Хотугу муустаах акыйаантан — өҥ буордаах Өлүөхүмэҕэ тиийэ
Саха сиригэр агро-оскуолалар тэриллибиттэрэ 30 сылыгар аналлаах быыстапка соторутааҕыта Тыа хаһаайыстыбатын академиятыгар үөрүүлээхтик аһылынна.
Бу хаартыска быыстапкатын ааптара – полиграфист-фотограф Татьяна Новгородова буолар. Кини манна, өрөспүүбүлүкэ агро-оскуолалара убулүөйдээх сылларыгар анаабыт тэрээһиннэрин сырдатар.
Тыа хаһаайыстыбатын наукатын доктора, СӨ Наукаларын академиятын академига, СӨ Бочуоттаах олохтооҕо А.В Чугунов, Тыа хаһаайыстыбатын наукатын доктора, СӨ наукатын утүөлээх деятелэ К.М Степанов уонна ааптар Т.И. Новгородова быыстапка кыһыл лиэнтэтин кырыйар түгэннэрин мааны кылыһахтаах куолаһынан тойук-туойан, Александр Дьячковскай-Саарын киэргэттэ.
Академик Афанасий Чугунов ыалдьыттарга, устудьуоннарга эҕэрдэ тылын эттэ. Кини бу агро-оскуолалар үлэлэрин сырдатыыга хаартыска, альбом оҥоһуллан, агро-оскуолалар учууталлара, учуонайдар, үөрэнээччилэр үлэлэрэ хаачыстыбалаахтык сырдатыллыбытын кэпсээтэ, фотограф Татьяна Новгородоваҕа истиҥник махтанна. Татьяна Ивановнаны быыстапкатынан эҕэрдэлии кэлбиттэр: ЯГСХА научнай үлэһитэ В.В Устинова, учуутал Д.С Иванова, хоту Муоматтан начаалынай оскуола научнай үлэҕэ салайааччыта В.А Фазульянова. Валентина Абдулзьяновна — Арктика оскуолаларыгар методическай тэрийээччи быһыытынан айымньылаахтык үлэлиир педагог. Кини Арктика улуустарыгар Чугуновскай ааҕыылары киллэрбитэ бэһис сыла буолла.
Муома начаалынай оскуолатын дириэктэрэ М.П Михалева хотугу улуус оскуолаларыгар Афанасий Васильевич иилээн саҕалаан тэрийбит оскуолалара үрдүк таһаарыылаахтык үлэлииллэрин бэлиэтээтэ. Сайын оскуола оҕолоро туундараҕа төрөппүттэрин кытта тэҥҥэ үлэлииллэрэ кэрэхсэбиллээх — төрүт тылларын, дьарыктарын илдьэ сылдьаллар. Салгыы эҕэрдэ тылын эттилэр ЯГСХА библиотекатын үлэһиттэрэ С.Г Тытыгынаева, С.Н. Заболоцкая. Мэҥэ Хаҥалас улууһун Мэлдьэхси нэһилиэгиттэн А.В. Чугунов биир дойдулааҕа М.Р Сыромятникова, Татьяна Ивановна фото-быыстапкатын сэргээтэ, махтанна. Маны таһынан биир идэлээхтэрэ—педагогтар, үөрэнээччилэрэ, доҕотторо эҕэрдэ тылларын эттилэр. Татьяна Ивановнаҕа оҕото, ахсыс кылаас үөрэнээччитэ Маша Новгородова сибэкки дьөрбөтүн туттарда. Арассыыйа үрдүнэн, Саха сиригэр сүүстэн тахса агро -оскуола үрдүк таһымнаахтык үлэлии олороро кэрэхсэбиллээх. Агро-оскуолалар туспа бырагыраамалаахтар, устааптаахтар. Өрөспүүбүлүкэ Баһылыгын, Бырабыыталыстыбатын, Тыа хаһаайыстыбатын, Үөрэх уонна наука министиэристибэлэрин өйөбүллэрин ылаллар, Хотугу муустаах акыйаан кытылыттан өҥ буордаах Өлүөхумэҕэ тиийэ үлэлии-хамсыы олороллор. Холобур, Анаабыр улууһун Үрүҥ Хайа бөһүөлэгэр үөрэх кыһата агро-оскуола статуһун ылан, 100-чэкэ табалаах. Манна оҕолору табаһыт мындыр үлэтигэр уһуйаллар, сайын балыктыырга үөрэтэллэр. Булуҥ улууһугар агро-оскуолаҕа 850 табалаахтар.
Саха омук историческай суолтата — муус кыаһаан, ким да сылдьыбат хотугу эргимтэҕэ олохсуйан, сайдан, тэнийэн, экэниэмикэни, култуураны, исскуствоны сайыннарбытыгар сытар. Билигин тыа сирин оҕолоро өбүгэлэрин дьарыктарын сөргүтэллэр. Биһиги ырыынак үйэтигэр киһи барыта үлэлээх буоларын туһугар бырамыысыланнаһы тэҥэ, ынах-сылгы, таба иитиитэ, булт, бурдук, үүнээйи салаата сайдан, чөл олох, сибиэһэй ас куруутун баар буоларын ситиһиэхтээхпит.
