсэтии хаамыытын салайарга ананар, уонна биир үксүн, сэһэргэһээччини «талара суох талыы» диэн ааттанар сымнаҕастык ыгыыга туттуллар. |
| Анализ конфликта — процесс мысленного разложения целостного конфликта на подструктуры, элементы.
Анализ конфликта включает в себя: анализ конфликтной ситуации; анализ собственной позиции; выявление причин, обстоятельств и условий конфликта; вторичную рефлексию; варианты разрешения; способы разрешения; критерии разрешения; последствия.
|
Иирсээни ырытыы – иирсээни чаастарга арааран, бытарытан өйдөөhүн.
Иирсээни ырытыыга: иирсээннээх быhыыны-майгыны ырытыы; бэйэ тирэх санаатын ырытыы; иирсээн төрүөттэрин, ымпыгын-чымпыгын, араас өрүтүн арыйыы; хос рефлексия; иирсээни быhаарсыы суоллара; быhаарсыы ньымалара; быhаарсыы кэриҥнэрэ; иирсээн содуллара — киирсэллэр.
|
|
Б
|
|
| Баланс сил – относительно равновесное распределение силового потенциала между возможными противниками.
|
Күүс тэҥнэhиитэ – утарсааччы буолуон сөптөөх өрүттэр икки ардыларынааҕы күүс ис кыаҕа тэҥ соҕустук үллэриллибитэ. |
| Блокирующий вопрос – вопрос, использующийся для пресечения негативных тенденций в переговорах.
Применяются для перехвата инициативы при безосновательных претензиях, голословных обвинениях и т.п.
|
Хааччахтыыр ыйытыы – кэпсэтиhии мөкү суолга киирэрин тохтоторго туһаныллар ыйытыы.
Олоҕо суох модьуйуу, кураанах куолу буруйдааһын тахсар түгэнигэр туттуллар. |
| Борьба – одна из основных форм социального взаимодействия, включает в себя соревнование, противостояние, конфликт.
Борьба – это форма деятельности, в которой люди умышленно усложняют другим процесс достижения целей, усиливают давление, создают безвыходные ситуации, критические положения для противника.
|
Хабырыйсыы – социальнай хардарыта дьайсыы сүрүн көрүҥнэриттэн биирдэстэрэ; манна куоталаhыы, утарыта туруу, иирсээн киирэллэр.
Хабырыйсыы диэн атын киhи (дьон) сыалын-соругун ситиhэрин уустугурдар, утарсааччыны ыгар, киниэхэ тыҥааһыннаах түгэни, кыайан быhаарыллыбат балаhыанньаны үөскэтэргэ аналлаах үлэ.
|
|
В
|
|
| Вертикальный конфликт – предполагает конфликтное взаимодействие субъектов вертикального подчинения: руководитель – подчиненный, предприятие – вышестоящая организация.
Особенность данного вида конфликта – это изначально разное соотношение власти у участников, разные возможности при взаимодействии.
|
«Туруору» иирсээн – туруору бас бэриниинэн ситимнээх бэйэ-бэйэлэриттэн тутулуктаах сирэйдэр иирсээннээх хардарыта дьайсыылара: салайааччы – үлэhит, тэрилтэ – үрдүкү тэрилтэ.
Бу иирсээн уратытынан иирсээҥҥэ кыттааччылар былаас уонна хардарыта дьайсыы сыhыаннарыгар хара маҥнайгыттан араас кыахтаахтара буолар. |
| Виртуальный конфликт – это такой конфликт, источник которого находится не в той реальности, в которой протекает сам конфликт, и он не может быть разрешен за счет средств, принадлежащих той реальности, в которой он протекает.
|
Куйаар эйгэтигэр иирсээн — иирсээн төрдө атын эйгэҕэ баар буолан, чахчы буола турар эйгэтин ньымаларынан кыайан быhаарыллар кыаҕа суох иирсээн.
|
| Вражда — отношения и действия, проникнутые неприязнью, взаимной ненавистью.
|
Өстөһүү – абааһы көрсүүгэ уонна хардарыта өстүйүүгэ олоҕурбут сыһыан уонна дьайыы. |
|
Г
|
|
| Горизонтальный конфликт – предполагает конфликтное взаимодействие равных (по иерархическому уровню, располагаемой власти) субъектов: руководителей одного уровня, предприятий и специалистов между собой.
|
«Сытыары» иирсээн – тэҥ таhымнаах сирэйдэр иирсээннээх хардарыта дьайсыылара: биир таhымнаах салайааччылар, тэрилтэлэр эбэтэр үлэhиттэр икки ардыларыгар үөскүүр. |
| Границы конфликта — внешние структурно-динамические пределы конфликта: субъектные (количество основных участников); пространственные (территория, на которой происходит конфликт); временные (продолжительность конфликта). | Иирсээн иитэ – иирсээн буолуутун уонна тутулун тас муҥутуур кирбиитэ: субъектара (сүрүн кыттааччы ахсаана), тарҕанар иэнэ (иирсээн буола турар сирэ), кэмэ (иирсээн төһө уhуна-кылгаһа). |
|
Д
|
|
| Джентльменское соглашение – устное соглашение между сторонами по конкретным вопросам, договоренность на основе взаимного доверия. | Джентельменнии сөбүлэhии – чопчу боппуруостарга өрүттэр икки ардыларыгар тылынан сөбүлэhии, хардарыта эрэнсиигэ олоҕурар кэпсэтиһии.
|
| Диагностика конфликта — исследование конфликта с целью описания его сущности, содержания, функций и других характеристик.
|
Иирсээни чинчилээhин – иирсээн ис дьиҥин, ис хоhоонун, аналын уонна да атын уратытын быһаарарга аналлаах чинчийэн көрүү. |
| Дезинформация – преднамеренное искажение информации со стороны средств массовой информации и других социально-политических институтов.
|
Токурутуулаах иhитиннэрии – маассабай иhитиннэриини оҥорор тэрилтэлэр уонна уопсастыбаны салайар атын тэрилтэлэр иhитиннэриини соруйан тиэрэ этиилэрэ.
|
|
Ж-З
|
|
| Жертва конфликта — человек, который провоцирует насильственные и агрессивные действия по отношению к себе, демонстрируя одновременно комплексы неполноценности и беззащитность. | Иирсээнтэн эмсэҕэлээччи – бэйэтин туhугар күүhүлэҥ уонна бардам дьайыылары тэптэрэн биэрэр, ону сэргэ бэйэтэ омсолооҕун, дьонтон итэҕэһин уонна бэйэтин кыайан көмүскэммэтин көрдөрөр киhи. |
| Завершение конфликта — устранение объективных причин, вызвавших конфликтную ситуацию.
|
Иирсээн түмүктэниитэ – иирсээннээх быһыы-майгы дьиҥнээх төрүөтүн туоратыы, суох оҥоруу. |
| Завершение медиации – заключительная стадия медиации, на которой подводятся итоги и решаются организационные вопросы, связанные с исполнением заключенного медиативного соглашения. | Иллэһиннэрии түмүктэниитэ – иллэһиннэрии бэрээдэгинэн барбыт кэпсэтиhии түмүгүн оҥоруу уонна иллэһиннэрии сөбүлэhиитин толоруу тэрээһин боппуруостарын быһаарсыыга ананар иллэһиннэрии бэрээдэгин бүтэhик кэрдииhэ. |
| Закрытый вопрос – вопрос, который подразумевает однозначный ответ (как правило, «да» или «нет»), являющийся подтверждением или отрицанием содержания вопроса.
В основном используются для достижения однозначности понимания, в том числе при фиксации результатов обсуждения.
|
Сабыылаах ыйытыы – ыйытыы ис хоhоонун сөбүлэhэр эбэтэр утарар соҕотох суолталаах хоруйу («сөп» эбэтэр «суох») эрэйэр ыйытыы.
Сүрүннээн биир тэҥ өйдөбүлү ситиhэргэ, ол иhигэр дьүүллэһии түмүгүн бэлиэтииргэ туттуллар. |
| Замораживание конфликта – отсрочка конфликта, отказ его участников от открытой борьбы при сохранении основного противоречия между ними.
|
Иирсээни тохтотон эрии – иирсээн быhаарыллыытын уhатыы; кыттааччылар дьиҥнээх утарсыыларын туораппакка эрэ аhаҕас хабырыйсыыттан төһө эрэ кэмҥэ аккаастаныылара. |
|
И
|
|
| Избегание (уход) — стратегия поведения в конфликте, характеризующаяся стремлением уйти от конфликта при восприятии предмета конфликта в качестве несущественного как для себя, так и для соперника; прекращение конфликтных отношений без разрешения предмета спора.
