Хоту улууска уот баарын тухары олох салҕанар диэтэххэ туох да күүркэтии суох. Киэҥ иэннээх, суола-ииһэ суох Арктиканы уонна хоту улуустары уотунан хааччыйыы тыын суолталаах үлэтин «Сахаэнерго» хампаанньа сүрүннүүр. Билигин бу тэрилтэҕэ кытыы, ыраах нэһилиэктэргэ сыллааҕы дизельнэй уматык саппааһын тиэйии былдьаһыктаах күннэрэ.
ОРТО ХАЛЫМАҔА УМАТЫГЫ ТИЭЙИИНИ ЭРДЭ ТҮМҮКТЭЭТИЛЭР
Орто Халыма улууһугар 9 нэһилиэккэ уонна куоракка бэйэтигэр дизельнэй электростанция баар. Онно барыта 139 киһи үлэлиир. Бары олохтоох дьон. Онон «Сахаэнерго» элбэх киһиэхэ үлэ миэстэтин таһаарар, хамнастыыр.
Быйыл кыһыҥҥы бастакы ыйга олус тымныйан уонна хаар аҕыйах буолан, суол эрдэ турбута. Энэргиэтиктэр нэһилиэктэргэ уматыгы тиэйэр үлэни номнуо Саҥа дьыл иннинэ саҕалаабыттара.
«Сахаэнерго» АУо Орто Халыматааҕы салаатын салайааччыта Алексей Харитонов: «Быйыл 10 нэһилиэккэ барыта 2537 туонна дизельнэй уматыгы тиэрдэр былааммытын кэмин иннинэ толорон эрэбит. Суоппардарбыт бу ыйдарга тура тэбинэн Өлөөкө Күөлгэ, Арҕахтаахха, Березовкаҕа, Ойуһардаахха, Сыбаатайга, Сылгы Ыытарга, Хатыҥнаахха, Эбээххэ уонна Андрюшкиноҕа уматык сыллааҕы саппааһын тириэртилэр. Уолаттар маладьыастар», – диэн уматыгы тиэйии туһунан кэпсээтэ.
Дьыл дьыл араас. 2017 сыллаахха кыһыннара сылаас турбута, онно эбии халыҥ хаар түспүтэ. Онон суол арыллыбакка эрэйи көрбүттэрэ. Кыһыҥҥы суол аһылларын кулун тутарга диэри күүппүттэрэ.
Билигин уматыгы тиэйэр аҕыс бензовозтаахтар. Онно аҕыс суоппар үлэлиир. Үлэһиттэр бары уопуттаахтар, 10-15 сыл ыстаастаахтар. Суол, айан чэпчэкитэ суох үлэ. Туруору, халтараан тахсыы-түһүү суолга элбэх. Дьаама, быһа охсуу да аҕыйаҕа суох. Дизельнэй уматыгы тиэйии сэрэхтээх, сыыһа туттуу кутталлаах. Онон суоппардар анал үөрэҕи, инструктаж ааһаллар, уматыгы тиэйиигэ үлэлииргэ анал сэртипикээттээх буолуохтаахтар диэн, автотырааныспар сыаҕын өрөмүөҥҥэ маастара Дмитрий Яковлев этэр.
Сыллааҕы саппаас уматыгы нэһилиэктэринэн тиэйии сыралаах үлэтэ түмүктэннэҕинэ, энэргиэтиктэр дьэ «һуу» дэһэ түһэллэр. Ол кэннэ аны өрөмүөн үлэтин үмүрүтэр улахан хампаанньа саҕаланар. Хоту сир энэргиэтиктэрин туһунан эттэххэ, сыарҕаны сайын буолбакка, кыһын түмүктэнэ да илигиттэн бэлэмнээн саҕалаатахха эрэ дьылы этэҥҥэ тахсаҕын.
Биһиги ыстаанстыйаҕа сылдьар кэммитигэр бензовоз суоппара Аркадий Мишин Сыбаатайга айаннаары путевкатын ылаары күүтэн олороро. Кинини кытары кэпсэппиппитигэр: “Сыбаатай 100 килэмиэтиртэн тахса тэйиччи нэһилиэк. Аспаал эбитэ буоллар, начаас үктээн тиийэр сир буоллаҕа. Биһиги суолбут диэн киһини чуҥкуппат айан, түһүү-тахсыы, халтараан сир элбэх, төбөҥ биир кэм үлэлии, толкуйдуу олорор. Уматыгы иҥнэри-таҥнары түһэрэр, дьалкытар сатаммат. Кыһын тымныыга систиэринэ тоҕута да барыан сөп. Суоппар массыынаны өрөмүөннүүрү сатыыра эмиэ ирдэнэр. Кыһын 50 кыраадыска төһө өр туруоххунуй, алдьаныы төрүөтүн быһааран оҥосто охсон салгыы айанныаххын наада. Улахан тымныыларга бэйэ-бэйэҕэ көмөлөсүһэр гына эриэйсэҕэ иккилии массыынанан тахсабыт. Мин бу үлэҕэ 15 сыл үлэлээтим. Идэбин сөбүлүүбүн, уустук да буоллар, интэриэһинэй».
ХАТЫҤНААХХА АЙАН
Халыма сиригэр билигин кыһыҥҥы суолу баттаһа нэһилиэктэргэ сырыы-айан элбэх. Биһиги Орто Халыма куораттан 60 килэмиэтир тэйиччи сытар Хатыҥнаах нэһилиэгэр айаннаатыбыт. Сааскы күнү батыһа муус суолунан сыыдамнык айанныыр үчүгэй бөҕө. Ол эрээри сотору кэминэн хонуу, ойуур суола саҕаланар, нэксиэ, охсуу элбиир.
