“SAKHALIFE.RU” порталга б.дь. сэтинньи 4-тэн 30 күнүгэр диэри ыытыллыбыт интэриниэт-куоластааһын түмүгүнэн 34 пааматынньыктан “Хотун Бүлүү” монумент бастаан таҕыста. Быйыл сайын “Манчаары оонньуулара” өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһиини үрдүк таһымнаахтык тэрийэн ыыппыт уонна бэйэлэрин бөлөхтөрүгэр кыайбыт үөһээ бүлүүлэр онон түмсүүлээхтэрин, биир санаалаахтарын өссө төгүл бигэргэттилэр. edersaas.ru
Бу сүдү оҥоһугу лоп курдук үйэ аҥаарын анараа өттүгэр, 1967 сыллаахха, биэлсэр идэлээх култуура үлэһитэ Анисим Прокопьев уонна худуоһунньук үөрэхтээх учуутал Егор Крылатов айбыттара. Казах суруйааччыта Калаубек Турсункулов “Пароль: “Здравствуй, Якутия!” диэн эссе-романыгар “Хотун Бүлүүнү” гранит таастан чочуллан оҥоһуллубут диэн хоһуйбута. Оннук тупсаҕай көстүүлээх буоллаҕа.
Дьиҥэр, 6 миэтэрэ үрдүктээх, 50 туонна ыйааһыннаах бетон монумент ханна, хайдах оҥоһуллубутай?
Ааптардартан биирдэстэрэ – Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, ССРС Худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ, РСФСР Тимир уустарын сойууһун чилиэнэ, САССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Үөһээ Бүлүү улууһун уонна Далыр нэһилиэгин ытык киһитэ А.Г.Прокопьев (хомойуох иһин, кини быйыл кулун тутар 26 күнүгэр 92 сааһыгар олохтон туораабыта) суруналыыс Виталий Поповка биэрбит интервьюта “Коммунизм сардаҥата” (билиҥҥинэн “Үөһээ Бүлүү”) хаһыат 1984 сыл бэс ыйын 23 күнүнээҕи нүөмэригэр бэчээттэммитэ. Онно Анисим Григорьевич маннык кэпсээбитэ:
“Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин 50 сылын көрсө иитиллэр эбэбитин искусство тылынан айхаллаан, үйэлээх оҥоһугунан бэлиэтиир санаанан салайтаран, оскуола худуоһунньуга Егор Крылатовтыын сүбэлэһэн монумент эскиһин оҥорбуппут. Эскиһи оройуон салалтата биһирээн, бары өттүнэн көмө оҥорбута. Өргүөт Алтаныгар баар туой буору хаһыыга уонна тиэйиигэ Василий Кынатов салалтатынан 15 киһилээх биригээдэ үлэлээбитэ. Пионердар дьиэлэригэр хос биэрбиттэригэр маҥнай үс миэтэрэ үрдүктээх макет оҥорон, дьиэ үрдүгэр уонна эркиннэригэр туттартаабыппыт. Иккиэйэх киһиэхэ чэпчэкитэ суох үлэ этэ. Кыттыгаһым төһө даҕаны худуоһунньук үөрэхтээҕин иһин, урукку өттүгэр улахан монумены оҥорбут үөрүйэхпит суох буолан, ыарырҕаппыппыт. Ону аахсыбакка, харса суох үлэлээбиппит. Хас туонна алебастры, цемени, туойу мэһийбиппитин бэйэбит даҕаны билбэппит. Райком уонна райсовет аппараатын үлэһиттэрэ, оскуола үөрэнээччилэрэ субуотунньуктаан, монумент туруохтаах сирин бетоннаабыттара. Биһиги аҕыс ый устата үлэлээн, сыбаан, киэп устан, монумены бүтэрбиппит уонна бэлэм постамеҥҥа илдьэн олордубуппут. Бу үлэҕэ барыта, матырыйаалын ааҕан туран, 7 тыһ. солк. суумалаах үп ороскуоттаммыта”.
Аһаҕас халлаан анныгар үйэ аҥаара турбут бетон оҥоһук дэлби кэбирээтэ, сотору сууллар кутталлаах. Улуус дьаһалтата быйыл сайын Манчаары оонньууларын көрсө саҥа стадион тэллэҕэр “Үс хоһуун” монумены туруорарыгар биир күдьүс уларытарга былааннаабыта, үлэ кээмэйэ улаханынан уонна бириэмэ ыгымынан, кыайтарбата. Улуус салайааччыларыттан – баһылыгы тутуу, экономика боппуруостарыгар солбуйааччы Сергей Кылбановтан уонна Улуус Мунньаҕын бэрэссэдээтэлэ Семен Михалевтан туоһуласпыппын: “Аны саас тутуу сезона саҕаланнар эрэ, эргэни көтүрэн, ол оннугар туруоруохпут”, — диэтилэр. Боруонсаттан кутуллубут монумент бэлэм турар үһү. Маны урукку макетын үүт-маас үтүктэн, Үөһээ Бүлүү скульптор уолаттара Николай Чоччасов уонна Данил Чучайцев оҥорбуттар. Николай маҥнайгы бырайыак ааптара А.Г.Прокопьев сиэнэ буолар. Онон эһэтин айымньытын үйэтиппитэ кэрэхсэбиллээх.
Интэриниэт-куоластааһын түмүгүнэн, “Хотун Бүлүүнү” сэргэ 10 бастыҥ иһигэр киирдилэр: полярнай летчик Отто Кальвицаҕа (Кэбээйи, Сангаар бөһ.), Халыманы арыйааччыларга (Орто Халыма), Өлүөхүмэтээҕи таҥара дьиэтэ (Өлүөхүмэ к.), дьаамсыктарга (Ленскэй), “Боотур Уус” (Чурапчы), Тандатааҕы музей комплекса (Уус Алдан), кыһыл көмүстээх сири арыйааччылар Тарабукиҥҥа уонна Бертиҥҥэ (Алдан), Айылҕа музейын төрүттээччи Борис Андреевка (Сунтаар, Элгээйи) туруоруллубут пааматынньыктар уонна Белькачи элбэх араҥалаах стоянката (Уус Майа).
Василий НИКИФОРОВ, «Саха сирэ» хаhыат, edersaas.ru