Избегание (уход) применяется при отсутствии сил и времени для решения противоречия, стремлении выиграть время, нежелание решать проблему вообще.
|
Тумна сылдьыы (дьалты туттуу) – иирсээн кэмигэр быhыыланыы бу стратегиятын ис хоhооно бэйэҕэ уонна атын өрүккэ (күрэстэһээччигэ) иирсээн барамайын суолтата суоҕунан ылынан иирсээнтэн туоруурга дьулуhуу буолар; иирсээн дьиҥнээх төрүөтүн быhаарсыбакка эрэ иирсээннээх сыhыаны тохтотуу буолар.
Дьалты туттуу (тумна сылдьыы) утарсыыны быhаарсарга бириэмэ уонна күүс тиийбэтиттэн, бириэмэни сүүйэр туhугар, эбэтэр проблеманы быhаарыан баҕарбат түбэлтэлэргэ туттуллар.
|
| Извлекающий вопрос – вопрос, побуждающий собеседника к предъявлению информации.
Используются как для получения информации в рамках темы обсуждения, так и для выяснения оснований конкретных утверждений, целей высказывания. |
Көҕүтэр ыйытыы – сэһэргэһээччини иһитиннэрии оҥороругар көҕүтэр ыйытыы.
Дьүүллэһии сүнньүнэн иһитиннэриини ыларга, ону таһынан этии чуо төрүттэрин, этинии сыалларын чуолкайдыырга туттуллар. |
| Интегрированная медиация – модель медиации, рассматриваемая и регламентируемая как специальная процедура и форма деятельности юрисдикционных органов (судов, нотариата, судебных приставов-исполнителей и т.д.), направленная на примирение сторон в рамках юридического процесса. | Киирэ сылдьар иллэһиннэрии — юридическай бырассыас иһинэн көрүллэр уонна бэрээдэктээх анал дьайыы итиэннэ быраап эйгэтин уорганнарын (суут, нотариат, суут толорооччу-бириистэбэ о.д.а) үлэлэрин быhыытынан өрүттэри иллэhиннэрэр хайысхалаах иллэһиннэрии биир көрүҥэ.
|
| Интерес – 1) осознанные потребности, подкрепленные побудительным мотивом к их реализации; 2) реальный мотив социальных действий, в том числе конфликтных.
|
Кэрэхсэбил – 1) киhи тугу эмэ олоххо киллэрэригэр көҕүлүүр төрүөттээх өйдөөн туран баҕарыыта; 2) дьон дьайыытын, ол иhигэр иирсээннээх дьайыытын, дьиҥнээх төрүөтэ.
|
| Инцидент – событие, которое служит «детонатором» конфликта, поводом для перехода его субъектов к открытым конфликтным действиям.
Инцидент – это первый открытый этап в динамике конфликта, выражающийся во внешнем противодействии, столкновении сторон.
|
Түбэлтэ – иирсээн өрүттэрэ иирсээннээх дьайыыларга аhаҕастык киирэллэригэр төрүөт буолар олоххо тахсыбыт түбэлтэ.
Түбэлтэ диэн өрүттэр утарсыылара, харсыылара тас эйгэҕэ биллэн-көстөн, иирсээн хамыытын бастакы аhаҕас сүhүөҕэ буолар.
|
| Источники конфликта — стечение неблагоприятных жизненных обстоятельств, воздействующих на поведение людей: различия в темпераменте и характере, возрасте и жизненном опыте, уровне образования и общей культуры, убеждениях и нравственных ценностях, обрывы в коммуникативных связях и др.
|
Иирсээн төрдө – киһи быһыытыгар сабыдыаллыыр олох-дьаһах табыгаһа суох, күчүмэҕэй түгэннэрин бииргэ түмүллүүтэ: киһи тус майгытынан, сааһынан, олоҕун үөрүйэҕинэн, үөрэҕин уонна уопсай култууратын таһымынан, өрө тутар майгы-сигили сыаннастарынан атын дьонтон уратылара, атын дьону кытары алтыһыы ситимэ быстыыта уо. д.а.
|
| К
|
|
| Картографирование конфликта —это метод, суть которого состоит в графическом отображении составляющих конфликта, в последовательном анализе поведения участников конфликтного взаимодействия, в формулировании основной проблемы, потребностей и опасений участников, способов устранения причин, приведших к конфликту.
|
Иирсээни ойуулааһын – иирсээн састаабын ойуулаан көрдөрүү ньымата. Иирсээҥҥэ кыттааччылар быhыыланыыларын утуу-субуу ырытыыга, кинилэр сүрүн кыһалҕаларын, наадыйыыларын уонна дьиксиниилэрин, ону сэргэ иирсээни үөскэппит төрүөттэри суох оҥоруу ньыматын чопчулуурга туһаныллар. |
| «Кокус» – это процедура, применяемая в процессе проведения медиации, где медиатор (посредник) осуществляет беседу с каждой из сторон индивидуально.
В соответствии с принципом равноправия сторон количество «кокусов», проводимых с каждой из сторон, должно быть одинаковым, так же, как и время, проведенное в «кокусе». В «кокусе» медиатор (посредник) помогает участнику медиации увидеть со стороны свою позицию в споре, взглянуть на ситуацию глазами своего оппонента, понять его позицию, аргументы и чувства, сформулировать варианты решения. |
«Кокус» — иллэһиннэрии бэрээдэгин кэмигэр өрүттэри кытта иллэhиннэрээччи (тупсуhуннарааччы) биирдиилээн кэпсэтиитэ.
Өрүттэр тэҥ бырааптаныыларын бириинсибигэр олоҕуран, хас биирдии өрүтү кытта ыытыллар «кокус» ахсаана, ыытыллар кэмин уhуна тэҥ буолуохтаах. «Кокус» кэмигэр иллэhиннэрээччи (тупсуhуннарааччы) иллэһиннэрии кыттыылааҕа мөккүөргэ бэйэтин тирэх санаатын туораттан көрөрүгэр, тахсыбыт быhыыны-майгыны мөккүһээччитин хараҕынан көрөрүгэр, кини тирэх санаатын, кэрэhэтин уонна иэйиитин өйдүүрүгэр, быhаарсыы барыйааннарын чопчулууругар көмөлөhөр.
|
| Коммунальный конфликт — конфликт вне деятельности.
Это столкновение между конфликтующими сторонами, основано на чувствах, эмоциях и пристрастиях, внимание противников сконцентрировано на личностных качествах.
|
Олох-дьаhах иирсээнэ – үлэ-хамнас тас өттүгэр буолар иирсээн.
Бу харсыы иирсээннээх өрүттэрэ иэйиигэ, иэйээҥҥэ уонна умсугуйууга олоҕурар, утарсааччылар болҕомтолоро киhи тус хаачыстыбаларыгар ууруллар.
|
| Коммуникация (в медиации) – управляемый процесс целевого предметного обмена информацией, основанный на правилах взаимодействия, имеющий определенную организационную форму и приводящий к фиксируемым и оформляемым результатам. | Сыаллаах кэпсэтии (иллэһиннэрии кэмигэр) — хардарыта дьайсыы быраабылаларыгар олоҕурбут, тустаах тэрээhин сиэринэн салайан ыытыллар чопчу барамайдаах иhитиннэриини атастаhыы. Сыаллаах кэпсэтии түмүгэ бэлиэтэнэр уонна сурукка киирэр.
|
| Компромисс – 1) договоренность между сторонами о разрешении противоречий, конфликта между ними путем взаимных уступок; 2) стратегия поведения субъекта в конфликте, ориентированная на определенные уступки взамен на частичные уступки со стороны оппонента. | Төннүүгэ олоҕурар сөбүлэһии – 1) утарсыыны, иирсээни өрүттэр бэйэ-бэйэлэригэр хардарыта түhэрсии оҥорсон, тыл-тылларыгар киирсэн быһаарсарга сөбүлэһиилэрэ; 2) мөккүһээччи быстах төннүү оҥорбутугар онно харда төннүү оҥорорго хайысхалаах иирсээн кэмигэр быhыыланыы стратегията.
|
| Консенсус — 1) общее согласие по обсуждаемому или спорному вопросу; 2) метод принятия решения посредством сотрудничества, достигнутое в результате дискуссии и сближения позиций без процедуры голосования, полностью снимающее противостояние и негативное восприятие сторонами друг друга, достижение принципиального единства мнений.
|
Кэрэхсэбилгэ олоҕурар сөбүлэһии – 1) дьүүллэhиллэр эбэтэр мөккүөрдээх боппуруоска уопсай сөбүлэҥ; 2) дьүүллэhии эбэтэр тирэх санаалар чугасаһыыларын түмүгэр куоластааhына суох ситиһиилэр, өрүттэр бэйэ-бэйэлэригэр утарыта турууларын уонна бэйэ-бэйэлэрин ылымматтарын толору суох гынар, санаа сүнньүнэн биир кэлим буолуутун ситиhэр, быhаарыы ылынарга бииргэ үлэлээhин ньымата.
|
| Конфликт —– это предельное обострение противоречий (целей, интересов, позиций, мнений людей), выраженное в открытом столкновении и приводящее к явному противостоянию лиц, выражающих эти точки зрения, обычно связанное с острыми эмоциональными переживаниями.