Хатыҥнаахха киирээти кытта олохтоох дизельнэй электростанция саҥа дьиэтэ ыраахтан кытаран көстөр. Биһигини эбийиэк салайааччыта Пантелеймон Спиридонов тоҥ балыктаах, итии чэйдээх үөрэ көрсөр.
Пантелеймон Спиридонов: «Биһиги ДЭС-пит 2017 сыллаахха тутуллан киирбитэ. Уопсай кыамтата 400 кВт, биэс дизель-генератордаах. Мин быйыл энэргиэтикэҕэ үлэлээбитим 25 сылын туолла. Бастаан кэлэрбэр эргэ ыстаансыйа үлэлии турара. Билиҥҥи автоматиканы, аныгы оборудованиены кытта тугунан тэҥнэһиэй? 2016 сыллаахха нэһилиэк уотун ситимин барытын СИП-кэ көһөрөн билигин самыкаанньа диэн кыһалҕаны умнан да эрэбит. Онон саҥа технология энэргиэтикэ үлэтин лаппа тупсарда. Хатыҥнаах улуус кииниттэн чугас курдугун да иһин, сайын манна суол суох. Бөртөлүөтүнэн эрэ сырыы хаалар. Онон кыһыҥҥы суолунан сыллааҕы саппаас уматыгы, өрөмүөн матырыйаалын барытын тиэйтэрэн кэбиһэбит. Үлэһиттэр бары эдэрдэр, уопутуран эрэллэр. 5 машинист, мин салайааччы, онно эбии контролер ыллыбыт. Билигин электромонтерга наадыйабыт. Энэргиэтикэҕэ уһулуччу эппиэтинэстээх дьон үлэлиирэ наада. Биһиги үлэбититтэн нэһилиэк олоҕо-дьаһаҕа быһаччы тутулуктанар», – диэн үлэтин туһунан кэпсээтэ.
Хоту сиргэ үлэҕэ ыҥыраллар
Хоту сир энэргиэтикэтэ эдэр, үөрэхтээх каадырдарга күүскэ наадыйар. Олохтоохтор ортолоругар үрдүк тиэхиньиичэскэй идэлээх киһи суоҕун кэриэтэ. Онон «Сахаэнерго» АУо Аллараа Халыматааҕы салаатын салайааччыта Николай Левин Дьокуускайтан энэргиэтик идэлээх түөрт уолу бэйэтэ булан, кэпсэтэн Черскэйгэ ыҥыран үлэлэтэ сылдьар. “Сахаэнергоҕа” эдэр исписэлиистэри өйүүр анал бырагыраама баар. Тэрилтэ саҥа үлэһит уонна кини дьиэ кэргэнэ көһөр сирдэригэр айанын толору төлүүр, дьиэ куортамын уйунар. Оҕо саадынан, оскуоланан хааччыйыыга көмөлөһөр.
– Мин Дьокуускайга физика-тиэхиньиичэскэй институкка үөрэнэн, энэргиэтик идэтин баһылаабытым. Дойдубар Кэбээйигэ итиэннэ Усуйаанаҕа, Дьааҥыга, оттон билигин Аллара Халымаҕа үлэлиибин. Хонтуораҕа буолбакка, сиргэ үлэлээн кэллим, буһуу-хатыы оскуолатын аастым. 30 сааспар салайааччы буолбутум. Эппиэтинэһи сүгэ үөрэнним, сайынным. Куоракка хаала сатаабытым буоллар, билиҥҥи уопутум таһымыгар тиийэрим саарбах. Дьон үлэ булбакка хаарыан идэлэриттэн тэйэн, атах-бытах үлэҕэ сылдьар түгэннэрэ элбэх. Онон эдэрдэргэ улууска тахсан үлэлээҥ диэн этиэм этэ”, – диэн эдэр салайааччы Николай Левин хоту сиргэ эдэр дьону үлэҕэ ыҥырар.
«Сахаэнерго» АУо Зырянкатааҕы салаатын салайааччыта Эдуард Зайда хоту улуустарга тиэхиньиичэскэй үөрэхтээх киһи биллэрдик аҕыйаабытын этэр. Онон инникитин туһааннаах салааҕа ким үлэлиэҕэй диэн боппуруос сытыытык туруон сөп. Үөһээ Халыматтан түөрт олохтоох ыччаты Новосибирскайдааҕы судаарыстыбаннай университекка үөрэттэрэ ыыппыттар.
Билигин үөрэхтээх исписэлиистэр тиийбэт буоланнар, кырдьык, инникитин балаһыанньа кытаатыыһык. Хоту дойдуга үлэлии барыан баҕалаах эдэр дьон ахсаана аҕыйыы турар. Онон “Тыа сирин учуутала”, “Тыа сирин эмчитэ” курдук анал бырагыраамалар бааллара буоллар, баҕар, анал үөрэхтээх дьон үлэлии кэлиэ этилэр диэн энэргиэтиктэр этэллэр.
Виктория Контоева.
«Сахаэнерго» Саха сирин 23 улууһугар 150-чэ ДЭС үлэтин хааччыйар.
“Сахаэнерго” хампаанньа энэргиэтик уонна тиэхиньиичэскэй үөрэхтээх дьону үлэҕэ ыҥырар. Билсэр нүөмэргит: 8(4112) 49-36-50 (“Сахаэнерго” персоналы кытта үлэлиир салаата.