Саха Өрөспүүбүлүкэтин ситэриилээх былааһын уорганнарын үлэлэрин сыллааҕы отчуота Хатас сэлиэнньэтигэр ыытылынна. Мунньаҕы СӨ бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Алексей Стручков салайан ыытта.
edersaas.ru ОО
“Тускул” Култуура киинигэр буолбут көрсүһүүгэ Хатас, Табаҕа уонна Пригород сэлиэнньэлэрин олохтоохторо кытыннылар. Хатас тэрилтэлэриттэн анал бэрэстэбиитэллэр сырыттылар.
Алексей Стручков отчуоттуур этиитигэр куорат таһынааҕы нэһилиэктэргэ сыһыаннаах кэккэ боппуруостары, кыһалҕалары таарыйда. Былырыыҥҥы отчуот боротокуолугар 10 боппуруос киллэриллибитэ. Олорго үлэлэр саҕаламмыттарын уонна чугастааҕы былааҥҥа киллэриллибиттэрин бэлиэтээтэ. Кини эппитинэн, быйыл анал бырагырааманан Хатаска уонна Табаҕаҕа 4 элбэх кыбартыыралаах хаарбах туруктаах дьиэ көтүрүллүөҕэ. Былырыын Хатаска сибиинньэ комплексыгар 5 туонна кыамталаах астыыр сыах арыллыбыта. Хатас сэлиэнньэтигэр ууга барар кутталлаах сирдэр чопчуланыахтара. Табаҕаҕа ыраас уу барарын хааччыйар тэрил, Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин чэрчитинэн биэлсэр-акушер пууна тутуллаллара былааннанар.
Олохтоохтор нэһилиэнньэни долгутар боппуруостарга туһааннаах эппиэттэри ылаары кэпсэтиигэ көхтөөхтүк кытыннылар.
Биэрэги бөҕөргөтүөххэ
Хатастар биир сүрүн уонна тирээн турар кыһалҕаларынан сэлиэнньэ иһигэр биэрэк сууллар куттала буолар. Биэрэк балаһата суураллан сууллар түбэлтэтигэр Каландаришвили уулуссатын кэтэх ыалларын дьиэлэригэр улахан кутталы үөскэтэр. Устунан халаан уута тоҕо бардаҕына, бүтүн нэһилиэккэ улахан хоромньуну таһаарыаҕа сэрэйиллэр. Онон, бу чугастааҕы ыаллар эрэ кыһалҕалара буолбатаҕын нэһилиэнньэ бөҕөргөтөр үлэни ыытары сыл аайы туруорсара да туоһулуур.
Хатас олохтооҕо, биэнсийэлээх Валентин Соров Амма уонна Нам улуустарыгар биэрэги бөҕөргөтөр үлэлэр күүскэ ыытыллан, онно олорор нэһилиэнньэҕэ куттал суоһаабатын бэлиэтээтэ. Хатас биэрэгэ сыл аайы 2,5-3 миэтэрэ аллараа түһэрин ыйан туран, итинник көмүскэнэр үлэ хатастарга киэҥ хабааннаахтык тоҕо ыытыллыбатын ыйыталаста. Онуоха бэрэссэдээтэли солбуйааччы биэрэги бөҕөргөтөр үлэлэр өрөспүүбүлүкэ элбэх улуустарыгар ыытыллалларын, онно тэҥниир наадата суоҕун эттэ.
“Быйыл тохсунньуга биэрэги бөҕөргөтүү боппуруостарыгар уочараттаах мунньах буолбута. Биэрэги бөҕөргөтөр үлэлэри ыытыыга Саха Өрөспүүбүлүкэтин бүддьүөтүттэн үбү тыырар сыалтан, бырайыак докумуоннарын оҥоруохха наада. Докумуоннаһыы үлэлэрэ быйыл булгуччу тэриллиэхтэрэ уонна бөҕөргөтөр эбийиэктэри тутуу саҕаланыаҕа. Ону сэргэ быйыл Хатас сэлиэнньэтигэр ууга барар кутталлаах сирдэр чопчуланыахтара”, — диэтэ.
