Олохпут тэтимэ олус түргэтээтэ, информационнай технология кимэн киирэн, саҥаттан саҥа бэрт сэргэх эрээри, ис хоһоон өттүнэн татым ньыманы кута турар. Билигин киһи барыта блогер буолла. Ону кытта суруналыыстыка идэ быһыытынан суураллан хаалбыт курдук. Билин билинимэ, аныгы кэмҥэ дьон хамсыы турар хартыыҥканы хараҕынан көрөн информацияны ыларын ордорор буолла.
edersaas.ru
Ол иһин, билигин блогердар уһун тиэкиһи суруйбакка, наар видео устуутугар көстүлэр. Наар дьон ирдэбилин толорор туһугар ким хайдах сатыырынан турунна. Ону үчүгэй өрүт диэн сымыйалыыр санаам суох. Манан бүтүн нация толкуйдуур, анаарар, ырытар уонна саамай тутааҕа ис туругар ылынан үтүөҕэ, кэрэҕэ иитиллэр кыаҕа суураллар. Эһиги эмиэ өйдүүргүт буолуо, наһаа өр социальнай ситимнэргэ олордоххо, киһи сылайар, туспа-туора олох сүүрээнэ киирэн, киһиэхэ соччото суохтук дьайар. Кинигэни ааҕан баран, биир тутум үрдүүр буоллаххына, манна — намтыыгын. Төһө да бэйэлээх үтүө блогер сирэйин көр. Саҥаны ылынарыҥ, дууһалыын байарыҥ саарбах.
Хомойуох иһин, ону кытта суруналыыстыкаҕа ирдэбил улаханнык уларыйда. Наар кылгас суруйууну ааҕа үөрэммит дьон кыраһыабай хартыынаҕа эрэ наадыйаллар. Мэйиилэрэ үлэлээбэт буолан, сүрэҕэлдьээн, оннукка бэрт кэбэҕэстик үөрэннэ. Ол туһунан үгүс уйулҕа учуонайдара, биологтар этэллэр. Суруналыыстар сатаан бэйэбит идэбитин турууласпатыбыт. Уоспастыба ирдэбилигэр эппиэттии охсор туһугар оҕуннубут. Билигин киһини долгутар очеркалар, дириҥ ис хоһоонноох интервьюлар, ыстатыйалар олох аҕыйахтар, ким да аахпат диэн, күдээринэ ааһар кылгас бэлиэтээһиннэри суруйуу. Өмүтүннэрэ охсоору, быһыылааннары булан, сымыйа эрэ кырдьык эрэ, ким хайа иннинэ таһаара эрэ охсубут киһи диэн, онтон атыттар эн поскун иилэ хабан ыллахтарына, дьэ, “ситиһии” буолар.
Билигин иһитиннэриилэр бары биир халыыптар. Ааптар тус санаата суох, таһыттан көрөн туран баччаҕа манна бу буолла диэн. Ол барыларын астыннарар. Маннык суруйууну аатырдар “искусственнай интеллектэрэ” тааҕы таах суруйар буоллаҕа дии. Суруналыыһы солбуйан. Судаарыстыба хааһынатыгар эмиэ бэрт — хамнас төлүүр наадата суох.
Эмиэ “хомойуох иһин” диирбэр тиийэбин, сирэйэ-хараҕа суох, сытыы-хотуу, үп-харчы туһугар кими баҕарар “сытыытык” суруйан куоһурҕатан аат оҥосто охсоооччулар элбэхтэр. Кинилэр кэлин өссө дьону үөрэтэллэр ээ, киһи сонньуйуох. Хаһан баҕарар мөкүнү, киһини үөҕэн суруйар судургу буолар. Харчы туһугар ким эрэ сакааһын толоро-толоро “хорсун” суруналыыс аатырааччылары биир бэйэм суруналыыс быһыытынан сыаналаабаппын. Оннук дьонтон былаас куттанан, ол-бу граннарынан хадаҕалыыра сүөргү. Миигин эрэ үөхпэтин диэн. Оннукка үөрэммит “суруналыыс” аны шантажист бэрдэ буолан турар. Тута биллэр-көстөр ээ, айахтара бүөлэммиттэр төрдүттэн атыны туойан бараллара. Этэргэ дылы, суруналыыстыка диэн былыргыттан атыыланар идэ буоллаҕа. Киһи-аймах уйулҕата хайа да кэмҥэ уларыйбат эбээт.
Ол гынан баран, биһиги сыахпытыгар дьиҥнээх суруналыыстар бааллар. Кинилэр дьону өмүтүннэрэ сатаан айдаарбат буолан биллибэт курдуктар. Чуумпуран олорон өй уонна дууһа үлэтин толороллор. Норуокка үйэлээҕи суруйан хааллараары буола турар быһыыны-майгыны кырдьыктаахтык суруйан, үлэһит дьону өрө тутан, аныгы олоҕу сиэрдээхтик сырдата сылдьаллар. Кэлэр көлүөнэ кинилэр суруйууларын ааҕан, аныгы кэми билиэҕэ. Күннээҕинэн хаалар иһитиннэриинэн буолбакка, олохтоохтук анааран суруйар суруналыыстар үлэлэриттэн элбэҕи сомсуохтара. Ол чуолкай. Дьиҥэр, сахалыы суруйар суруналыыстар тарбахха баттаналлар эбээт. Сорох салайааччылар уопуттаах суруналыыстары аанньа ахтыбаттар да, историяны суруйааччылар – кинилэр буоллаҕа. Ордук хаһыатчыттар. Хаһыаттары национальнай бибилэтиэкэ сыа-сым курдук тутан уурунара олус да хайҕаллаах! Онон биир идэлээхтэрим дууһаларын ууран суруйбуттара-бичийбиттэрэ үйэлээх дьыала. Ханнык даҕаны бэйэлээх көмпүүтэр суруналыыс кыраҕы хараҕынан көрөн, анааран суруйбутун курдук суруйар кыаҕа суох. Хайа да сайдыы кумааҕы кинигэлэри, хаһыаттары-сурунааллары солбуйар кыаҕа суох. Цифровизация олохпутун чэпчэтэр эрээри, мэйии үлэтин кэһэр. Онон, биир идэлээхтэрбэр этиэм этэ, күннээҕи тас көлдьүҥҥэ киирэн биэрбэккэ, норуоту сырдатан, бэйэбит кэммит летописецтара буолар аналбытын таҥнарбакка, үлэлиэҕиҥ диэн. Оттон былаас ону өйдөөбөт буоллаҕына – кэскилэ суох. Үйэлэргэ хаалар суруйууларынан иитиэҕиҥ дьоммутун, киһи-аймах уларыйбат сыаннаһын өрүү өрө тутан, күннээҕи сирэй көрбөххө киирэн биэрбэккэ айыаҕыҥ-тутуоҕуҥ!
ЫСПЫРААПКА:
РФ Суруналыыстарын Сойууһун, СӨ Суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ, СӨ Бэчээтин туйгуна, СӨ Бырабыыталыстыбатын, Ил Түмэнин Бочуоттаах грамоталарынан наҕараадаламмыта, 2006 с. аата Арассыыйа прессатын кыһыл көмүс пуондатыгар киирбитэ. Аҕыс кинигэ ааптара.
«Саха сирэ», edersaas.ru сайтка анаан Айталина НИКИФОРОВА