Быйылгы «Наследие» диэн улахан бырайыак чэрчитинэн П.Н. уонна Н.Е. Самсоновтар ааттарынан Хатас орто оскуолатын устуоруйатын кэпсиир көһө сылдьар быыстапката Хатас мусуойугар арылынна.
«Наследие» бырайыак былаанынан олунньу ыйга оскуола, кулун тутар ыйга музыкальнай оскуола, муус устарга «Тускул» КК, И.Д.Панаев аатынан бибилэтиэкэ, ыам ыйыгар «Ситим» оҕо айымньытын дьиэтэ, оҕо успуордун оскуолата, балаҕан ыйыгар «Кэрэчээнэ», «Сир симэхтэрэ» оҕо уһуйааннара, алтынньыга «Баҕарах» ХЭХ, ХСВК, ветеринария учаастага, сэтинньигэ – Хатас участактааҕы балыыһата, ахсынньыга – «Сахатранснефтегаз»УГРС, баһаарынай чаас 8 туруохтара.
Үөрэх – сырдык, сайдыы – үүнүү, кэҥээһин – тэнийии, инникигэ хардыы төрдө:төбөтө оскуолаҕа буоллаҕа. Оскуолабыт 1915 сыллаахтан бу күҥҥэ диэри устуоруйатын кэпсиир кэм-кэрдии кэрэһиттэрэ – оччолордооҕу туттар тэриллэр, учебниктар, босуобуйалар, көмө-тирэх буолар тиэхиньиичэскэй оҥоһуктар бааллар. Быыстапка үс сааланан арахсан:
— урукку кэм оскуолатын;
— билиҥҥи кэм оскуолатын;
— киирии саалаҕа ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустубаҕа бэлиэ суоллаах-иистээх, саха норуотун олоҕун-дьаһаҕын уруһуйунан үйэтиппит В.С.Карамзин графикаҕа үлэлэрин көрүөххүтүн сөп.
Быыстапка арыллыытыгар оскуола кэлэктиибэ саха дьонун сиэринэн сахалыы дорҕоон доҕуһуолунан алгыстаах алаадьынан айах туттулар. Тэрээһин аһыллыытын үөрүүтүнэн Хатастааҕы олохтоох дьаһалта салайааччыта Пермяков Евгений Петрович, «Тускул» КК дириэктэрэ Чепалов Валентин Азотович эҕэрдэлээтилэр. Оскуола кэлэктиибэ өттүк харалаах, илии тутуурдаах кэлэн, мусуойга кинигэлэри бэлэхтээтэ. Кэрэхсэбиллээҕэ диэн, оскуола 105 сааһыгар анаммыт кинигэни оскуола бэйэтин дьоҕус типографиятыгар бэчээттээбит.
Бастакы саалаҕа баар матырыйааллары оскуолабытын өр сылларга дириҥ билиитин — көрүүтүн, талаанын, тугу саатыырын, өйүн-санаатын ууран туран салайбыт ытыктыыр, убаастыыр киһибит, РФ үөрэҕириитин туйгуна, СӨ үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ Жирков Руслан Иннокентьевич сиһилии, өйгө-санааҕа хаалардыы кэпсээтэ. Кэпсии-ипсии, киһиэхэ тириэрдэ үөрэммит буолан, кэпсээнэ барыта орун оннугар, саас-сааһынан сааһыламмыт, сэргэх. Олус үчүгэй, интэриэһи тардар боппуруостары биэртэлээн, үгүс элбэх матырыйаалтан саамай наадалааҕын, туһааннааҕын, тоҕоостооҕун көрдөрөн кэлбит дьон болҕомтотун тутуон тутта.
Иккис саалаҕа киирэн оскуола дириэктэрин агротехнологическай хайысханан үлэҕэ солбуйааччы, Хатас оскуолатын бүтэрбит Васильева (Пестрякова) Диана Дмитриевна сэгэччи, тэтимнээх кэпсээнин иһиттибит-көрдүбүт. Оҕолорбут Арассыыйа таһымыгар тиийэ улахан күрэхтэргэ кыттар кыахтаммыттарын, оҥорор үлэлэрэ, бырайыактара наукаҕа күн бүгүн үлэлии сылдьар, элбэх эдэр дьону, устудьуону, эдэр үлэһити кытта үлэлэһэр АГАТУ бэрэпэдэбээтэллэрин кытта быһаччы бииргэ үлэлээһин чэрчитинэн барара үөртэ. Араас элбэх бырайыактарга кыттан, үбүлээһини атын инвестордартан көрдөрөн хас эмит мөлүйүөнүнэн сыаналаах аныгы олох хардыытыгар сөп түбэһэр аппараттар, үнүстүрүмүөннэр, тиэхиньикэ араас көрүҥэ атыылаһыллыбыт. Онон, оҕолорбут үлэлииллэригэр, сайдалларыгар усулуобуйа олох үчүгэйдик олохтоммут. Истэргэ, көрөргө үөрүүлээх сонун. Владимир Семенович айымньыларын оскуола дириэктэрин иитиигэ үлэҕэ солбуйааччы Обоюкин Роман Владиславович кэпсээтэ.
Тэрээһин биир саамай сүрэҕи өрүкүтэр, дууһаны үөрдэр, дьон-сэргэ сэргээһинин, кэрэхсэбилин ылбыт түгэнинэн Руслан Иннокентьевич, Зинаида Гаврильевна Жирковтар дьиэ-кэргэттэрэ нэһилиэкпит мусуойа үүнэригэр-сайдарыгар бэйэлэрин кылааттарын киллэрэннэр, харчынан көмөнү оҥоруулара уонна кыраайы үөрэтэр учууталлар түмсүүлэрэ эмиэ уонтан тахса тыһыынча солкуобайы уу харчынан биэриилэрэ буолла.
Мусуойбут салайааччыта Баишев Петр Анатольевич бэйэтэ үөрэҕинэн устуорук, нэһилиэкпитин салайан үлэлэтэ сылдьыбыт кэмиттэн бу мусуой аһыллан үлэлиирин туһугар туһааннаммыт үлэни-хамнаһы сыал-сорук оҥостон ыытыспыт дьоннортон биирдэстэрэ буолар. Кини салайааччы да, Хатаска төрөөбүт да киһи быһыытынан, нэһилиэкпит устуоруйатын страницатыгар бэлиэ тэрээһини долгуйан туран бэлэмнэстэ.
Музейга кэлиэн баҕалаахтар 89141091341, 89241672544, 89618691443 телефонунан билсэргитигэр ыҥырабыт.
«Саха сирэ», edersaas.ru анаан Наталья РУФОВА