Хорула нэһилиэгэр бэтиринээринэй сулууспа үлэтиттэн

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

1920 сыллаахха ахсынньы 15 күнүгэр Саха сиринээҕи ревком губземотделыгар «Животноводство» салаатын иhинэн ветеринария отдела тэриллибитэ. Ол сыл алтынньы 5 күнүгэр «Ветеринарно-санитарный подотдел» диэн Саха сиринээҕи губземотделга туhунан салаа буолбута биллэр.

1922 сыллаахха ыам ыйын бастакы күнүгэр «Ветеринарно-санитарный подотдел» Саха Сирэ автономнай буолбутунан сибээстээн «Управления животноводства и ветеринарии Народного комиссариата ЯАССР» буолбута. Подотдел начальнигынан, онтон управление салайааччытынан бастакы бэтиринээрнэй быраас А.И.Кондаков этэ. 1921 сылларга начальниктарын кытта барыта 8 бэтиринээринэй үлэhит баар эбит: М.И.Пастернак, А.С.Попов, И.В.Осипов, М.И.Киренскай, А.К.Моденовскай, Г.И.Корякин, Г.А.Кондаков. Бачча аҕыйах үлэhит бүтүн Саха сирин үрдүнэн профилактическай да, сүөhү ыарыытын да кытта охсуhар таhымнаах үлэни ыытар кыахтара суоҕа. Ол туhуттан начальник А.И.Кондаков Сибземотделга тиһигин быспакка штаты элбэтии туhунан үгүс туруорсуутунан Томскай куораттан 2 ветбырааhы уонна 4 ветфельдшеры анаан ыыталлар.
1922 сыллаахха Саха Сиринээҕи бастакы ыӊырыылаах сийиэскэ ветеринария үлэтэ сүөhү салаата сайдарыгар улахан оруоллааҕа бэлиэтэммитэ уонна 1бырыhыан нолуогу ветеринария наадатыгар хомуйарга уураах таhаарбыта. Салгыы сүөhүнү эмтиир лечебницалары тутарга, вакцина оӊорор дьиэлэри тутарга сорудахтаабыта. Саха сиригэр бэтэринээрийэ сайдыытын биир сүрүн олугунан 1920 сыллаахха кулун тутар 20 күнүгэр буолбут бэтэринээринэй үлэhиттэр уонна болумуочунай бэрэстэбиитэллэр ыӊырыылаах Бүтүн Союзтааҕы сийиэстэрэ буолбута. Бу сийиэс Саха сирин тыйыс усулуобуйатын учуоттаан бэтиринээрдэр хамнастарын үрдэтии, олохтоох кадырдары бу идэҕэ үөрэтэргэ сөптөөх усулуобуйаны тэрийии, үөрэнэллэригэр анал стипендияны олохтуур туhунан резолюция ылыллыбыта. Бу сийиэскэ Саха автономнай республикатыттан Москваҕа бастайааннай бэрэстэбиитэлэ, Ньурбабыт чулуу уола С.Н.Донской тыл эппит. Кулун тутар 2  күнүгэр 1923 сыллаахха Сахатын сиригэр бу курдук ис хоhооннох телеграмма ыыппыт: «Счастлив передать Вам, что по моему информационному докладу, съезду ветеринарных деятелей союзных и автономных областей постановили отметить героическую и самоотверженную работу якутских ветеринарных работников».
1924 сыллаахха ветеринарнай управление «Ветеринарная часть в НКЗ ЯАССР» буолар.
Оттон биhиги Ньурбабыт оройуонун ветеринарнай сулууспатын историятын сэгэтэн көрөр буоллахха, ааспыт үйэ 20-с сылларыгар Бүлүү уокуругун үрдүнэн баара суоҕа 2 эрэ бэтиринээринэй үлэһит баарын отчуоттан билэбит. Онтон биирэ Ньурбаҕа олорор уонна Сунтаар, Марха өрүс эӊэринээҕи нэhилиэнньэ сүөhүтүн-аhын көрөрө-истэрэ. Ол төһөлөөх сыралаах үлэтин сэрэйиэххэ эрэ сөп буолуо.
Хорулаҕа бастакы бэтиринээр туhунан тыа хаhаайыстыбатын бэтэрээниттэн, кыраайы үөрэтээччи, Россия журналистарын чилиэнэ, убайбыт Иван Ильичтэн ыйыталаhан истибиппититтэн уонна бастакы бэтиринээр кыыhыттан Екатерина Ивановнаттан билбиппин сурукка тиhэбин.