Конфликт – это человеческая (социальная) форма защиты интересов, которая может привести как к нарушению коммуникации и взаимоотношений, так и их восстановлению. Конфликт — (лат. сonflictus). «сon-» — приставочная часть означает взаимо-, направленность на взаимодействие, некое содействие, приведение в соответствие с чем-либо (в таких словах как, например, контракт, консенсус, конвенция, конфигурация и др.), коренная составляющая «flict» — означает столкновение, ударение, стукание. В конфликтном взаимодействии, происходит взаимостолкновение, которое означает, что в конфликте существенной составляющей является именно взаимное, соуровневое, уравненное столкновение, и является собственно спецификой именно конфликта.
|
Иирсээн — утарсыы (дьон сыала, кэрэхсэбилэ, тирэх санаата, хайдах саныыллара) муҥутуурдук сытыырхайан, атын-атын көрүүлээх дьон аhаҕастык харсан, илэ утарыта туруу кэрдииһигэр тиийбитэ буолар, үгэс курдук, иирсээн күүстээх иэйээни үөскэтэр.
Иирсээн киһи бэйэтин кэрэхсэбилин көмүскэнэр формата буолан, иирсээн түмүгэр хардарыта бодоруһуу уонна хардарыта үтүө сыһыан алдьаныан да, чөлүгэр түһүөн да сөп. Конфликт (лат. сonflictus). «сon-» диэн «хардары-таары», хардарыта дьайсыы, туох эмэ бииргэ дьайыы, туохха эмэ сөп түбэсиhиигэ тиэрдии (холобур, контракт, консенсус, конвенция, конфигурация уо.д.а. тылларга курдук) диэн суолталаах тыл олоҕун иннинээҕи сыhыарыыта, онтон «flict» диэн «анньыhыы», «охсуу», «тоҥсуйуу» диэн суолталаах тыл олоҕо. Иирсээннээх хардарыта дьайсыыга хардары-таары харсыы буолар, ол аата иирсээн сүрүн бэлиэтинэн хардарыта, тэҥ таhымнаах, тэҥнэниллибит күүстээх харсыы буолар уонна ити көстүү дьиҥ иирсээн түө бэйэтин уратыта дэнэр. Харсыһыы күүhэ, таhыма тэҥ буолбатах буоллаҕына, иирсээн буолбакка, күүhүлээhин, күhэйии, кыhайыы, суоhурҕаныы, алдьатыы, куттаныы, куотунуу буолуон сөп.
|
| Конфликтное поведение – действия, направленные на прямое или косвенное блокирование усилий противостоящей стороны в достижении ею своих целей и намерений.
Такое поведение ускоряет развитие конфликта и способствует его структурированию.
|
Баппат майгы – биир өрүт бэйэтин сыалын, санаатын ситиhэр сыратын утары өрүт быһаччы эбэтэр ойоҕостон мэhэй оҥорор дьайыылара.
Маннык быһыыланыы иирсээн сайдыытын түргэтэтэр, иирсээн тутулун чопчулуурга көмөлөһөр.
|
| Конфликтная ситуация – наличие противоречивых позиций сторон по какому-либо поводу.
Конфликтная ситуация — это неуравновешенная и потенциально противоречивая ситуация, включающая в себя три стадии: предконфликт, конфликт и постконфликт.
|
Иирсээннээх быһыы-майгы –өрүттэр тирэх санаалара туох эмэ сылтахтан утары-таары буолбута.
Иирсээннээх быһыы-майгы диэн уларыйымтыа уонна ис утарсыылаах балаһыанньа буолар. Иирсээннээх быһыы-майгы үс кэрдиистэн турар: иирсээн саҕаланыыта, дьиҥ иирсээн уонна иирсээн бүтүүтэ.
|
| Конфликтогены – слова, жесты, оценки, суждения, действия или бездействия одной или обеих взаимодействующих сторон, способные привести к возникновению конфликтной ситуации и к ее перерастанию в реальный конфликт.
|
Иирсээн сылтаҕа – иирсээннээх быһыыны-майгыны күөртүүр уонна дьиҥ иирсээн үөскээн тахсарыгар төрүөт буолар биир эбэтэр икки өрүт иккиэннэрин тыллара-өстөрө, этэр хамсаныылара, сыаналааһыннара, тойоннооhуннара, дьайыылара эбэтэр дьайыыттан туттунуулара.
|
| Конфликтолог — это специалист по профилактике, прогнозированию, урегулированию и разрешению конфликтов.
В его компетенцию входит не только умение анализировать различные типы конфликтов и вырабатывать стратегию и тактику их урегулирования (разрешения), но и умение применять специальные технологии управления конфликтами, включающие информационное и психологическое воздействие на конфликтующие стороны, навыки ведения переговорного процесса, осуществления функций посредника, переговорщика, арбитра или третейского судьи, а также психолога-консультанта, если это будет необходимо в конкретной конфликтной или кризисной ситуации.
|
Иирсээнньит – иирсээни сэрэтэр, билгэлиир, сүрүннүүр уонна быһаарсар идэлээх үлэһит.
Кини боломуочуйатыгар иирсээн араас көрүҥүн ырытар уонна сүрүннүүр (быһаарсыллар) ньыманы булан таһаарар эрэ буолбакка, ону ааһан өрүттэргэ иһитиннэрии уонна уйулҕа сабыдыалын оҥорор иирсээни сүрүннээһин анал технологияларын сатаан туттуу, кэпсэтиhии ыытар үөрүйэх, тупсуhуннарааччы, кэпсэтии ыытааччы, арбитр, третейскэй судьуйа, чопчу иирсээннээх эбэтэр тыҥааһыннаах быhыы-майгы кэмигэр наада буоллаҕына, өссө уйулҕа сүбэhитин үлэтин толоруу киирсэр.
|
| Конфликтология – междисциплинарная научная область и учебная дисциплина, изучающая закономерности зарождения, возникновения, развития, завершения, а также принципы и технологии управления конфликтами любого уровня.
Объектом конфликтологии являются конфликты различного уровня: зооконфликты, внутриличностные, социальные конфликты (межличностные, межгрупповые, межгосударственные), а предметом – общие закономерности возникновения, развития и завершения конфликтов, основные принципы, способы и приемы деятельности по отношению к конфликту, т.е. управление конфликтом. |
Иирсээн үөрэҕэ – хайа баҕарар таhымнаах иирсээн хайдах үөскүүрүн, сайдарын, салалларын, хайдах быhыылаахтык быhаарыллан түмүктэнэрин, ону сэргэ иирсээни салайыы технологияларын уонна сүрүн туруктарын үөрэтэр билим икки ардыларынааҕы салаата уонна үөрэх дьиссипилиинэтэ.
Иирсээн үөрэҕин барымтатынан иирсээн араас таһымнаах көрүҥнэрэ буоллаллар: хамныыр-харамай эйгэтигэр тахсар иирсээн, киһи тус бэйэтин иирсээнэ, социальнай иирсээннэр (дьон икки ардыларынааҕы иирсээн, бөлөхтөр икки ардыларынааҕы иирсээн, судаарыстыбалар икки ардыларынааҕы иирсээн). Онтон иирсээн үөрэҕин барамайыгар иирсээн хайдах үөскүүрүн, сайдарын уонна түмүктэнэрин уопсай сокуоннара, сүрүн бириинсиптэрэ, иирсээни салайар үлэ ньымалара киирэллэр.
|
|
Л
|
|
| Лидер — член группы, за которым группа признает право принимать решения в значимых для нее ситуациях в силу его личного авторитета или занимаемой должности. | Тумус киhи – бөлөххө суолталаах түгэннэргэ дуоһунаһын быһыытынан эбэтэр тус ытыктанарын сабыдыалынан быһаарыыны ылар кыахтааҕын бөлөх бүтүннүүтэ билинэр киhитэ. |
| Ложный (или псевдо) конфликт — конфликт, в котором отсутствует осознанный предмет противоречия и столкновение основано на иррациональных факторах.
|
Сымыйа иирсээн – туох туһугар буолара өйдөммөт уонна эт өйүнэн кыайан быһаарыллыбат төрүөттээх иирсээн. |
|
М
|
|
| Манипуляция — это воздействие на человека или социальную группу с целью скрытого управления их поведением, изменения их мнений, побуждений и целей.
Раскрытие манипуляции приводит человека в недоумение, а иногда и к аффектам, так как в результате он понимает, что выполнял чужую волю. |
Өйү сүүйүү – киһи эбэтэр дьон бөлөҕүн быһыытын-майгытын кистээн салайар, кинилэр тус санааларын, көхтөрүн, сыалларын уларытарга аналлаах дьайыы.
