Уол оҕону төрүт үгэһинэн иитэр “Барҕа” уһуйаан салайааччыта Дорҕоон Дохсуннуун мин Дьокуускай куорат Автодорожнай уулуссатыгар турар В.П. Ларионов аатынан Физтехпроблемалар институттарын лабораториятыгар көрсөн кэпсэппитим.
Манна Дорҕоон Дохсун уонна тимир ууһа Александр Дмитриевич Данилов уолаттары саха быһаҕын охсорго уһуйаллар эбит. Саха быһахтарын “Хотохоон”, “Бадаайы” диэн араастарын кэпсиир – киһи күн аайы истибэт тылларын манна истэр эбит, быһах кыынын үүтүн кэҥэтэр туртас муоһуттан дьикти үнүстүрүмүөннэри манна көрөр эбит… Уолаттар саха быһаҕын оҥорууга – өбүгэ дьарыгар сыыйа сыстан, түмүгэр, сирэйдиин-харахтыын сырдаан, билиилэрэ-көрүүлэрэ кэҥээн, сатабыллара сайдан, саҥалыын-иҥэлиин, туттардыын-хаптардыын эрчимирэн бараллар… Дьэ, улаатан эрэр уол оҕоҕо уонна туох наада?! Этэргэ дылы, төрөппүттэрэ көҥүллүүр буоллахтарына…
—Дорҕоон Дохсун, ити бэйэҥ этэҕин дии:“хайаҕа дабайыы, тайҕаҕа, тыаҕа-хонууга, туга да суох, арай саха быһаҕын илдьэ сылдьыы – бу улахан эппиэтинэс”, — диэн. Оттон төрөппүттэр эйиэхэ оҕолорун итэҕэйэллэрин хайдах ситиһэҕин?
—Мин маҥнай төрөппүттэри барыларын кытта билсэбин. Ол быраабыла. Мин көрсүбэтэх төрөппүтүм хайаҕа оҕотун миигин кытта ыытар буоллаҕына – сөбө суох быһыы. Тоҕо диэтэххэ, оҕо психологическай, эмоциональнай туругун мин төрөппүттэриттэн билэбин. Хакаас омукка өс хоһооно баар: “Этэ хайдаҕый да – миинэ оннук!” диэн. Мин көрүүм эмиэ итиннэ маарынныыр. Төрөппүттэр бэйэлэрэ, холобур, “мин оҕом сайдарын туһугар “Үрдүгү дабайыы” бырайыакка ыытарга сөбүлэҥмин биэрэбин” диэн илии баттыыр. Сэттис-ахсыс сылбын бу курдук үлэлии сылдьабын… Мин үлэм чинчилээһин буоллаҕа. Онуоха туох-баар сиэр-туом тутуһуллар. Оҕо туттуутун-хаптыытын кэтээн көрөбүн. Төрөппүттэри кытта бииргэ, тэҥҥэ үлэлэһэбит. Майаҕа мустар сирдээхпит. Батсаапка бөлөхтөөхпүт, биллэрии барда да — бэрт түргэнник түмсэбит. Биһигини “Майа сэлиэнньэтэ” муниципальнай тэриллии баһылыга Дмитрий Иванович Тихонов, администрация үлэһиттэрэ, Мэҥэ Хаҥалас “Төлкө” уопсастыбаннай тэрилтэтэ (салайааччы И.И.Румянцев), төрөппүттэр өйүүллэр. Махталбыт улахан кинилэргэ.
Үлэм элбэх. Куоратынан, Майанан сылдьабын, ол быыһыгар киинэ устабын. Онно өссө 3-4 сыл барара буолуо. Ол быыһыгар, олоҥхо истиилинэн, тоҕус омук тылынан тойук суруйан бүтэрдим. Ити курдук.