Нэhилиэкпит бастакы бэтиринээринэн Васильева-Федорова Варвара Гаврильевна үлэлээбит. Варвара 1917 сыллаахха ахсынньы ый 18 күнүгэр төрөөбүтэ. Аҕата – Васильев Гавриил Васильевич, Кычыылаптар аҕа уустарыттан төрүттээх эбит, Ампаардаах диэки олохтоохтор, 1968 с., өлбүт. Ийэтэ – Васильева Степанида Тимофеевна (Сонтоой кыыhа, тоӊус киhитин кыыhа). Былааӊкый диэкиттэн төрүттээх, 1972 с., өлбүт. Варвара дьонугар соҕотох оҕо эбит. Төрөппүттэрэ киниэхэ ханыылаан аймахтарыттан Атыыhыт Киргиэлэйдээхтэн уол ођону иитэллэр – Васильев Василий Гаврильевиhы. Балбаара оҕо сааhыттан колхуос туруу үлэhитэ буолар. Сэрии иннинэ 1937 сыллаахха бэтиринээрдэр курстарыгар үөрэнэр. Дьэ онтон ыла тыа бэтиринээрин уустук, дьахтар киhиэхэ дэбигис кыайтарбат эндирдээх үлэтэ саҕаланар.
Варвара Хорула киhитигэр Федоров Николай Иванович диэн киhиэхэ кэргэн тахсан уол оҕолонор. Лазарь диэн ааттыыллар. Хомойуох иhин, кэргэнэ Николай ыалдьан өлөр. 1943 сыллаахха Таркаайы киhитигэр Александров Лев Николаевичтыын ыал буолаллар. Онно олорон Мархаҕа бэтиринээринэн үлэлиир. Иккис кэргэнэ өлбүтүн кэннэ биир дойдулааҕар Толугуров Уйбаан Тимофеевичка кэргэн тахсан 5 оҕону иитэн-улаатыннаран дьон кэккэтигэр киллэрбиттэрэ. Балбаара дойдутугар, Хорулаҕа 1972 сылга, пенсияҕа тахсыар диэри үлэлээбитэ. Соҕотох үлэhиккэ билигин санаан көрдөххө олус дэбигис киһи кыайбат үлэтин үлэлээбит: Чиллэннэн, Бордоӊунан, Макаарап Кулуhуннааҕынан, Ходьоӊоннон, Элиптээнинэн, Куоначчаан өттүнэн; Хапчаанынан, Эрэӊдэннэн, Быраҕынан… Былааӊкыйынан, алын өттүгэр: Наҕааныннан, өбүгэннэн, Мэлдьэннээх Бэрэтинэн, Сатаннан. Уонна чугастааҕы фермалар: «Саӊа Дьабы» , «Эргэ Дьабы», «Муомаан», «Төбүрүөн», «Хочот». Сайын ыӊыырдаах атынан, кыhын сыарђалаах атынан, үксүн сатыы сылдьара. Бу сыллар усталаах туораларыгар сүөhү араас ыарыыта көптөҕүнэ, төрөөрү эрэйдэннэҕинэ син биир быраас кэриэтэ бэтиринээр түүнү-күнү, ырааҕын-чугаhын аахсыбакка айаӊӊа турунара.
Сэрии сылларыгар нэhилиэк үрдүнэн 3000 төбө ынах сүөhү уонна сылгы баара. Кэлин 1950 сыллаахха И.Г. Кириллин бэрэссэдээтэллээх бөдөӊсүйбүт «Кыһыл Кустук» колхоз 1000 сылгылаах, ол иһигэр биэтэ 450 төбө этэ.Оттон ынах сүөһүтэ 1500, онтон ыанар ынаҕа 600 төбөҕө тэӊнэһэр эбит. Бу улахан хаһаайыстыба аҕыйах бэтиринээрнэй үлэһиккэ эппиэтинэстээх үлэни ирдиирэ.