Манна даҕатан эттэххэ, урукку сылларга Хатас биэрэгин бөҕөргөтөргө тирэх шпоралары туруорбуттара. Сыыр быһа барбыт сирин көннөрөргө уонна шпоралары уурарга бастакы боруобалыыр бырайыагы өрөспүүбүлүкэ научнай институттара оҥорбуттара. Бырайыагы оҥорбут исписэлиистэр шпоралар халаан улахан уутун тулуйар кыахтаахтарын, биэрэк көөрөттөн түһүүтүн тохтотоллорун бигэргэппиттэрэ. Бу барыта киин куорат бүддьүтүөн суотугар оҥоһуллубута.
Кулун тутар 14 күнүгэр бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Алексей Колодезников биэрэги бөҕөргөтөр үлэлэр (ол иһигэр, Хатаска) боппуруостарыгар мунньаҕы ыытыаҕа. Бырайыак докумуоннара бэлэм буоллахтарына, биир эрэ сыллаах буолбакка, уһун кэмнээх сүҥкэн үлэлэр саҕаланыахтара. Онтон билигин бөҕөргөтүү үгэс буолбут үлэлэрэ булгуччу барыахтара.
Маннык хабааннаах, ол эбэтэр ууга барар кутталлаах учаастактарга быыһыыр үлэлэр барыахтаахтарын Пригород олохтоохторо эмиэ бүтүн дэлэгээссийэнэн кэлэн санааларын үллэһиннилэр.
Эрэннэриллибити төһө өр күүтэбит?
2016 сыл ыам ыйыгар Дьокуускай куорат 7 №-дээх оҕо спортивнай оскуолатын иһинэн үлэлиир Хатас соҕотох спортивнай саалата бүтүннүү уокка былдьанан, улахан аймалҕаны таһаарбыта. Нэһилиэк дьоһун суолталаах, наадалаах тутууттан ытыс соттон хаалбыта олус соһуччу уонна хомолтолоох этэ.
Ити сылтан бэттэх нэһилиэнньэ спорт саҥа комплексын тутуу боппуруоһун араас таһымнаах көрсүһүүлэргэ, мунньахтарга төһөлөөх туруорсан кэллэ?
Олохтоохтор этэллэринэн, комплекс бырайыага Дьокуускай куорат дьаһалтатыгар баар даҕаны, номнуо бэлэм бырайыагы сыһыарарга (привязка) биир сыл барда. Ол да иһин, боппуруос маннык тэтиминэн быһаарыллар буоллаҕына, тутуу уонунан сылларга уһуон сөп диэн дьон-сэргэ долгуйуон долгуйар.
Хатас сэлиэнньэтин кытары көрсүһүүлэргэ оччолорго куорат баһылыгынан үлэлээбит Айсен Николаев спорт саалатын тутуу 2018 сыл күһүнүттэн саҕаланыахтаах диэн сабаҕалаабытын нэһилиэнньэ умнубат. Айсен Сергеевиһи тылын тыалга бырахпат киһинэн билэр буоланнар, кини тус хонтуруолугар ыларыгар уонна тутуу түргэнник түмүктэнэригэр баҕараллар.
СӨ бырабыыталыстыбатын быйылгы отчуотугар эмиэ ити боппуруоһу биир бастакынан көтөхтүлэр. Оҕолор, ыччаттар, элбэх оҕолоох ыаллар ааттарыттан элбэх киһи чопчу эппиэти истээри “тургутан” көрдө да, эмиэ киһини үөрдэр харданы ылбатылар. Тутуу быйыл саҕаланарыгар сэмээр эрэммиттэрэ туолбат “дьылҕаланна”.
Ол эбэтэр, Саха сирин бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы Алексей Стручков спорт комплексын бырайыагын сметата судаарыстыбаннай чинчийиини ааһарын, этэҥҥэ буоллаҕына, тутуу 2020 сылга былааннанарын эттэ.
Кини отчуот иннинэ спортивнай оскуола билигин үлэлии олорор Оҕо искусствотын мас дьиэтигэр сылдьан көрдө-иһиттэ. Алта тыһыынчаттан тахса нэһилиэнньэлээх Хатас билигин биир да улахан спортивнай комплекса суох. Дьарыктар Оҕо искусствотын актовай саалатыгар, оттон волейболга эрчиллиилэр уонна күрэхтэр Самсоновтар ааттарынан орто оскуола спортивнай саалатыгар ыытыллаллар.