Мин уолаттарым бохуокка бараары туран: “Мин сайдыы суолугар туруннум!”— дииллэр, — Петр Ворогушин-Дорҕоон Дохсун, дьоһуннаах дьон санаатынан, ис кыахтаах, айылгылаах киһи, кэпсээнин, бакаа итинник, түмүктээн эриэҕиҥ…
Санаалар
Түмэн АФОНСКАЙ, Майа академик В.П.Ларионов аатынан орто оскуолатын VIII “в” кылааһын үөрэнээччитэ:
—Мин алтыс кылаастан Дорҕоон Дохсун салайар лааҕырыгар сөбүлээн сылдьабын. Аан бастаан Табаҕаҕа ат миинэ барбыппыт. Онно аты аан бастаан мииммитим. Тута сөбүлээбитим. Онтон Хаҥалас эҥээр хаама барбыппыт — бастаан ыарахан этэ, онтон, дьэ, сыыйа үөрэнэн, хаамыым чэпчээбит курдук буолбута.
От охсорго үөрэппитэ. Миэхэ, урут хаһан даҕаны оттоон көрбөтөх киһиэхэ, хайдах эрэ, барыта сонун, интэриэһинэй этэ. Илиинэн от охсорбун эмиэ олус сөбүлээбитим уонна күрэхтэһиигэ кыттан, былырыын бастаабытым, быйыл үһүс миэстэ буоллум.
Оттон Кыһыҥҥы оскуолаҕа быһах оҥорорго үөрэммитим. Онон, быйыл бастакы быһахпын оҥорбуппуттан үөрэбин.
Дорҕоон Дохсун лааҕырыгар сылдьарбын астынабын. Дьонум эмиэ өйүүллэр.
Эрсан СЫРОВАТСКАЙ, Майа академик В.П. Ларионов аатынан орто оскуолатын VII «а» кылааһын үөрэнээччитэ:
—Дорҕоон Дохсуҥҥа сылдьыбытым иккис сылым. Биһиги кыһыҥҥы уһун каникулга оскуола мастарыскыайыгар уһана үөрэнэбит, оттон сааскы каникулга Табаҕаҕа Поликарп Васильев сылгытын базатыгар тиийэн, бастаан сылгыны аһатарга, көрөргө-истэргэ, онтон миинэргэ үөрэнэбит. Биһиги сайыҥҥы каникул саҕаланыытыгар сатыы похуоттарга сылдьааччыбыт. Былырыын Хаҥалас улууһугар сылдьыбыппыт, быйыл сахалартан бастакы Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа Федор Кузьмич Попов төрөөбүт, олорбут алааһыгар Сыҥаһалаахха диэри сатыы, уопсайа сүүсчэкэ килэмиэтири хаамтыбыт. Баран иһэн, Сотоҕо, Хорообукка хоммуппут. Онтон от ыйыгар Дойдуга баран, икки нэдиэлэ курдук оттоон кэлбиппит. Былырыын эмиэ окко сылдьыспыт буолан, быйыл миэхэ чэпчэки соҕус буолла. Саха былыргы хотуурунан охсо үөрэнним. Дьэ, киһи туох баар быччыҥын барытын үлэлэтэр, сайыннарар хотуур эбит. «Күүлэй» от охсуу күрэҕэр кыттабыт. Былырыын иккис буолбутум, быйыл бастаатым. Умнуллубат, чаҕылхай түгэммитинэн буолар — былырыын Томпо улууһун хайаларын дабайыыбыт! Олус кэрэ хайалардаах дойду эбит.
Дорҕоон Дохсуну кытта сылдьан, олус элбэххэ үөрэнэбит. Биһиги уол оҕо-эр киһи сатыырын барытын сатыахтаахпыт!
Евдокия ПОЛИКАРПОВА, педагогика наукатын дуоктара, ХИФУ бэрэпиэссэрэ:
—Дорҕоон устудьуон эрдэҕиттэн уол оҕону омук тыыныгар, айылҕанан, айылгытынан иитиинэн утумнаахтык дьарыктанар. Дьупулуом үлэтин ситиһиилээхтик көмүскээн баран, салгыы тиэмэтин сайыннаран, өбүгэ үөрэҕиттэн силистээх, үтүө дьайымаллаах үлэнэн дьарыктана сылдьарыттан үөрэбин. Үлэтин түмэн, ырытан, өрөспүүбүлүкэ үөрэҕин тиһигэр тарҕатара иитэр-үөрэтэр үлэҕэ улахан туһалаах буолуоҕа.
Татьяна МАРКОВА.