Биирдэ Эрэӊдэҕэ ыам ыйын саӊатыгар сүөhүлэр дьааттаах оту сиэн моhуогурбуттарыгар түүннэри тахсан сорохторун быыhаан, сорохторо өлбүтүгэр акт оӊорбута. Оччотооҕу кытаанах кэм суhаллык толорору ирдиирэ. Варвара дьиэтин уотун, оҕолорун көрө-көрө, үлэ-олох үөhүгэр сылдьара. Аҕалара Уйбаан эмиэ колхуоһунай тутул туруу үлэһитэ, сорсуннаах булчут этэ. Варвара Гаврильевна нэhилиэк сэбиэтин депутаатынан талыллан үлэлээбитэ, дьахталлар сэбиэттэрин активнай чилиэнэ этэ. Түргэн-тарҕан, сытыы-хотуу буолан ханнык да үлэттэн толлон турбата. Yөрэхтээх, ааҕар-суруйар буолан иллэӊсийэ эрэ түстэр хаhыат, кинигэ аргыстаађа. Көнө судургу майгылаах Варвара сыыhаны-алҕаhы көрөн кэбиспэккэ мунньахха сытыытык туруорсар, эдэрдэргэ мэлдьи сүбэ-ама буолар эбит. Варваралаах Уйбаан оҕолоруттан Дьөгүөр ийэтин курдук бэтиринээр идэтин талбыта. Дьөгүөр үлэтин бастакы сылларыгар ийэтин сүбэтэ-амата элбэхтик көмөлөспүт буолуохтаах. Варвара сааhырдар дађаны олоххо наhаа активнай позициялаађа: сибээспит ађыйах сыллааҕыттан бэттэх тупсубутун санаатахха кини хайдах да сибээскэ телефонунан ођолорун, аймахтарын кытары кэпсэппитэ эрэ баар буолааччы диэн кэпсииллэр. Эйэҕэс-сайаҕас майгылаах, элбэх кэпсээннээх буолан элбэх дьүөгэлэрдээҕэ. Варвара Гаврильевна 1992 сыллаахха муус устар 7 күнүгэр күн сириттэн барбыта. Билигин төрөппүттэрин олоҕун оҕолоро, элбэх сиэннэрэ салгыыллар.
1951 сылтан 1965 сылга диэри кэргэннии Афанасий Антонович, Аграфена Сидоровна Даниловтар ветбырааһынан уонна ветсанитаарынан үтүө суобастаахтык үлэлээбиттэрин ахталлар. Онтон салгыы олохтоох уолаттар үөрэҕи, кууруһу бүтэрэн төрөөбүт дойдуларыгар үлэлээн бараллар.
Сымытов Дмитрий Данилович 1956 сылтан 1985 сылга диэри ветфельдшеринэн үлэлээбитэ. Үлэтигэр сүрдээх бэриниилээх, кутугунас мэлдьи ыраах фермаларынан сылайары аахсыбакка суһал ыӊырыыларга, профилактическай үлэлэргэ ыксыыра.
Михайлов Иван Кононович 1960 сылтан ветфельдшеринэн, онтон ветсанитаарынан 2000 сылга диэри үлэлээбитэ. Иван Кононович саамай өр сыл үлэлээбит да буолан улахан уопуттаах, дьиӊнээх практик этэ диэн коллегалара ахталлар. Элбэх көлүөнэ эдэр бэтиринээрдэргэ бэйэтин баай уопутуттан бэрсибитэ. Билиӊӊэ диэри кини эмтиир ньымалара уос номоҕор сылдьар.
Данилов Алексей Семенович төрөөбүт дойдутугар үөрэҕин бүтэрэн кэлээт 1966 — 80 сылларга ветбыраастаабыта. Онтон оччотооҕу былаас модьуйуутунан 3 сыл управляющайынан үлэлээбитэ. Салгыы 1983-1989 сылларга пенсияҕа тахсыар диэри, таптыыр идэтигэр сүрэҕин – быарын биэрэн туран үлэлээбитэ. Алексей Семенович ветбыраас да, салайааччы да, көннөрү доҕор, табаарыс да быһыытынан дьон-сэргэ убаастабылын ылбыт киһи буолар. Принципиальнай, эппит тылыгар турар туруу үлэһит этэ диэн олохтоохтор да, төрөппүттэрим да үтүө тылынан ахталларын истэрим. Алексей Семенович университетка ылбыт билиитинэн эрэ муӊурдаммакка Ленинградтааҕы институтка, Москватааҕы академияҕа баран билиини үрдэтинэр куурустарга үөрэнэн билиитин хаӊаттан кэлбитэ. Идэтигэр сыhыаннаах араас литератураны сурунан мэлдьи эбии билиини ыларга дьулуһара. Аҕатын идэтин утумнаабыт ветбыраас идэлээх кыыһа Саргылаана Алексеевна, уонна кэргэнэ Аграфена Григорьевна Алексей Семенович сырдык кэриэhигэр анаан «Киһи үтүөтэ уонна үлэһит бастыӊа» диэн ахтыы — кинигэни 2014 сыллаахха бэчээттэтэн таһааттарбыттара. Ол кинигэҕэ Алексей Семенович Данилов олоҕун суола киэӊник сырдатыллар.
