Бүгүҥҥүттэн, балаҕан ыйын 27 күнүттэн, Саха сиригэр Хотугу форум саҕаланна. Быйыл Хотугу форум тэриллибитэ 30 сылын туолар.
“Хотугу форум” хотугу эрэгийиэннэри түмэр норуоттар икки ардыларынааҕы түмсүү 1991 сыллаахха тэриллибитэ. Билигин манна Корея Өрөспүүбүлүкэтин, АХШ, Финляндия, Исландия, Арассыыйа хотугу эрэгийиэннэрэ киирэллэр. Биһиги өрөспүүбүлүкэбит манна 1993 сылтан киирэн үлэлиир. Форум биир сүрүн сыалынан хоту дойду олоҕун тупсарыы, айылҕатын харыстааһын буолар. Онон тэрээһиҥҥэ айылҕа уларыйыыта, ону кэтээн көрүү, ирбэт тоҥу үөрэтии, нэһилиэнньэ олоҕун тупсарыы биир сүрүн оруолу ылар. Ону таһынан хоту дойду эрэгийиэннэрин түмэр киин буолар.
Манна даҕатан эттэххэ, Хоту дойду айылҕатын харыстааһыҥҥа аан дойдутааҕы бастакы конференция 1974 сыллаахха Японияҕа Саппоро куоракка ыытыллыбыта. Иккиһин 1979 сыллаахха Канадаҕа, онтон 1990 сыллаахха – Аляскаҕа буолбута. Онтон 1991 сыллааха сэтинньигэ Аляскаҕа Анкоридж куоракка ыытыллыбыт конференцияҕа Хотугу форум тэриллибитэ. Эһиилигэр ити куоракка Форум секретариата олохтоммута.
1993 сыллаахха биһиги бастакы бэрэсидьиэммит Михаил Николаев көмөтүнэн, Саха сирэ бу тэрээһиҥҥэ кыттыһан атын дойдулары кытары тэҥҥэ хоту дойдулар олохторун тупсарыыга үлэлэһэн барбыта. Ол курдук, ити сыл Саха сирэ Финляндияны кытары дуогабар түһэрсэн култуураҕа, экономикаҕа, тулалыыр эйгэни харыстааһыҥҥа үлэлэри ыыппыта. Кэлин 2004 сыллаахха бу маннык дуогабары Кытай Хэйлунцзян провинциятын кытары түһэрсибитэ. 2005 сыллаахха хоту дойду зоопаркаларын түмэн бырайыак оҥорбута. Бу бырайыага Харбин куоракка буолбут VII Генеральнай Ассамблеяҕа биир сүрүн тэрээһин быһыытынан көрүллүбүтэ.
1996 сыллаахха Хотугу форум Арктическэй Сэбиэт кэтээн көрөөччүтүн статуһун ылан, үлэтин хайысхата өссө кэҥээбитэ. 2001 сыллаахха экологияҕа сыһыаннаах бастакы ыччат конференциятын тэрийэн ыыппыта. 2006-2008 сс. – арыгыны, наркотигы утары охсуһууга, сэллик ыарыыны эмтээһиҥҥэ улахан бырагырааманы ылынан үлэтин саҕалаабыта. 2008 сыллаахха араас омук тылын үөрэтиигэ оскуолалар икки ардыларынааҕы бырайыактары тэрийбиттэрэ. Манна бастакы хараҥаччынан Дьокуускайдааҕы национальнай гимназия буолбута.
Форум сүрүн сыалынан айылҕаны харыстааһын буоларынан сылын аайы манна араас таһымнаах үлэлэр ыытыллаллар. 2012 сыллаахха Дьокуускайга ураты харыстанар сирдэри сайыннарыыга туһуламмыт улахан бырайыак саҕаламмыта. 2013 сыллаахха Хотугу форум секретариата Аляскаттан Саха сиригэр көһөрүллүбүтэ. Онон бу кэмтэн ыла Саха сирэ Хотугу форум эргийэр киининэн буолар. Билигин секретариат толорор дириэктэрэ Владимир Васильев. Форум сүрүн салалтатыгар губернатордар сэбиэттэригэр Саха сирин Ил Дархана Айсен Николаев үлэлиир.
Быйылгы тэрээһини “Хотугу форум” түмсүү, Саха сирин бырабыыталыстыбата уонна Хотугулуу -Илиҥҥи федеральнай университет ыытар. Форум отут сыллаах үбүлүөйүгэр анаан хас да тэрээһин ыытыллыаҕа. Ол иһигэр хоту дойду эрэгийиэннэрин кэмитиэттэрин холбоһуктаах мунньахтара, конференциялара ыытыллыаҕа, ону сэргэ отут сыллаах историяны көрдөрөр быыстапка туруоҕа. Форум түөрт күн устата ыытыллыаҕа. Бу күннэргэ араас семинар, научнай-практическай конференция, маастар-кылаас, “төгүрүк остуол” о.д.а. тэрээһиннэр буолуохтара.
Аграфена КУЗЬМИНА,
хаартыскалар Интернеттэн ылылыннылар.