“Биһиги, сулҕаччылар, киэн туттуубутунан дьоммут-сэргэбит буолаллар. Сулҕаччы нэһилиэгэ — былыр-былыргыттан норуокка биллэр-көстөр дьонунан сураҕырар нэһилиэк.
Ол курдук, быйыл дьоруойдуу быһыыны оҥорбута 100 сылын туолар гражданскай сэрии дьоруойа Харачаас, төрөөбүтэ 105 сылын туолар норуот ырыаһыта Христофор Максимов, ырыаһыт, тойуксут Екатерина Иванова, сахалартан эстрада бастакы үҥкүүһүтэ Дмитрий Неустроев, худуоһунньук Михаил Носов, оҕо суруйааччыта Константин Туйаарыскай уонна билигин үлэлии-хамсыы сылдьар суруйааччыларбыт, бэйиэттэрбит Дмитрий Наумов, Семен Капитонов, худуоһунньуктарбыт Николай Рязанскай, Розалия Винокурова уо.д.а. — сулҕаччылар киэн туттуубут” – диэн Амма улууһун Сулҕаччы нэһилиэгин баһылыга Афанасий Егорович Ксенофонтов Дьокуускайга “Сэргэлээх уоттара” Култуура киинигэр мустубут дьонҥо киэн тутта иһитиннэрдэ.
Бу күн, муус устар 3 күнүгэр, манна Сулҕаччыттан төрүттээх, Арассыыйа худуоһунньуктарын айар сойууһун чилиэнэ Николай Николаевич Рязанскай 60 сааһын туолбутунан айар быыстапката тэрилиннэ. Быыстапка кыттыылаахтара уонна ыалдьыттара худуоһунньук үлэлэрин икки этээһинэн сылдьан көрдүлэр. Манна сыһыаран эттэххэ, куоракка буолар быыстапкаларга бачча элбэх киһи кэлбитин өссө көрө илигим. Худуоһунньук бүгүҥҥү быыстапкатыгар дьоҥҥо-сэргэҕэ хайыы-үйэ биллэр-көстөр уонна саҥа үлэлэрин, барыта 38 хартыынатын көрдөрүүгэ аҕалбыт. Ону таһынан кини уола Николай Рязанскай-кырата эмиэ худуоһунньук талааннаах эбит. Кини фэнтэзи- уруһуйдара быыстапка кыттыылаахтарын сэҥээриитин ыллылар.
Бүгүҥҥү күн “буруйдааҕын” эҕэрдэлии, үөрүүлээх түгэҥҥэ кыттыһа кэлбит дьон худуоһунньук айар үлэтигэр бэйэлэрин көрүүлэрин үллэһиннилэр, өссө да үрдүктэн үрдүк ситиһиилэри баҕардылар. СӨ Худуоһунньуктарын айар сойууһун бэрэссэдээтэлэ Афанасий Афанасьевич Романов Николай Рязанскайга Арассыыйа Худуоһунньуктарын айар сойууһун аатыттан ( бэрэсидьиэн К.В.Худяков) «Дойду култууратыгар кылаатын иһин» кыһыл көмүс мэтээли туттарда.
Онтон Николай Рязанскай быыстапкатын тэрийэрин өйөөбүт уонна көмөлөспүт дьонугар, ол иһигэр “Сэргэлээх уоттарын”, Норуот айымньытын дьиэтин салайааччыларыгар, кинилэри куруук өйүүр уонна көмөлөһөр Амма улууһун землячествотын салайааччытыгар Ньургуйаана Илларионоваҕа, бүгүҥҥү күнү иилээн-саҕалаан ыыппыт поэтесса Саргылана Гольдерова-Саргы Куоҕа уо.д.а. махтанна.
«Саҥа сүүрээни киллэрсэр худуоһунньук»
Хартыыналары көрө сылдьан Национальнай художественнай мусуой сүрүн научнай үлэһитэ, искусствовед Галина Гаврильевна Неустроеваттан Николай Рязанскай үлэлэригэр исписэлиис быһыытынан санаатын үллэстэригэр көрдөстүм:
— Уопсайынан, билигин саха ускуустубатыгар биир туспа сүүрээн баар. Ол эбэтэр, худуоһунньуктар Иннокентий Корякин, Андрей Чикачев уо.д.а. үлэлэригэр оҕо саас ахтылҕанын, дэриэбинэ дьонун, айылҕаны көрдөрөллөр. Сүрүнэ диэн, ол көрдөрүүлэрэ олох туспа интонациялаахтар. Киһи оннук хартыыналары көрөн долгуйар, үөрэр, курутуйар, элбэх саҥа санааны ылар, долгуйуу долгунугар киирэр. Дьэ, ити сүүрээҥҥэ Николай Рязанскай үлэлэрэ чугастар диэхпин баҕарабын. Дьиҥэр, кини бэйэтин самодеятелнай худуоһунньуктарга киллэринэр. Кини ис дууһатынан, сүрэҕинэн ылыммытын, тус санаатынан үлэлиир. 2014 сыллаахха Национальнай художественнай мусуойга кини тус быыстапкатыгар сылдьан үгүс үлэтэ дэриэбинэ олоҕор анаммытын бэлиэтии көрбүтүм. Онтон бу билиҥҥи быыстапкатыгар көрдөхпүнэ, 38 хартыына тухары тиэмэтэ кэҥээбит. Саха норуотун былыргы олоҕо-дьаһаҕа, Олоҥхо, Аҕа дойду Улуу сэриитин сыллара уо.д.а. дириҥ көрүүлээх үлэлэрэ олус элбээбиттэрин биһирээтим. Манна даҕатан эттэххэ, самодеятельнай худуоһунньуктар олус талааннаахтар уонна ис дууһаларыттан үлэлииллэр. Кинилэр Норуот айымньытын дьиэтин кытта бииргэ үлэлэһэн, хаһыс да сылын быыстапкаларын тэрийэллэр. Кинилэртэн Николай Рязанскай биир саамай тутаах киһилэрэ, худуоһунньуктара буолар. Үчүгэйэ диэн, хартыыналарыгар билэр дьонун ис дууһатыттан уруһуйдаан, кинилэр ис туруктарын дьоҥҥо-сэргэҕэ тириэрдэр. Кини реалистическай хабааннаах хартыыналара саха ускуустубатыгар эмиэ атын сүүрээни киллэрдилэр.
Аны оҕото Николай Рязанскай эмиэ худуоһунньук эбит. Саха ускуустубатыгар фэнтези диэн хайысха олох сайда илик. Бу хайысхаҕа эдэрдэр үлэлииллэр да, хайдах эрэ үксүлэрэ көмпүүтэр графиката буолан хаалар. Онтон бу Николай Рязанскай-кырата эмиэ ис дууһатыттан ханнык эрэ гуманоидтары, атын планета дьонун, атын эйгэ кыылын-сүөлүн, көтөрүн-сүүрэрин бэйэтэ айан, устуоруйа толкуйдаан, наһаа интэриэһинэй истиили туһанар эбит. Үчүгэйэ диэн, кини үлэтигэр академическай уруһуйдар бааллар.
Надежда ЕГОРОВА, edersaas.ru.
Ааптар түһэриилэрэ