Биллэрин курдук, үлэ киһини киһи оҥорор. Сири-дойдуну таптыырга, харыстыырга, тиэхиньикэҕэ сыстарга үөрэтэн, оҕолорбут идэлэрин сөптөөх хайысхаҕа талалларыгар учууталларга учуонайдарбыт көмөлөрө улахан, оскуолаларбыт ситиһиилэрэ үгүс. Агро–оскуолалар сайдыыларыгар академик А.В Чугунов үтүмэн-үгүһү үлэлээн кэллэ. Улаханнык көмөлөһөллөр: ЯГСХА, ректор И. И Слепцов, ЯНИИСХ, дириэктэр А. И Степанов, Үөрэх министиэристибэтэ, миниистир В.А.Егоров, солбуйааччыта В.И Тихонов уонна РЦТАУ-га өр кэмҥэ үлэлээбит С.С Данилова, Н.С Жирков, билигин РЦТАУ салайа олорор Г.И Семенов, агро-оскуолалар сойуустарын салайааччы П.Д Дягилев, исписэлиистэр Е. А Захаров, М.В Сивцева, О.С Андреева, И.Н Романов, о.д. а. П.А Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырыгар агро-оскуолалар тэриллибиттэрэ 30 сылыгар аналлаах өрөспүүбүлүкэ уопсастыбаннаһын сүбэ мунньаҕар эҕэрдэ тылы Ил Түмэн Үөрэх уонна култуура кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Ф.В Габышева эттэ. Кини киэҥ, дириҥ ис хоһоонноох үлэ түмүгүн сырдатта. Ону тэҥэ үөрэх миниистирин солбуйааччы В.И. Тихонов эҕэрдэлээтэ. Ил Түмэн Тыа хаһаайыстыбатын салайар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ А.М. Находкин, Е.Е. Михайлова эҕэрдэ тылын эттилэр, агро- оскуола төрүт тылга, төрүт дьарыгы сайыннарыыга сүдү суолталаахтарын ыйдылар. Казаньнааҕы федеральнай университет ректора профессор Р.Ф. Шайхелисламов ирбэт тоҥноох Саха сирин усулуобуйатыгар отут сыллааҕы үлэни үрдүктүк сыаналаата, оскуолаларга семинар ыытта, уопут атастаста.
Сүбэ мунньахха агро-оскуолаларга ситиһиилээхтик үлэлии сылдьар дириэктэрдэри, учууталлары, үөрэнээччилэри бэлиэтээтилэр. Майа агро-оскуолата, дириэктэр С.К Игнатьева, Тулагы оскуолата, дириэктэр И.С. Иванова, Уус Алдан Тулуна оскуолата, дириэктэр Ф. Д. Бысыин, о.д.а. оскуолалар агро-хайысхаҕа үлэлэрэ үрдүк көрдөрүүлээхтэр. Чурапчы улууһугар таһаарыылаахтык үлэлиир Дириҥ агро-оскуолатыттан уопуттаах завуч С.В. Тарасова 30 сыл устата сүбэлээн-көмөлөһөн кэлбит научнай үлэһиттэргэ, министиэристибэ үлэһиттэригэр махтал тылларын эттэ. Үөрүүлээх субэ мунньах биэчэрин Майа оскуолатын хомус ансаамбыла киэргэттэ. Афанасий Чугунов хоһоонноругар Мэҥэ-Хаҥаластан Мэлдьэхси агро-оскуолатын үөрэнээччилэрэ композиция толорон көрдөрдүлэр. Хаптаҕай оскуолатын оҕолоро (дириэктэр А.Е Терентьев) Саха сирин айылҕатын кэрэ көстүүлэрин дьүһүйэн, муода көрдөрөн, сөхтөрдүлэр. Оттон Тулагы уонна Хатас оскуолаларын оҕолоро, учууталлара, киһи дууһатын таарыйар ырыаларынан, үҥкүүлэринэн күндүлээтилэр.
Үөрүүлээх тэрээһин кыттыылаахтара агро-оскуолалар 30 сыллаах научнай хабааннаах үлэлэрин сырдатар информационнай, ыйынньык-матырыйааллар тахсыбыттарын билсистилэр, сэҥээрдилэр. Ыалдьыттар, учууталлар, үөрэнээччилэр фотограф Татьяна Ивановна Новгородова фото-быыстапкатын олус кэрэхсээн көрдүлэр. Кини СГУ ФФ алмаас технологиятын салаатыгар үөрэммитэ үлэтигэр улаханнык көмөлөһөр. Элбэх методическай босуобуйалары, анал брошюралары таһааттарда. 2007 сыллаахха бэйэтэ фотостудия аһан, хаартыскаҕа түһэриинэн , полиграфическай өҥөлөрү оҥоруунан дьарыктанан, күн бүгүн таһаарыылаахтык үлэлиир-хамсыыр. Маны сэргэ элбэх оҕолоох ыалларга, Дьокуускай куорат 20№-х, Амма улууһун Эмис, Мэҥэ-Хаҥалас Мэлдьэхси нэһилиэгин, о.д.а. агро-оскуолаларга спонсордыыр, көмөлөһөр.
Бу быыстапка — өрөспүүбүлүкэ агро-оскуолалара тэриллибиттэрэ 30 сылыгар дьоһуннаах бэлэҕинэн буолар.
Галина Борисова-Толбооно, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru саайтка анаан