Екатерина Ивановна Михайлова 1979 сылтан, анал үөрэҕи бүтэриэҕиттэн 2020 сылга диэри ветбырааһынан, ветфельдшерынан үтүө суобастаахтык үлэлээн кэллэ. Эмиэ бу сылларга 1982 сыллаахха үөрэҕин бүтэрэн Федорова Христина Ивановна үлэлии кэлэр. Бу икки дьүөгэлии эдэркээн кыргыттар туох баар билиилэрин, сатабылларын ууран туран үлэлээн дьон-сэргэ махталын ылыахтарын ылбыттара. Кыһамньылаах үлэһиттэр төһөлөөх сыраларын уурбуттара буолуой билигин биһиги сүөһүлэрбит туруктаах буолалларын туһугар?!… Хорула бэтиринээрнэй сулууспатын хрониката, историята да диэххэ сөп кинилэр сурукка-бичиккэ тиспиттэринэн билигин биһиги билэбит.
Биhиги аҕа көлүөнэ бэтиринээрдэрбит бэтиринээр уустук, элбэх сатабылы, тэрээhиннээх, эппиэтинэстээх буолууну эрэйэр идэҕэ элбэх көлүөнэ эдэр бэтиринээрдэргэ үлэ сатабылыгар үөрэттилэр, такайдылар, өссө да үлэлэhиэхтэрэ турдаҕа. Саӊа кэм, саӊа ирдэбил да буоллар бэтиринээр идэтин сүрүн көрдөрүүтэ сүөhү – ас туруктаах, чөл буолуутун хааччыйыы – бу саамай сүрүнэ буоллаҕа. Биhиги бэтиринээрдэрбит оччоттон-баччаҕа диэри хаан ылыытын, сүөhүнү араас паразиттартан көмүскүүр вакцина биэриитин курдук күргүөмнээх үлэни тэрээhиннээхтик, кылгас болдьоххо оӊорон бүтэрэ охсоллор.
Хорула бэтиринээринэй сулууспатыгар элбэх чулуу, үлэлэригэр бэриниилээх үлэһиттэр үлэлээбиттэрэ уонна үлэлии сылдьаллар:
Николаева Галина Васильевна ветсанитар 1973 с- 1983 сс,
Никифорова Александра Николаевна ветсанитар 1976 – 1979 сс,
Дуякова Таисия Ивановна ветсанитар 1967 – 1970 сс.,
Михайлова Ирина Степановна ветсанитаардаабыт 1970 – 1978 сс.,
Иванова Акулина Даниловна ветсанитар 1970 – 1976 сс.,
Васильева Антонина Архиповна ветсанитар 1978 – 1984 сс.,
Иванова Людмила Дмитриевна 1979 – 1984 сс.,
Толугуров Егор Иванович ветсанитар 1983 – 1996 сс.,
Иванов Гаврил Иванович ветврач 1989 – 1996 сс.,
Макарова Светлана Ефимовна ветврач 1990 – 1993 сс.,
Федоров Андрей Егорович ветврач 1991 – 1992 сс,
Иванова Сусанна Вячеславовна ветврач 1992 – 1995 сс.,
Семенова Лилия Дмитриевна ветсанитар 1992 – 1995 сс.,
Никифоров Лазарь Иванович ветврач 1994 – 2009 сс.,
Иванов Иван Ефимович ветфельдшер 1995 – 2018 сс., Иван Ефимович билигин даҕаны коллективнай хаһаайыстыбаҕа үлэлии сылдьар. Кини өр сылларга мунньуммут баай уопута билигин даҕаны туһалыы сылдьар. Уйбаан профессиональнай уонна дьиӊ сахалыы мындыр сатабылын туhанан дьиэ кыылларыгар хирургическай эппэрээhийэ араас көрүӊүн оӊорор.
Иванова Елена Васильевна техничка 1998 – 2015 сс.,
Чочанова Виктория Викторовна 2008 – 2012 сс.
Хорула бэтиринээринэй учаастагар билигин идэлэрин толору баһылаабыт специалистэр үлэлии сылдьаллар. Степанов Роман Николаевич, ветврач, Өӊөлдьөттөн төрүттээх күтүөт. Хоруланы иккис дойду оӊостон сүөһү туруга чөл буоларыгар 1993 сылтан элбэх сыратын биэрэн үлэлээтэ. Уопуттаах үлэһит, эдэр специалистарга наставник.
Бэтиринээринэй учаастак сэбиэдиссэйинэн эдэр, түргэн-тарҕан, эппиэтинэстээх ветврач Артахинова Евгения Михайловна үлэлиир. Иванова Уйгулаана Олеговна ветврач, Павлова Мария Андреевна ветфельдшер, Федорова Мария Андреевна бары эдэркээн кэскиллээх үлэһиттэр үлэлии-хамныы сылдьаллар. Кинилэргэ үлэҕэ бэринииллээх буолууну, ситиһиилэри баҕарабыт.

Л.Андросова.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0