Аҕыйах хонуктааҕыта Инстаграм социальнай ситимҥэ омуктуу ырыаны саха хомуһунан доҕуһуоллатан килиип устубут кыыс видеотун сэҥээрэ көрбүтүм. Хасыһан билбитим, бу Сахабыт сирин биир инники күөҥҥэ сылдьар хомусчута Василена Шарина эбит. Василеналыын хомус, култуура туһунан сэһэргэстибит.
-
Мин Орто Халыма Сыбаатай диэн нэһилиэгиттэн төрүттээхпин. Кыра эрдэхпиттэн артыыс буолуом диэн санааны ыра оҥосто улааппытым. Туох баар саҕалааһыммын барытын ийэм өйөөн, үөрэтэн, таҥас тигэн, барытыгар тэҥҥэ айан-тутан иһэр. Быыкаа оҕоҕо ийэм олоҥхо үөрэтэрэ, «Туйаарыма Куо маннык туойар, ытыыр» диэн араастаан туойдарара. Ол курдук, оҕо сылдьан телевизорынан Саха тыйаатырын сүрүн артыыскатын Степанида Борисованы көрө-көрө, кини курдук буолуохпун баҕарарым, дьиэм иһигэр дьоммор артыыстаан көрдөрөөччүбүн. Баҕабын толорон, Марк Жирков аатынан култуура колледжын бүтэрэн, Кыыл Уола аатынан үҥкүү тыйаатырыгар артыыстыыбын. Дьиҥэ, бастаан ырыаһыт быһыытынан айар үлэбин саҕалаабытым. Кэлин хомуска ылларан, хомусчут буолан хааллым. Хомустаан уонна туойан, сибээскэлэрим куоласпын уларыппыттар быһыылаах. Онон саҥаттаан эрчийэ, үөрэнэ сылдьабын.
Хип-хоп уонна хомус
Мин санаабар, киһи эдэр эрдэҕинэ барытын боруобалаан көрүөхтээх. Ол иһин хомустуубун, ыллыыбын, үҥкүүлүүбүн, туойабын, араас куонкурустарга кыттабын. Баҕалаах киһи баҕанаҕа ыттар. Билигин бачча сайдыы үйэтигэр, таҥас-сап дэлэйигэр, тиэхиньикэ арааһыгар киһи бэйэтин талаанын арыйарыгар, харчы оҥороругар кыах олус элбэх. Холобур, рок муусуканы кытта чабырҕах этиэххэ сөп эбэтэр Америкаҕа тарҕаммыт хип-хоп үҥкүүнү толоро-толоро хомустуохха сөп. Тоҕо табыллыа суоҕай? Маныаха тус-туспа эйгэлэри холбоон, саҥаны арыйыахха сөп. Бу икки омук култуураларын булкуйуу, хайатын эрэ симэлитии буолбатах. Дьүөрэлээн, табан тарҕаттахха, саха култуурата үрдүк чыпчаалга тахсыан сөп. Хомуска, чабырҕахха билиҥҥи ыччат интэриэһин көтөҕөргө сонун суол. Бу соторутааҕыта Иркутскай куоракка урууга ыҥырыллыбытым. Онно мээнэ ыллыы-ыллыы турбаккабын, үҥкүүлээбитим, хомустаабытым, аны быыһыгар ыспагаакка да олорбутум. Ким баҕарар көннөрү ыллыан, үҥкүүлүөн, хомустуон сөп. Ол эрээри, маны барытын холбоотоххо, олох ураты, саҥа истиил буолар. Аныгы киһиэхэ, нууччалыы эттэххэ, «зрелище, шоу» наада. Нууччалар олус соһуйбуттара. Саха сиригэр көннөрү хомустааһыҥҥа саҥаны киллэриэххэ, оччоҕо култуурабыт өссө тахсыа, хомуспутугар интэриэс улаатыа этэ дии саныыбын.
Хомус тардары сатаабат киһи диэн суох
Биир сиргэ сатаан олорбоппун. Энергиябын туһалаахха барыы сатыыбын. Быыспар дьону хомус тардарга үөрэтэбин. Дьокуускайдааҕы физико-техническэй лицей оҕолорун үөрэппитим үһүс сыла буолла. Үөрэнээччилэрим кэккэ ситиһиилэрдээхтэр. Хомуһу талааннаах эрэ киһи тардар диэн буолбатах, хайдах баҕарар уонна хаһан баҕарар хомустуурга үөрэниэххэ сөп. Оннооҕор оҥоһуу тиистээх эбэлэр, эһэлэр үөрэнэ кэлэллэр, аҕыйах хонугунан биһигиттэн итэҕэһэ суохтук хомустуур буолаллар.
Хомуһунан эмтэнэбин
Бэйэм үс хомустаапын. Барыларын бэйэбэр сөп түбэһэр гына сакаастаан оҥотторбутум. Саамай сөбүлүүр, аҕыс сылы быһа оонньообут үлэлиир хомуспун тоһутан кэбиһэн хомойо сылдьабын. Оонньообутум тухары тыаһа олох уларыйбатаҕа, тыла сымнаабатаҕа. Сорох хомустар аҕыйахта тардылыннылар да тыллара сымнаан, тута тостон хаалаллар. Онон бэйэ тардыытыгар сөп түбэһэр хомуһу анаан оҥотторор ордук. Хомуспун кытта сынньанабын, эмтэнэбин. Хомус доҕорум кэриэтэ буолан эрэр.
МЧС дуу, артыыс дуу?
Аҕам туйаҕын хатаран, быйыл МЧС үөрэҕэр инструктор идэтин баһылаатым. Светлэйдээҕи индустриальнай техникуму кэтэхтэн үөрэнэн бүтэрдим. Ардыгар хомуһу, ырыаны-тойугу, үҥкүүнү-битиини хобби оҥостоммун, арыый «сирдээҕи» үлэнэн дьарыктаныахпын баҕарабын. Ол эрээри кылгас да кэмҥэ хомустаабатахпына, айбатахпына-туппатахпына, сыанаҕа тахсыбатахпына, тугум эрэ тиийбэт курдук буоларга дылы. Биир өттүнэн, талбыт идэбинэн үлэлиэхпин, үөрэхпин салгыы үрдэтиниэхпин саныыбын. Бириэмэ көрдөрүө.
Оскуола арыйыам
Мин киһи талаанын, дьоҕурун сайыннарар оскуола арыйыахпын баҕарабын. Ийэм – иистэнньэҥ. Онон биһиэхэ үөрэнэ кэлбит кэлбит киһи хомустуурга, ыллыырга, тойуктуурга, үҥкүүлүүргэ үөрэнэрин таһынан, иистэнэн, таҥас тиктэн, оскуолабытын бүтэриэхтээх. Манна өссө доруобуйаларынан хааччахтаах дьон үөрэнэн, бэйэлэрин олоххо суолларын буолуохтарын баҕарабын. Оскуолам бырайыагын көмүскээн, граан сүүйэн, былааммын олоххо киллэрэргэ дьулуһабын.
Василена ааттаах артыыһын ааһан, өссө 2014 сыллаах Олоҥхо ыһыаҕын Кэрэ куотун аатын сүгэ сылдьар. Чахчы, кинини көрөн туран, киһи киэн туттар ыччаттаахпын диир кыыһа. Василена, баҕа санааҕын олоххо киллэр!
Айтана АММОСОВА.