Киһи өйүн сүүйтэрбитин өйдөөтөҕүнэ, туора киһи санаатын толоро сылдьыбыппын диэн киһи улахан мунаарыыга, сороҕор уолуйууга, тиийиэн сеп.
|
| Медиабельность спора – свойство правового спора, в силу которого он может быть урегулирован в процедуре медиации. | Мөккүөргэ иллэhиннэрии туhаныллыан сөбө – быраап мөккүөрэ иллэhиннэрии бэрээдэгинэн сүрүннэниэн сөбүн көрдөрөр уратыта.
|
| Медиативная оговорка – это прописанная в тексте договора условие, дающее право и согласие сторон на применение процедуры медиации при возникновении спора (конфликта) по исполнению условий заключенного между ними договора. | Иллэhиннэрии быhаарыыта – дуогабары толорууга тахсар мөккүөрү (иирсээни) өрүттэр иллэhиннэрии бэрээдэгинэн быhаарсар кыахтарын уонна сөбүлэҥнэрин туоhулуур дуогабарга суруллубут усулуобуйа. |
| Медиативное соглашение – соглашение, достигнутое сторонами в результате применения процедуры медиации к спору или спорам, к отдельным разногласиям по спору и заключенное в письменной форме.
Медиативное соглашение, достигнутое сторонами в результате процедуры медиации, проведенной без передачи спора на рассмотрение суда или третейского суда, в случае его нотариального удостоверения имеет силу исполнительного документа. |
Иллэhиннэрии сөбүлэhиитэ –мөккүөргэ эбэтэр мөккүөрдэргэ, мөккүөр сорох хайдыһыыларыгар иллэhиннэрии бэрээдэгин түмүгэр ситиhиллибит суругунан сөбүлэhии.
Суукка эбэтэр третейскэй суукка көрүллүбэккэ эрэ иллэhиннэрии бэрээдэгин түмүгэр ылыныллыбыт иллэhиннэрии сөбүлэhиитэ нотариуhунан бигэргэтилиннэҕинэ толорторуулаах лиис күүhэ күүстэнэр.
|
| Медиатор – независимое физическое лицо, привлекаемое сторонами в качестве посредника в урегулировании спора для содействия в выработке сторонами решения по существу спора.
Деятельность медиатора может осуществляться как на профессиональной, так и на непрофессиональной основе. Ограничения, требования к медиаторам закреплены в федеральном законе.
|
Иллэhиннэрээччи – мөккүөрү сүрүннээһиҥҥэ тупсуhуннарааччы быhыытынан өрүттэр мөккүөр ис дьиҥин быhаарсалларыгар көмөлөhөргө анаан ыҥырыллар кимтэн да тутулуга суох киhи.
Иллэhиннэрээччи үлэтэ идэтийбит эбэтэр идэтийбэтэх буолуон сөп. Иллэhиннэрээччигэ хааччахтар, ирдэбиллэр федеральнай сокуоҥҥа ыйыллыбыттар. |
|
Медиация — особым способом организованные переговоры с участием третьей, нейтральной, беспристрастной стороны – медиатора, содействующего устранению разногласий и достижению соглашения, отвечающего интересам сторон. Слово медиация происходит от латинского глагола mediare (дословный перевод – посередине). Медиация, как посредничество является старинной формой разрешения споров, у каждого народа были свои традиционные способы разрешения конфликтов. |
Иллэhиннэрии – мөккүөргэ ким да диэки буолбат үhүс өрүт – иллэhиннэрээччи — кыттыылаах ураты ньыманан тэриллибит кэпсэтиhии. Иллэhиннэрээччи өрүттэр санааларын хайдыhыытын туоратыыга уонна бэйэлэрин кэрэхсэбиллэригэр сөп түбэһэр уопсай сөбүлэhиини ситиhэргэ көмөлөhөр. Медиация диэн тыл mediare диэн латын тылыттан үөскээбит (туруору тылбааһа — ортотугар). Иллэhиннэрии диэн тупсуһуннарыы быһыытынан мөккүөрү быһаарсыы былыргы көрүҥэ буолар, ол курдук иирсээни быһаарсыы үгэстэрэ бары норуокка барыларыгар баар.
|
| Межличностный (межгрупповой) конфликт – ситуация взаимодействия людей (групп), при которой они либо преследуют несовместимые цели, либо придерживаются несовместимых ценностей и норм, пытаясь реализовать их во взаимоотношениях друг с другом либо одновременно в острой конкурентной борьбе стремятся к достижению одной и той же цели, которая может быть достигнута лишь одной из конфликтующих сторон.
|
Дьон (бөлөх) икки ардыларынааҕы иирсээн – дьон (бөлөхтөр) бэйэ бэйэлэрин кытта хардарыта сыһыаннарыгар дьүөрэлэспэт сыаллары биитэр сиэр-майгы өттүнэн дьүөрэлэспэт көрүүлэри тутуһалларыттан эбэтэр тэҥҥэ сытыы күрэстэһиилээх хабырыйсыынан биир сыалы ситиһэ сатыылларыттан, эбиитин бу сыалы иирсээннээх өрүттэртэн биирдэстэрэ эрэ ситиһиэн сөбүттэн, тахсар быһыы-майгы.
|
| Межролевой конфликт – столкновение противоречивых требований двух или более социальных ролей человека, связанных с его работой или положением в обществе. | Оруоллар икки ардыларынааҕы иирсээн – киһи үлэтиттэн эбэтэр олоҕун илгэтиттэн тутулуктаах икки эбэтэр онтон элбэх социальнай оруолларын утары-таары ирдэбиллэрин харсыыта. |
|
Н
|
|
| Направляющий вопрос – вопрос, позволяющий изменить ход обсуждения и направить его в нужное русло.
По форме могут выглядеть как просьба развить мысль, пояснить высказывание, высказать отношение. |
Туһаайар ыйытыы – дьүүллэһии хаамыытын уларытар уонна туһалаах сүнньүнэн ыытар ыйытыы.
Санааны сайыннарарга, этиини быһааран биэрэрэгэ, сыһыаны этэргэ көрдөһүү курдук бэриллиэн сөп. |
| Насилие – одно из крайних средств разрешения конфликтов с применением различных (вплоть до вооруженного воздействия) форм принуждения. Различают физическое, экономическое, моральное и др. насилие.
|
Күһэйии – кыһайыы араас көрүҥнэрин туhанан иирсээни быhаарыы уhук ньымаларыттан биирдэстэрэ. Экономическай, эт-хаан, сигили өттүнэн уо.д.а. күhэйии баар буолар. |
| Негативные (деструктивные) функции конфликта – усугубляет возникшие проблемы, приводит к нестабильности и беспорядкам, разрушает либо ухудшает взаимоотношения между сторонами, нарушает коммуникацию, затрудяет принятие решений, приводит к стрессовому состоянию.
|
Иирсээн алдьатыылаах дьайыыта – үөскээбит иирсээни күүһүрдэр, бигэ турук уонна бэрээдэк суох буолуутугар тиэрдэр, өрүттэр икки ардыларынааҕы сыһыаннарын алдьатар эбэтэр мөлтөтөр, бодоруһууну атахтыыр, быһаарыы ылыыны уустугурдар, ыгылык турукка тиэрдэр. |
| Нетерпимость — это неуважение к привычкам и убеждениям (верованиям) других людей.
Примером тому является нежелание одного человека позволить действовать другим людям по их собственному усмотрению или иметь отличное мнение. Она часто может привести к насилию. |
Тулуйумтуота суох буолуу – атын дьон үөрүйэҕэр уонна итэҕэбил санаатыгар (итэҕэлигэр) ытыктабыл суоҕун бэлиэтэ.
Холобур, атын киһи бэйэтин көрүүтүнэн оҥорорун эбэтэр бэйэтэ ураты санаалааҕын утарыы, ылыммат буолуу. Тулуйумтуо суоҕа күһэйиигэ, кыһайыыга үгүстүк тиэрдиэн сөп.
|
|
О
|
|
| Обида – реакция человека на воспринимаемое как несправедливо причиненное огорчение, оскорбление,
а также вызванные этим отрицательно окрашенные эмоции. Обиду, как реакцию человек выбирает сам, она включает в себя переживание гнева к обидчику и жалости к себе. Обижаются на сильного, на близкого человека или на того, от кого сильно зависим. Чаще всего обиде подвержены люди неуравновешенные, эмоционально и психологически слабые и интеллектуально ограниченные. |
Өһүргэнии – сөбө (кырдьыктааҕа) суох атаҕастанным дии санаан киһи харда дьайыыта уонна онтон сылтаммыт куһаҕан иэйээнэ.