Гаас төлөбүрэ тоҕо тэҥнэниллибэтий?
Хатас олохтооҕо, биэнсийэлээх Петр Николаев гааһы туһаныы төлөбүрэ тоҕо атын регионнар сыаналарынан быһылларын уонна сорох уулуссаларга саас, сайын массыына батыллар уустук балаһыанньата буоларын кэпсээтэ. Саатар сэтинньи, ахсынньы уонна тохсунньу курдук тымныы ыйдарга субсидия көрүллэригэр эбэтэр дифференцированнай тарыып оҥоһулларыгар баҕарда.
Алексей Стручков быйыл гааска индексация иккитэ буолуохтааҕын иһитиннэрдэ. Дьиэ-уот, коммунальнай хаһаайыстыбаҕа төлөбүрдэргэ, ол иһигэр гааска, аадырыстаммыт субсидиялар көрүллэллэрин, баран ыйыталаһыахха сөбүн ыйда. Онтон муниципальнай суолталаах нэһилиэнньэлэр иһинээҕи уулуссалары өрөмүөннүүргэ сыл аайы үп көрүллэр. Эһиилгиттэн “Хаачыстыбалаах уонна куттала суох суоллар” саҥа бырагыраама олоххо киллэриллиэҕэ.
ххх
Герман Иванов ГАИ поһуттан Хатаска туоруур суолга сырдатар лаампалар суохтара кутталлааҕын сөпкө бэлиэтээтэ. Бэрэссэдээтэли солбуйааччы ити муниципальнай суол буоларын, федеральнай, муниципальнай бүддьүөттэртэн уонна суол пуондатыттан үп көрүллэрин бэлиэтээтэ. Ити учаастак уонна Хатас сэлиэнньэтин суоллара 2020 сылга өрөмүөннэниэхтэрин уонна уулуссаны сырдатар үлэ күүскэ барыахтааҕын оробуочай бөлөх бэрэстэбиитэллэрэ быһаардылар.
ххх
Табаҕа аннынан Өлүөнэни туоруур муоста тутулларыгар, ол онно түбэһэр сир учаастактара хайдах быһаарыллыахтарын ыйыталастылар. Алексей Александрович: “58 сир учаастага муоста туоруур сиригэр сөп түбэһэр, эппиэти билигин чопчу этэр уустук. Сарсын Москваҕа Юрий Трутнев ыытар мунньаҕар Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр муостаны тутуу боппуруоһун дьүүллэһиэхтэрэ. Муостаны тутуу 2021-2022 сылларга саҕаланара сабаҕаланар”, — диэтэ.
Саҥа Табаҕа олохтоохторо иһэр уулара олус кирдээҕин, уу холуонньа диэкиттэн кэлэрэ табыгаһа суоҕун эттилэр. Былаан быһыытынан, 2024 сылга саҕаланыахтаах оскуола тутуутун саатар 2022 сылга чугаһатарга көрдөстүлэр. Нэһилиэнньэҕэ үлэ миэстэтэ суоҕуттан дьон үксэ куоракка киирэн үлэлииргэ күһэллэрин этиннилэр.
Иннокентий Спиридонов оҕолорун бэйэлэрэ иитэр аҥаардас аҕаларга сир учаастагын биэрии боппуруоһа төһө кыаллыан сөбүн туоһуласта.
Пригород сэлиэнньэтигэр кулууп, поликлиника суоҕа олох-дьаһах сайдыытын атахтыырын бэлиэтээтилэр.
Ону тэҥэ Хатас орто оскуолатын оҕолоро икки симиэнэнэн үөрэнэллэрэ ыараханын, үүт сыанатыгар тоҕоостоох субсидия көрүллүөхтээҕин, сир боппуруостарыгар киирэр уларыйыылары быһаарар анал исписэлиистэр наадаларын уо.д.а. боппуруостары таарыйдылар.
Отчуоттуур мунньах түмүгүнэн туһааннаах боротокуол оҥоһулунна.
Надежда ЕГОРОВА, Саха сирэ, edersaas.ru