Кэлэр 2020 сылга Хатас нэһилиэгэ икки улахан үбүлүөйү: Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 75 сылын уонна сопхуос тэриллибитэ 60 сылын көрсүөҕэ.
edersaas.ru
Онон Хатас сайдарыгар-үүнэригэр улахан суолталаах “Хатас” сопхуос устуоруйатын сөргүтүү, үйэтитии үлэтэ күүскэ барыан наада. Итинэн сибээстээн, нэһилиэнньэттэн ким сыһыаннаах бука бары биир ыал оҕотун курдук түмсэн, ахтыылары хомуйарга ыҥырдыбыт.
Мин бүгүҥҥү суруйуум Хатас бочуоттаах олохтооҕо, ыччат настаабынньыга, Николаевтар үлэһит династия ийэтэ Решетникова Розалия Иннокентьевна туһунан.
Розалия Иннокентьевна:
—Хотон үлэтэ диэни оскуола эрдэхпиттэн билэн улааппытым. Бастаан холкуос этибит, онтон сопхуос буолбуппут. Дьэ, кырдьыга да, саах сыбахтаах, куруук инчэҕэй, борук-сорук, үөһээттэн таммах, алларааттан иик-саах хотоҥҥо үлэлиири эппинэн-хааммынан билбитим. Илииҥ уһуор диэри көөнньөрбөнү биэдэрэнэн таһан, от түҥэтэн, саах күрдьэн, ынаҕы төрөтөн, күҥҥэ үстэ ыан сырыттахпыт дии. Сопхуос буолбуппутугар балысхан сайдыы барбыта. Ынахтарбыт барахсаттар муннуларын астылар да, уулара кэлэр буолбута. Күрдьүллүбүт саах анал дьаамаҕа түһэн эргийэ турар тэрилинэн тиэллэн, үлэ күнүн устата таһаарыллан хотоннорбут куурбуттара. Биллэн турар, барыта саҥа, сонун этэ эрээри, бастакы кэмҥэ сатаммакка эрэйдиирэ ханна барыай? Ол эрэн, саха сатаабатаҕа суох, уолаттарбыт мындыр бөҕө буоллахтара дии. Соҕуруу дойду усулуобуйатыгар үлэлиир тэриллэри уларытан-тэлэритэн, ньиргиччи, тохтоло суох үлэлиири ситиспиттэрэ. Үлэбит хайысхаларынан арахсан, араас сыахтарынан үлэлээбиппит.
Сопхуос үлэһитин ахсаана элбээн, анал үөрэхтээх эдэркээн дьоннор кэлбиттэрэ. Ону таһынан, “Оскуола-производство-үрдүк үөрэх” диэн ыҥырыы күүскэ үлэлээн, ыччаты кытта үлэҕэ настаабынньыктааһын диэн наада буолбута. Оччотооҕу ыччат туох да үлэттэн толлон турбат, үрүҥ-хара диэн араарбат кыайыылаах-хотуулаах, хорутуулаах, таһаарыылаах үлэлээх этэ. Ол эрээри, дьэ саҥа сатаан, үтүө түмүктэнэн иһэн үөрэнэ бараллара эмиэ даҕаны сороҕор кыһыылаах этэ. Ол гынан баран, үөрэх сайдыы-үүнүү күүһэ буоларын өйдүүр буоллахпыт дии, хайа уонна кинилэр оннуларыгар биир оччо киһи кэлэр буоллаҕа.
Үлэлэспит ыччаттарбын билигин да күндүтүк саныыбын. Дьүөгэм Анна Андреевна оҕото Окорокова-Карамзина Люба кыра эрдэҕиттэн ыалдьар этэ да ыалдьабын, кыайбаппын диэбэт этэ. Барытыгар тэҥҥэ түсүһэн иһэр буолара, мин уҥа илиим этэ. Ити курдук, тирэх оҥостор дьонноох буоларым.
Сүөһүбүт төрүөҕэ үксээн, ахсаана эбиллэн, онуоха эбии атыылаһан, саҥаттан саҥа хотоннор тутуллан бүтүн комплекс диэн буолбуппут. Аны сайылыкпыт Ой Бэстэн саҕалаан, тэнийдэр тэнийэн, эбилиннэр эбиллэн испитэ. Сайын титиик бадарааныгар буккуллар эбит буоллахпытына, сайылыктарбытыгар олохтоох тутуулар дьэндэспиттэрэ. Үлэһиттэр барахсаттар хаптаһын дьиэҕэ куйааска буһар, тымныыга тоҥор эбит буоллахтарына, анал олорор дьиэлэр баар буолбуттара. Ыабыт үүппүтүн дьаама хаһан, оҥойо сытыйбыт айахтаах бөтүөннэри сиргэ хаһан кутан сөрүүкэтэр эбит буоллахпытына, бүтүн систиэмэ баар буолбута. Онно анал үлэһиттээх, ол киһи үүт иһитэ ыраас, тас өттүттэн тымныы буоларын туһугар анал муустаах, аны куруук сөрүүн буоларын туһугар үүтүн булкуйар. Аны ол үүппүт күнүн аайы куораттыыр, онно тутар дьону кытта биир туспа кэпсэтии-ипсэтии, сыһыан олохтооһун. Дьэ, онно Афанасий Капитонов барахсан солбуллубат киһибит этэ. Көрөн-истэн, доргуччу саҥаран-иҥэрэн, наада буоллаҕына чуумпуран эбэтэр аахсар кэм кэллэҕинэ, сытан биэрбэтин биллэрэн, үүппүт биһиэхэ харчы буолан кэлэрин быһаарар киһибит буоллаҕа дии.
Ити курдук, хас биирдии киһи бэйэтин үлэтиттэн уопсай үлэбит түмүгэ тахсарын толору өйдүүр этибит. Үлэ күөстүү оргуйара диэни илэ чахчы көрбүт, билбит дьон буоллахтара — сопхуос үлэһиттэрэ. Аны сайын аайы араас дойдуларга буор босхо айаннаан, сынньанан кэлэрбит бэйэтэ туһунан кэпсээн.
“Саха сирэ”, edersaas.ru сайтка анаан Наталья РУФОВА
Мария ВАСИЛЬЕВА түһэриилэрэ