Өһүргэнэрин-өһүргэммэтин киһи бэйэтэ талар. Өһүргэнии атаҕастааччыга уордайыыны уонна бэйэни аһыныыны үөскэтэр. Бэйэлэринээҕэр күүстээх киһиэхэ, чугас эбэтэр олус тутулуктанар киһилэригэр өһүргэнэллэр. Үксүгэр иэйээнэ халбаҥ, уйулҕата мөлтөх, өйө-санаата кыараҕас дьон өһүргэс буолаллар.
|
| Общение — многоплановый процесс установления и развития контактов между людьми, в основе которого лежат потребности в совместной жизнедеятельности и который включает в себя обмен информацией, взаимодействие и понимание другого человека.
Основанием общения является сам процесс общения, не нуждается в оформлении предмета и следовании правилам общения. Для целей медиации используется понятие коммуникация.
|
Бодоруһуу – киһи атын дьону кытары бииргэ буолар баҕатыгар тирэнэн, араас иһитиннэриини үллэстэн, хардарыта дьайсан, атын киһини өйдөөн, элбэх өрүттээх бииргэ буолуута.
Бодоруһуу төрүөтүнэн чопчу сыала суох алтыһыы буолар. Бодоруһуу барамайа сурукка бэлиэтэммэт, анал сиэргэ олоҕурбат. Иллэһиннэриигэ “сыаллаах кэпсэтии” (коммуникация) диэн өйдөбүл туттуллар.
|
| Объект конфликта – конкретная материальная (ресурс), социальная (власть) или духовная (идея, принцип, норма) ценность, к обладанию или пользованию которой стремятся оба оппонента. Например, спорная территория, вакантная должность, обсуждаемый законопроект и др.
Объект конфликта непосредственно не зависит от субъекта, так как он имеет «объективную» природу. |
Иирсээн барымтата – мөккүһээччилэр иккиэн бэйэлэрэ эрэ баhылыы эбэтэр туhана сатыыр чопчу материальнай (мал), социальнай (былаас) эбэтэр өй-санаа (санаа, бириинсип, нуорма) сыаннастара. Холобура, былдьаhыктаах сир-уот, аhаҕас үлэ миэстэтэ, ырытыллар сокуон барыла уо.д.а.
Иирсээн барымтата киhиттэн тутулуга суох, тас эйгэҕэ дьиҥнээхтии баар.
|
| Организатор конфликта – лицо (группа), планирующее конфликт, намечающее его развитие, предусматривающее различные пути обеспечения и охраны участников и др.
Организатор может в одном лице совпадать с противоборствующей стороной, но может быть и самостоятельной фигурой.
|
Иирсээни тэрийээччи – кыттааччылары араастаан хааччыйан уонна харабыллаан иирсээн сайдыытын торумнаан, иирсээни былаанныыр киhи (бөлөх).
Иирсээни тэрийээччи утарсааччылартан биирдэстэр эбэтэр атын да киhи буолуон сөп. |
| Открытый вопрос – вопрос, не задающий точных границ содержания и предполагающий ответ в виде свободного изложения мыслей. | Аhаҕас ыйытыы – санааны көҥүллүк этинэргэ анаан, хоруй ис хоhоонун ыйан биэрэр чуолкай иитэ суох ыйытыы. |
|
П |
|
| Переговоры – способ разрешения конфликтов, при котором каждая из сторон выдвигает собственный набор требований, но склонна к уступкам, к компромиссу.
Переговоры ведутся на основе определенных и одобряемых их участниками правил, и предполагают, что стороны имеют не только частные, но и общие интересы. Одним из основных элементов переговоров является получение и обмен информацией с целью достижения согласия. Переговоры часто проводятся с участием третьей стороны. |
Кэпсэтиhии – иирсээни тохтоторго туттуллар бу ньыма уратытынан хас биирдии өрүт бэйэтин ирдэбиллэрин чорботор эрээри, төннүһүү оҥорорго, тыл-тылга киирсэргэ бэлэмэ буолар.
Өрүттэр тус уонна уопсай кэрэхсэбиллээх буоланнар, кэпсэтиһии кинилэр бэйэлэрэ быhаарбыт, биhириир сиэрдэригэр олоҕуран ыытыллар. Кэпсэтиһии түмүгүнэн сөбүлэhиигэ кэлэр туhуттан иhитиннэриини ылыы уонна атастаhыы тутаах суолталаах. Кэпсэтиһии үксүгэр үhүс өрүт кыттыылаах ыытыллар. |
| Подстрекатель – это лицо, организация или государство, подталкивающее другого участника к конфликту.
Сам подстрекатель может затем в этом конфликте и не участвовать; его задача ограничивается тем, чтобы спровоцировать, развязать конфликт между другими лицами (группами).
|
Киксэрээччи – атын өрүтү иирсээҥҥэ үтэйэр киһи, тэрилтэ эбэтэр судаарыстыба.
Киксэрээччи иирсээҥҥэ бэйэтэ кыттыа да суоҕун сөп, кини соруга атын дьон (бөлөх) икки ардыларыгар иирсээни төлө тардыынан, киксэрэн биэриинэн сөп буолар.
|
| Позитивные (конструктивные) функции конфликта – вскрывает противоречия, устраняет его или частично разрешает, сохраняет взаимоотношения между сторонами, выявляет позиции, потребности участников конфликта, снимает или ослабляет психологическую напряженность, сохраняет социальную группу, способствует развитию и объединению участников конфликта. | Иирсээн биһирэмнээх дьайыыта – утарсыыны ис хоһоонун ырылхайдык көрдөрөр, туоратар эбэтэр быстахтык быһаарар, иирсээн өрүттэрин икки ардыларыгар сыһыаны оннунан хаалларар, кинилэр тирэх санааларын, ирдэбиллэрин арыйар, өй-санаа ис туругун ыгыллыытын аһардар эбэтэр сымнатар, бөлөҕү оннунан хаалларар, иирсээҥҥэ кыттааччылар сайдалларыгар уонна түмсэллэригэр көмөлөһөр.
|
| Позиция – 1) намерение получить определенный, положительный для себя результат в ходе переговоров; 2) точка зрения, принципиальное отношение к чему-нибудь, определяющее характер действий, поведения; 3) сформировавшееся видение конфликтной ситуации, с которым каждая из сторон выходит на переговоры.
Позиции могут не совпадать с действительными интересами.
|
Тирэх санаа – 1) кэпсэтиһиигэ бэйэ туhугар чопчу, биhирэмнээх түмүгү ылар санаалаах буолуу; 2) быһыыланыы хайдах буолуохтааҕын быһаарар суолталаах туохха эмэ тустаах көрүү, халбаҥнаабат сыһыан; 3) кэпсэтиһии саҕаланыытыгар хас биирдии өрүт иирсээннэх быһыы-майгы туһунан олоҕурбут көрүүтэ.
Тирэх санаа дьиҥнээх кэрэхсэбили кытта сөп түбэhиспэт буолуон сөп. |
| Пособник – лицо, содействующее конфликту советами, технической помощью и другими способами. | Куомуннаах — иирсээҥҥэ сүбэ, техничэскэй уо.д.а. ньыманан көмө оҥорор сирэй. |
| Посредничество – это одна из форм разрешения конфикта, представляет собой способ вмешательства нейтральной третьей стороны, целью которой является оказание содействия процессу переговоров между основными участниками конфликта. | Тупсуhуннарыы – иирсээн сүрүн кыттааччыларын икки ардыларыгар кэпсэтиһиигэ көмөлөһөр сыаллаах кимтэн да тутулуга суох үһүс өрүт орооһуулаах иирсээни быһаарсыы көрүҥнэриттэн биирдэстэрэ. |
| Предмет конфликта – объективно существующая или мыслимая (воображаемая) проблема, служащая источником раздора между сторонами; материальные или духовные ценности, или обстоятельства, из-за которых разгорелся конфликт.
Предметом конфликта могут быть экономические, территориальные, политические, религиозные, языковые и др. обстоятельства. |
Иирсээн барамайа – өрүттэр икки ардыларыгар иирээн-атаан төрүөтүтүнэн буолар чахчы баар эбэтэр санааҕа эрэ баар кыһалҕа; иирсээн төрүөтэ буолбут материальнай эбэтэр өй-санаа сыаннастара, эбэтэр ханнык эмэ түгэн.
Иирсээн барамайынан экэниэмикэ, бэлиитикэ, ону тэҥэ сир-уот, итэҕэл, тыл боппуруостарыгар уо.д.а. сыһыаннаах түгэннэр буолуохтарын сөп.
|
| Предупреждение конфликта – это система различных способов, приемов воздействия и знаний, способствующих предотвращению конфликта на стадии противоречия.
Технологию предупреждения конфликтов могут применять как сами участники возникающего конфликта, так и третье лицо – приглашенный эксперт, медиатор и др. |
Иирсээни сэрэтии – утарсыы кэрдииһиттэн дьиҥнээх иирсээн кэрдииһигэр тиийбэтин туһугар туттуллар араас ньыма, билии тиһигэ.
Иирсээни сэрэтии ньымаларын үөскээн эрэр иирсээн кыттааччылара бэйэлэрэ эбэтэр үһүс сирэйдэр — ыҥырыллыбыт эспиэр, иллэһиннэрээччи уо.д.а. туттуохтарын сөп.
|
| Примирение – один из методов восстановления мирных отношений.
|
Эйэлэhии – иллээх-эйэлээх сыhыаннаhыылары чөлүгэр түhэрии ньымата.
|
| Принципы медиации – фундаментальные, наиболее общие начала организации и осуществления примирительной процедуры с участием посредника.
|
Иллэһиннэрии сүрүн тосхоллоро – тупсуhуннарааччы кыттыылаах иллэhиини тэрийии уонна ыытыы саамай уопсай олохтоох төрүттэрэ.
|
| Принцип добровольности – правило, согласно которому начало и проведение примирительной процедуры, а также заключение и исполнение медиативного соглашения осуществляется на основе взаимного волеизъявления участников медиации.
|
Баҕа өттүнэн кыттыы тосхоло – иллэhиини саҕалыырга, ыытарга, ону таhынан иллэһиннэрии сөбүлэhиитин ылынарга уонна толорорго кыттааччылар хардарыта этиниилэригэр олоҕурар сиэр.
|
| Принцип конфиденциальности – правило, согласно которому сам факт проведения процедуры медиации, а также сведения и документы (в том числе устная информация), используемые при проведении медиации, не подлежат раскрытию, если иное не установлено соглашением сторон.
|
Сабыылаах кэпсэтии тосхоло – өрүттэр атыннык сөбүлэспэтэх буоллахтарына, иллэһиннэрии ыытыллыбытын туhунан чахчы, онно туттуллубут докумуоннар уонна сибидиэнньэлэр (ол иьигэр тылынан иhитиннэрии) туора дьоҥҥо кэпсэммэтин, арыллыбатын сиэрэ. |
| Принцип независимости и беспристрастности медиатора – правило, согласно которому медиатор в ходе проведения примирительной процедуры стремится к равному и справедливому отношению к сторонам, а также не находится в организационной, функциональной и (или) иной зависимости от сторон.
|
Иллэһиннэрээччи тутулуга суох буоларын уонна кырдьыгы тутуһарын тосхоло – иллэhиини тэрийии кэмигэр иллэһиннэрээччи (медиатор) өрүттэргэ тэҥник уонна кырдьыктаахтык сыhыаннаhарын, ону таhынан өрүттэртэн тэрээhин, үлэ-хамнас уонна атын да өттүнэн тутулуга суох буолуутун сиэрэ. |
| Принцип сотрудничества и равноправия сторон – правило согласно которому: 1) стороны при осуществлении поиска вариантов урегулирования спора должны содействовать друг другу с целью достижения конечного результата; 2) ни одна из сторон не имеет преимуществ по отношению к другой стороне, стороны имеют равные возможности на совершение всех процедурных действий.
|
Өрүттэр бииргэ үлэлэhэллэрин уонна тэҥ бырааптаахтарын тосхоло — 1) мөккүөрү сүрүннүүргэ ылыллар быһаарыы барыйааннарын булан, биир түмүккэ кэлэр сыалтан өрүттэр бэйэ-бэйэлэригэр көмөлөһөллөрүн сиэрэ; 2) хайа даҕаны өрүт атын өрүттэн ордуга суоҕун, өрүттэр иллэһиннэрии кэмигэр бэрээдэктээх дьайыы оҥорор кыахтара тэҥин сиэрэ. |
| Проблема — это столкновение с трудностями, ошибками, неудачами в решении новых или вроде бы привычных задач; недостижение цели при использовании прошлого опыта и знаний. | Кыһалҕа — саҥа эбэтэр уруккуттан биллэр соруктары быһаарыыга ыарахаттары, сыыһалары, табыллымыылары көрсүү; баар уопуту уонна билиини туһанан сыал кыайан ситиһиллибэт түгэнэ.
|
| Прогнозирование конфликта – обоснованное предположение о возможном будущем возникновении и развитии конфликтов; это вид деятельности субъекта управления, направленный на выявление причин конфликта в его скрытом развитии.
|
Иирсээни билгэлээһин – иирсээн кэлэр кэмҥэ үөскүөн уонна хайдах сайдыан сөбүн быһааран сабаҕалааһын; иирсээн чопчу көстүбэт сайдыытын төрүөттэрин булан таһаарыыга салайааччы сирэй үлэтин көрүҥэ.
|
| Процедура медиации – способ урегулирования споров при содействии медиатора на основе добровольного согласия сторон в целях достижения ими взаимоприемлемого решения. Процедура медиации имеет переговорный характер.
Процедура медиации может быть применена при возникновении спора как до обращения в суд, так и после начала судебного разбирательства, а также в процессе исполнительного производства. В связи с этим нередко говорят о выделении таких форм медиации, как внесудебная, досудебная и судебная. Процедура медиации может быть применена при урегулировании семейных, трудовых, бизнес, корпоративных, школьных, бытовых споров, споров в здравоохранении, потребителей и др., а также некоторых административных споров.
|
Иллэһиннэрии бэрээдэгэ – өрүттэр баҕа өттүнэн сөбүлэhэн, иккиэннэригэр сөп түбэhэр быhаарыыны ситиhэллэрин туhугар, иллэhиннэрээччи көмөтүнэн мөккүөрү сүрүннээhин ньымата. Иллэһиннэрии бэрээдэгэ кэпсэтиhии быhыытынан ыытыллар.
Иллэһиннэрии бэрээдэгэ мөккүөрү суут көрүүтүгэр биэриэх иннинэ да, суут буола турдаҕына да, ону сэргэ суут уурааҕын толоруу кэмигэр да туттуллуон сөп. Ол иhин үгүстүк суута суох, суут иннигэр, суут кэмигэр иллэһиннэрии диэн көрүҥнэргэ арааран ааттыыллар. Иллэһиннэрии бэрээдэгэ дьиэ кэргэн, үлэ, урбаан, тэрилтэ иhинээҕи, оскуола, олох-дьаһах, доруобуйа харыстабылыгар, өҥөнү туһанааччы уо. д.а. мөккүөрдэри, ону сэргэ административнай мөккүөр сорох көрүҥнэрин сүрүннээһиҥҥэ туттуллар. |
| Профилактика конфликта — совокупность мер по предупреждению деструктивных форм конфликтов и сохранению социально-позитивных конфликтов, направленных на формирование правового сознания в обществе.
|
Иирсээни сэрэтэр үлэ – уопсастыбаҕа сокуону-быраабы тутуһар өй-санаа олохсуйарыгар туһуламмыт иирсээн алдьатар көрүҥнэрин сэрэтэр уонна сайдыыга тиэрдэр үтүө түмүктээх иирсээннэри өйүүр дьаһаллар бүттүүнэрэ.
|
|
Р |
|
| Разрешение конфликта – 1) окончание конфликтного взаимодействия между сторонами; 2) преодоление основного противоречия сторон, являющегося источником (предметом) конфликта, устранение его и на уровне внутренних установок; 3) деятельность, направленная на прекращение противодействия и решение проблемы, приведшей к столкновению.
|
Иирсээн быhаарыллыыта – 1) өрүттэр икки ардыларыгар иирсээннээх хардарыта дьайсыы түмүктэниитэ; 2) иирсээн төрдө буолбут сүрүн утарсыылары тас уонна ис таhымҥа туоратыы; 3) харсыыга тиэрдибит кыhалҕаны быhаарарга уонна утарсыыны тохтоторго ананар үлэ.
|
| Резюме – форма обратной связи, применяемая в основном для проверки понимания основных положений сказанного.
Может осуществляться в форме сокращенного изложения основных идей.
|
Кылгас түмүк – этиллибити хайдах өйдөөбүттэрин тургутар сыаллаах эргиллэн кэлэн чуолкайдаhыы көрүҥэ.
Кылгас түмүк сүрүн санаалары кылгатан этии курдук буолуон сөп. |
|
С
|
|
| «Салями» — тактический прием на переговорах, суть которого в поэтапном разъяснении своей позиции. Применяется с целью затягивания переговоров и получения максимальной информации о партнере.
Технику назвали по аналогии с колбасой «салями», которую режут тонкими дольками и долго смакуют. |
«Салями» — кэпсэтиһиигэ туттуллар бэйэ тирэх санаатын сүһүөх-сүһүөх быһаарар албас ньымата. Кэпсэтиһиини уһатар уонна кыттыгас өрүт туһунан муҥутуур элбэҕи билэ сатыыр сыаллаах туттуллар.
Бу ньыманы «салями» халбаһыыны чараас гына бысталаан, уһуннук минньигэһиргэтэн сииргэ маарыннатан ааттаабыттар.
|
| Самоопределение – сознательный акт выявления и утверждения собственной позиции в проблемных ситуация; взятие полностью на себя ответственности за свой выбор.
|
Бэйэни бэйэ быһаарыныы – кыһалҕалаах быһыыга-майгыга киһи бэйэтин тирэх санаатын өйдүү-өйдүү арыйар уонна бигэргэтэр дьайыыта; киһи бэйэтэ талан ылыытын иһин толору эппиэтинэс сүгүүтэ.
|
| Слухи – информация, принимаемое на веру, источники которой неофициальны и достоверность которой не установлена, как правило, переданная для дезинформации.
|
Сурах-садьык – дьону итэҕэтэр эрээри, тустаах сирэй бигэргэппэтэх уонна чахчылааҕа биллибэт, үксүгэр дьон санаатын булкуйарга анаан бэриллэр иһитиннэрии.
|
| Соглашение о применении процедуры медиации – соглашение сторон, заключенное в письменной форме до возникновения спора или споров (медиативная оговорка) либо после его или их возникновения, об урегулировании с применением процедуры медиации спора или споров, которые возникли или могут возникнуть между сторонами в связи с каким-либо конкретным правоотношением.
|
Ииллэһиннэрии иннинээҕи сөбүлэһии – ханнык эмэ быраап сыһыаннаһыыларын кэмигэр өрүттэр икки ардыларыгар тахсыбыт эбэтэр тахсыан сөп мөккүөрү (мөккүөрдэри) иллэһиннэрии ньыматынан сүрүннүүр туһунан өрүттэр суругунан сөбүлэһиилэрэ (иллэһиннэрии быhаарыыта). Маннык сөбүлэһиини мөккүөр (мөккүөрдэр) тахсыан иннинэ эбэтэр тахсыбытын кэннэ оҥороллор.
|
| Соглашение о проведении процедуры медиации – соглашение сторон, с момента заключения которого начинает применяться процедура медиации в отношении спора или споров, возникших между сторонами.
|
Ииллэһиннэриини ыытыы туhунан сөбүлэһии – өрүттэр икки ардыларыгар үөскээбит мөккүөргэ эбэтэр мөккүөрдэргэ сыһыаннаан иллэһиннэрии бэрээдэгэ саҕаламмытын туоһулуур өрүттэр сөбүлэһиилэрэ. |
| Соперничество – стратегия поведения в конфликте, состоящая в ориентации на свои интересы, навязывании другой стороне предпочтительного для себя решения, открытой борьбе по реализации своих интересов.
Данная стратегия ущербна при решении проблем, т. к. не дает оппоненту возможности реализовать (в какой-либо мере) свои интересы. Эта стратегия оправдана: явной конструктивности предлагаемого одним из оппонентов решения, выгодности результата для всей группы, отсутствия времени. Соперничество целесообразно в экстремальных ситуациях и при высокой вероятности опасных последствий.
|
Илин былдьаhыы – иирсээн кэмигэр быhыыланыы бу стратегиятын ис хоһооно утарсааччы тус бэйэтин кэрэхсэбилин толуйарга бэйэтигэр эрэ сөп түбэhэр быhаарыыны атын өрүккэ соҥнооһуна, бэйэтин кэрэхсэбилин олоххо киллэрэр туһугар аhаҕас хабырыйсыыта буолар.
Мөккүһээччи кэрэхсэбилин олоххо киллэрэрин утарсааччыта мэһэйдэһэр буолан, иирсээни быһаарсарга бу стратегия хоромньулаах. Оттон мөккуһээччилэртэн биирдэстэрин этиитэ көдьүүстээҕэ өтө көстөн турар, мөккүөр түмүгэ кыттааччыларга барыларыгар барыыстаах эбэтэр бириэмэ суох буоллаҕына бу стратегия туттуллуута сөптөөх. Илин былдьаhыы муҥутуур ыарахан тугэҥҥэ уонна кутталлаах содул тахсара сабаҕаланар түбэлтэтигэр тоҕоостоох.
|
| Сотрудничество – стратегия поведения в конфликте, заключающаяся в ориентации на совместный поиск решения, удовлетворяющего интересы всех сторон.
Сотрудничество наиболее эффективная стратегия поведения в конфликте. Она направляет оппонентов на конструктивное обсуждение проблемы, рассмотрение другой стороны не как противника, а как союзника в поиске решения. Стратегия наиболее эффективна: в ситуации сильной взаимозависимости оппонентов, склонности обоих игнорировать различие во власти, важности решения для обеих сторон, непредубежденности участников.
|
Бииргэ үлэлэhии – иирсээн кэмигэр быhыыланыы бу стратегиятын ис хоһооно бары өрүттэр кэрэхсэбиллэрин хааччыйар быhаарыыны кыттыһан тобулууга хайысхалааҕа буолар.
Бииргэ үлэлэhии иирсээн кэмигэр быhыыланыы ордук көдьүүстээх стратегия. Бу стратегияҕа мөккүһээччилэр кыhалҕаны ыллыктаахтык дьүллэһэллэр, атын өрүтү өстөөх курдук буолбакка, быһаарыы тобуларга биир санаалаахтарын курдук көрөллөр. Бу старатегия мөккүһээччилэр бэйэ-бэйэлэриттэн күүскэ тутулуктанар түгэннэригэр, хайалара даҕаны төһө былаастааҕар кыһаммат, өрүттэр ылынар быһаарыылара иккиэннэригэр суолталаах, эбэтэр эрдэттэн сыыһа өйдөбүлэ суох буоллахтарына ордук туһалаах.
|
| Спор — обсуждение проблемы, способ ее коллективного исследования, при котором каждая из сторон отстаивает свое мнение. | Мөккүөр – кыһалҕаны дьүүллэhии, хас биирдии өрүт бэйэтин санаатын туруулаhан туран, кыһалҕаны куолаан чинчийии ньымата.
|
| Стратегия поведения в конфликте – ориентация личности по отношению к конфликту; установка на определенные формы поведения в ситуации конфликта.
Учитывается также комплекс фактов – личностные особенности оппонентов, уровень нанесенного или полученного ущерба, статус оппонентов, длительность конфликта и др.
|
Иирсээн кэмигэр быhыыланыы стратегията – киһи иирсээҥҥэ сыһыана;
иирсээннээх быһыыга-майгыга хайдах быһыыланыахтааҕын өйдөөһүнэ. Мөккүһээччилэр киһи быһыытынан тус уратылара, тахсыбыт хоромньу таһыма, кинилэр уопсастыбаҕа туруктара, иирсээн уһуна уо. д.а. чахчылар учуоттаналлар. |
| Стресс — состояние человека, возникающее в ответ на разнообразные экстремальные воздействия (стрессоры).
Стресс может оказывать как положительное (эустресс), мобилизующее воздействие, так и отрицательное (дистресс) влияние на деятельность, вплоть до полной ее дезорганизации.
|
Ыгылык – араас муҥутуур ыарахан дьайыыга харда быһыытынан киһиэхэ үөскүүр турук.
Ыгылык үтүө о.э. түмэ тардар (эустресс), уонна мөкү, о.э. сатарытар, үрэйэр (дистресс), сабыдыалы оҥорор кыахтаах.
|
|
Т
|
|
| Толерантность – 1) терпимость к чужому образу жизни, поведению, обычаям, мнениям, идеям, верованиям; 2) отсутствие или ослабление реагирования на какой-либо неблагоприятный, конфликтогенный фактор. | Тулуйумтуо быhыы – 1) туора олох майгытын, туора киһи быhыыланыытын, үгэһин, ураты көрүүтүн, санаатын, итэҕэйиитин тулуйумтуо буолуу; 2) сөбө суох иирсээннээх сылтахха харда суоҕа эбэтэр мөлтөөhүнэ.
|
| Торг позиционный – это способ ведения переговоров, при котором стороны последовательно занимают, а затем также в определенной последовательности уступают позиции.
Выделяют два варианта позиционного торга: мягкий и жесткий. |
Тирэх санааны түһэрсии – өрүттэр утуу-субуу бэйэлэрин тирэх санааларын ылынар, ол кэннэ эмиэ тустаах бэрээдэгинэн ону утуу-субуу түһэрсэр ис хоһоонноох кэпсэтиһии ыытарга туттуллар ньыма.
Тирэх санааны түһэрсиини икки көрүҥҥэ араараллар: сымнаҕас уонна кытаанах.
|
|
У
|
|
| Управление конфликтом — технологически целенаправленное воздействие на динамику конфликта в интересах развития или разрушения той социальной системы, к которой имеет отношение данный конфликт.
Управление конфликтом осуществляется на всех этапах его развития и завершения самими участниками конфликта или третьей стороной.
|
Иирсээни салайыы – иирсээн буола турар социальнай эйгэтин сайыннарарга эбэтэр үрэйэргэ сыаллаах-соруктаах технология көмөтүнэн иирсээн хаамыытыгар дьайыы.
Иирсээни салайыыны иирсээн сайдыытын бары сүhүөхтэригэр итиэннэ түмүктэниитигэр тиийэ иирсээн кыттааччылара бэйэлэрэ эбэтэр үhүс өрүт ыыталлар. |
| Урегулирование конфликта — 1) частичное разрешение конфликта, при котором могут сохраняться внутренние причины, побуждающие к конфликту; 2) прекращение открытой борьбы и деятельность, направленная на ослабление конфликта для обеспечения его развития в сторону разрешения. | Иирсээни сүрүннээhин – 1) иирсээни көбүтэр ис төрүөттэри туораппакка эрэ иирсээни быстахтык быhаарыы; 2) өрүттэр аhаҕас хабырыйсыыларын тохтотуу уонна иирсээн быhаарыллыы суолунан сайдыытын хаачыйар иирсээни мөлтөтөргө аналлаах үлэ.
|
| Уступка (приспособление) —стратегия поведения в конфликте, характеризующаяся согласием пойти на собственные жертвы, ради соперника; отказ от всяких претензий и полное признание условий, продиктованных лидирующей стороной.
Принять такую стратегию вынуждают: осознание своей неправоты, необходимость сохранения хороших отношений с оппонентом, сильная зависимость от него, незначительность проблемы, также если существует угроза еще более серьезных негативных последствий.
|
Төннүү (атыҥҥа сөп түбэhии) – иирсээн кэмигэр быhыыланыы бу стратегиятын ис хоhооно атын өрүт туhугар бэйэ өттүттэн толук оҥорорго сөбүлэҥ; бэйэ сананыыларыттан, туруорсууларыттан аккаастаныы уонна баhыйар өрүт этиитин толору билинии буолар.
Маннык стратегияны тутуһуу бэйэ сыыһатын өйдөөһүнтэн, мөккүһээччини кытта үчүгэй сыһыан оннунан хаалара наадалааҕыттан, киниттэн күүстээх тутулуктаныыттан, кыһалҕа суолтата суоҕуттан, иирсээн содула өссө мөкү буолар кутталлааҕыттан күһэллэн тахсар. |
| Участники конфликта — это лица, группы, организации, государства, непосредственно вовлеченные во все стадии конфликтной ситуации, непримиримо оценивающие сущность и протекание одних и тех же событий, связанных с деятельностью другой стороны.
|
Иирсээн кыттааччылара – атын өрүт үлэтин-хамнаһын кытта сибээстээх
биир тэҥ быһыы-майгы ис дьиҥин уонна хаамыытын сөпсөспөттүк сыаналыыр, иирсээн бары кэрдиистэригэр быһаччы кыттар араас сирэйдэр – дьоннор, бөлөхтөр, тэрилтэлэр, судаарыстыбалар. |
|
Ф-Х-Ц
|
|
| Функциональность конфликта – свойство конфликта оказывать многозначное влияние на окружающую среду. | Иирсээн дьайыыта – иирсээн тулалыыр эйгэҕэ элбэх суолталаах сабыдыалы оҥорор уратыта. |
| Холодный конфликт — характеризуется тем, что стороны не желают изменяться, т.к. они уже привыкли находиться в состоянии противоборства.
Трения и ненависть «проглатываются» и продолжают деструктивно действовать внутри самих людей. Отношения принимают саркастический и циничный характер, мотивам действий недостает благородства, этики, морали, люди замкнуты в себе.
|
«Тоҥуй» иирсээн – иирсээн өрүттэрэ утарсар турукка үөрэнэн хаалан, уларыйар санаалара суоҕун көрдөрөр.
Абааhы көрсүү уонна аалсыы киhиэхэ алдьатыылаахтык дьайаллар. Сыhыаннаhыылар элэк уонна саата суох быhыыга-майгыга кубулуйаллар, үтүө быhыы, сиэр-майгы тиийбэт буолан, дьон бүтэҥи, түҥкэтэх буолаллар.
|
| Ценности — наиболее общие и важные мировоззренческие интересы и ориентиры.
|
Сыаннас – олоҕу, айылҕаны, уопсастыбаны өйдөөһүн тиһигин уопсай уонна ордук суолталаах кэрэхсэбиллэрэ, тосхоллоро. |
| Ч-Ш
|
|
| Частная медиация – модель медиации, рассматриваемая и регламентируемая как самостоятельный вид профессиональной деятельности по урегулированию правовых споров. | Тутулуга суох иллэһиннэрии – идэтийбит үлэлээhин быhыытынан быраап мөккүөрдэрин сүрүннүүргэ аналлаах уонна чопчу бэрээдэктээх иллэһиннэрии туспа көрүҥэ.
|
| Челночная медиация (или шатл-медиация) – форма проведения процедуры медиации, когда переговоры проводятся путем последовательных отдельных встреч медиатора со сторонами. | Ойдом иллэһиннэрии – иллэһиннэрээччи (медиатор) иирсээн өрүттэрин кытта утуу-субуу тус-туспа көрсөн кэпсэтиhии ыытара; иллэһиннэрии бэрээдэгин көрүҥэ.
|
| Шантаж – запугивание, угроза разглашения компрометирующих сведений (действительных или вымышленных) с какой-либо определенной целью.
|
Кыһарыйыы – ааты-суолу түһэрэр сураҕы (дьиҥнээх эбэтэр өйтөн оҥоһуллубут) тарҕатыынан куттаан, туох эмэ тус сыаллаах сааныы, суоһурҕаныы. |
|
Э-Ю-Я
|
|
| Эскалация конфликта – развитие конфликта «по вертикали» и «по горизонтали», нарастание его остроты и размаха, связанное с обострением конфликтных отношений и включение все большего количества участников и разнообразных ресурсов. | Иирсээн күүркэйиитэ — иирсээн туруору уонна сытыары хайысханан сайдыыта, иирсээннээх сыhыан күүркэйиититтэн ситимнээх иирсээн сытыырхайыыта уонна далааhына кэҥээhинэ, иирсээҥҥэ кыттааччы ахсаана уонна туттуллар кыах саппааһа элбээн иhиитэ.
|
| Этнический конфликт — столкновения между большими социальными группами по поводу национально-этнических стереотипов (культура, язык, общая территория, религия, особенности психологического склада). | Омугунан иирсээн – норуот туһунан олохсуйбут халыып өйдөбүллэринэн (култуура, тыл, сир-уот, итэҕэл, уйулҕа быһыытын уратыта) сылтаҕыран, дьон улахан бөлөхтөрүн икки ардыгар тахсар харсыы. |
| Юридическая конфликтология — новая научная дисциплина, раздел общей конфликтологии, предметом которой является изучение конфликтов, возникающих, развивающихся и разрешаемых в рамках внутреннего (национального) или международного права. | Юридическай конфликтология
– судаарыстыба иһинээҕи эбэтэр норуоттар икки ардынааҕы сокуон-быраап хараҕынан быһаарыллар иирсээннэр үөскээһиннэрин, сайдыыларын барамай быһыытынан үөрэтэр иирсээн үөрэҕин салаата, билим дьиссипилиинэтэ.
|
| Якутский язык — один из государственных языков Республики Саха (Якутия); относится к тюркской семье языков. В апреле 1992 г. Конституцией Республики Саха (Якутия) введено название якутского языка – язык саха. На нем говорят якуты, проживающие в РФ на территории Якутии, на Севере Красноярского края, в Магаданской, Иркутской, Амурской областях и Хабаровском крае. Язык саха считают родным 92,8 % населения Якутии, язык широко употребляется во всех сферах жизни якутян: на нем ведется делопроизводство, пишутся научные работы, он является языком обучения и воспитания на всех уровнях образования. На языке саха развивается художественная литература, СМИ, в т.ч. интернете. | Саха тыла – түҥ былыргы түүр тыла, Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай тыла. 1992 с. муус устарга Саха Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонунан саха тылын нууччалыы «язык саха» диэн ааттааһын киллэриллибитэ. Арассыыйаҕа саха тылынан Саха сиригэр, Красноярскай кыраай хоту өттүгэр, Магадан, Иркутскай, Амур уобаластарыгар уонна Хабаровскай кыраайга олорор сахалар саҥараллар. Саха сирин олохтоохторун 92,8 % саха тылын төрөөбүт тыллынан ааҕар, саха тыла олох бары эйгэтигэр киэҥник туттуллар: дьыала-суут эйгэтигэр, билим эйгэтигэр, үөрэххэ-иитиигэ барытыгар. Саха тылынан уус-уран литэрэтиирэ сайдар, сонуну киэҥник тарҕатар тэрилтэлэр сахалыы саҥарар, суруйар, көрдөрөр кыахтаахтар, бэл интэриниэт ситимигэр саха тыла киэҥник тутуллар буолан иһэр. |
Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru