Хатаска – “Байанай күрэҕэ”

Бөлөххө киир:

Саха киһитэ булчут. Булчут үтүө майгылаах, үөрүнньэҥ, сайаҕас сайдам санаалаах буоллаҕына эрэ, киниэхэ аар тайҕа суруллубатах сокуонун кинигэтин арыйар, кэпсэммэтэх сэһэнин сэһэргиир. 

edersaas.ru

2014 сылтан саҕаланан баран күн бүгүҥҥүгэ диэри күүтүүлээх, кэтэһиилээх сүргэ көтөҕүллүүлээх «Байанай күрэҕэ» сэттис  төгүлүн 2021 сыл кулун тутар 20 күнүгэр буолан ааста. Бастакы күрэх  Хатас эдэр ыччаттарын көҕүлээһиннэрин олохтоох   дьаһалта өйөөн, нэһилиэнньэ өйдөөн  ыытыллыаҕыттан сонно тута дьон-сэргэ интэриэһин, сэргээһинин ылбыта. Ол да иһин буолуо, биир да сылы көтүппэккэ ыытыллан,   Хатаспыт сирэйэ буолар тэрээһинигэр кубулуйда. Биллэр төрүөтүнэн былырыыҥҥы күрэхпит ыытыллыбатаҕа.
Тэрээһиммит хаһан да буоларын курдук,   «алгыһынан атаарылыннахха, дорҕоонунан доҕуһуолланнахха, аар тайҕаны айхаллаатахха, хара тыаны хайҕаатахха, түҥ ойууру  ойуулаатахха, турукка киллэрдэххэ бэттэх диэки мичик гынннарар, хонноҕун анныгар хоннорбутун хоҥнорор, кынатын анныгар кистээбитин кылбаҥнатар» диэн туран алгыс аламаҕай тылларынан саҕаланна. Төрүт тыл-өс, үгэс үтүөтүн өйүгэр-санаатыгар, этигэр-хааныгар иҥэриммит, айылҕалыын биир таһымҥа сылдьар билиитин-көрүүтүн  дьоҥҥо-сэргэҕэ тиэрдэрдии  Алексей Иванович Божедонов–Сырдык  ытыс ымыыта хомус доҕуһуоллаан сиэри-туому ыытта. Алгыс кэмигэр дьиҥ чахчы айылҕа оҕолоро – дьөһөгөй үөрэ кэлэн барбыта кэлбит дьону-сэргэни долгутта даҕаны, үөртэ даҕаны.

Быйылгы күрэх биир харах халтарыйар, сүрэх өрүкүйэр түгэнинэн Дегтярева Мария Сергеевна уонна Пестерева Анна Петровна  тикпит сахалыы соннорун кэппит далбардар хамаандалары алгыстаах алаадьынан күндүлээбиттэрэ буолла. «Тускул» Култуура киинин иһинэн үлэлиир «Дом народных ремесел» (салайааччы, СӨ култууратын туйгуна Жиркова Татьяна Григорьевна) биир саамай актыыбынай түмсүүтэ «Утум иис» (салайааччы Пестерева Анна Петровна) талыы-талба маастардарыгар махтал.

Быйылгы күрэххэ ыалдьыт быһыытынан кэлбит «Кынат» диэн дьоҕус тэрилтэ угуйууга маастар кылаас көрдөрдө, баҕалаахтарга күрэх ыытта, бэйэтин санаатын үллэһиннэ, эһиилги тэрээһиҥҥэ кыттыан баҕарарын биллэрдэ. Угуйуу диэн булчуттар үйэлэр тухары туттар албастара, айылҕаны кытта биир буолуу биир чаҕылхай туоһута. Бу туһунан «Хатастардыын алтыһыахха» кинигэҕэ сиһилии билиһиннэрбиппит. Бу дьоҕус тэрилтэ биир тутаах киһитэ Михаил Егоров буолара биһигини үөрдэр, киэн тутуннарар.

Быйылгы сыл эр хоһууннара кимнээҕий?  «Сардаҥа» түөлбэ (салайааччы Захарова Клара Васильевна)
Захаров Иван Георгиевич – хапытаан
Соломонов Алексей Алексеевич
Нестеров Семен Георгиевич
Трифонов Алексей Семенович
Бурцев Айал Иннокентьевич
Алексеев Яков Николаевич
Обоюков Яков Яковлевич
Сивцев Николай Николаевич 

«Малгин» түөлбэттэн (салайааччы Ефимова Александра Петровна)

1)Терентьев Александр Зиновьевич
2) Юрий Гуляев Пантелеймонович
3) Айаал Оконешников
4) Роман Владиславович Обоюкин
5) Егор Оконешников
– эстафета 100 миэтэрэҕэ сүүрүү муҥур кыайыылаҕа
6) Николай Слепцов
7) Виктор Терехов
8) Айсен Капитонов

«Туймаада» (салайааччы Мокрощупова Антонина Семеновна)
1) Прокопьев Станислав Митрофанович.
2) Решетников Данил Владимирович.
3) Гоголев Александр Николаевич.
4) Пинигин Василий Егорович.
5) Алексеев Дмитрий Владимирович.
6) Слепцов Владислав Владимирович.
7) Червинский Артём Вениаминович.
8) Саввин Андрей Андреевич

«Агрогородок» түөлбэттэн (салайааччы Осипов Алексей Дмитриевич)
Ларионов Анатолий – ойбону алларыыга 4 төгүлүн тэҥнээхтэрин булбатылар. Куорат дууматын дьокутаата Козлова Парасковья
Ларионов

Геннадий
Нюкканов Егор
Николаев Трофим
Пестряков Василий
Кожин Алексей
Павлов Алексей

Осипов Алексей – буулдьанан ытыы муҥур кыайыылааҕа (үлэ, тыыл бэтэрээннэрэ Егор Филиппович, Клавдия Егоровна Степановтар сыдьааннарын анал бириистэрэ – «штиль» эрбии)
«Киэҥ хочо» хамаандата (салайааччы Христофорова Сайнаара)
Харитонов Тимур
Васильев Николай
Алексеев Максим
Максимов Сергей 

Харитонов Илья
Тихонов Владимир
Громов Николай
Афанасьев Юрий 

«1 Баҕарах» хамаандата (салайааччы Попов Николай Семенович)
Сивцев Айал Гаврильевич,
Никифоров Владислав Ильич
Попов Николай Николаевич
уоту оттууга, чэйи оргутууга 1 миэстэ
Дуранов Владислав Емельянович
Евсеев Филипп Филиппович
Барашков Семен Анатольевич
Тарабукин Спартак Иннокентьевич
Баишев Айысхан Петрович
Софронов Александр Александрович 
уоту оттууга, чэйи оргутууга 1 миэстэ – «Серебряный ручей» маҕаһыын анал бирииһэ тигистэ.

Күрэх тугу көрдөрдө? Үөрүөхпүт, киэн туттуохпут туһугар чөл олох, чэгиэн ыччаттардаахпытын, саастаах көлүөнэ эдэр көлүөнэлиин быстыбат ситимин, сыаллаах-соруктаах үлэ үтүө түмүктэрдээх буоларын илэ чахчы көрөн итэҕэйдибит. Дьулуһан туран дьарыктаннахха, эти-хааны сайыннардахха эрэ буолбакка, өй-санаа өттүнэн эмиэ биир буоллахха, түмүстэххэ, сомоҕолостоххо, ох курдук оҥоһуннахха кэтэһиилээх, күүтүүлээх кыайыы кынатыгар олорсуохха сөбүн көрдүбүт. Уолаттарбытын тэрийэн, бэрийэн ыыппыт дьиэ кэргэттэригэр, муспут, түмпүт салайааччыларга тэрийээччилэр ааттарыттан истиҥ махтал тыллара элбэхтик этилиннилэр. Бүгүн эдэр саас эрчимэ сатабылы, өркөн өйү кытта алтыстаҕына, булт-алт суруллубатах сокуонун тутустахха, айылҕалыын бииргэ буоллахха, ситиһии ситимнээх, кыайыыга-хотууга эрэл күүстээх буоларын итэҕэйдибит.
Бүгүҥҥү күҥҥэ айылҕабыт кытта биһигини кытта бииргэ үөрдэ-көттө, сааскылыы сандаархай санааны, сырдык сылаас сыһыаны бэлэхтээтэ.


Күрэхпит кырдьыга да дьон-сэргэ сэргээһинин, интэриэһин ылбытын туоһутунан тэрийээччилэргэ көмө араас көрүҥүнэн көмөлөһөөччү элбэҕэ этэр: Николай Андросов тус бэйэтин аппаратуратын аҕалан күнү быһа үлэлэтэр, уонунан киһи судьуйалыыр, Владимир Владимирович, Галина Константиновна Габышевтар  сыдьааннара кэлэн ким буранынан баҕалаахтары босхо хатааһылатар, ким күрэҕи көрө сылдьан анал бириистэрин туттарар. Кэлиҥҥи сылларга түөлбэлэрбит ыаллара бу күрэххэ анаан байанай бэлэҕиттэн ууруммуттарын: кус, хаас, мас көтөрүн аҕалаллар Ону барытын мунньан биир улахан олгуйга миин буһарыллар, ону күрэх дьоно бары уос-тиис үллэстэн үөрэ-көтө иһэллэр. Быйылгы оннук мииҥҥэ Хатаспыт кэҥээн саҥа «Дьаарын» диэн ааттаммыт түөлбэбит олохтоохторо эмиэ кытыннылар. Судьуйалартан саамай уопуттаахтара бу күрэҕи саҕаланыаҕыттан сыаналыыр убаастыыр киһибит, талба талааннаах, чэгиэн маһы ыллатар уус, уран тылы баһылаабыт, айылҕаны кытта алтыһан дьыл хайа да кэмигэр дьиктини, кэрэни булар ураты талааннаах Андрей Лукич Малышев буолар. Эбэтэр Артур Соловьеву – оскуола үөрэнээччитин ылан көрүөҕүҥ, сааһа эдэрин көрүмэҥ, кини номнуо күрэхпит хас эмит төгүллээх спонсора. Быйыл сүрдээх үчүгэй хаачыстыбалаах, бөҕө-таҕа оҥоһуулаах тиэрэмэһи бэлэхтээтэ. Бу тэрээһиммит маҥнайгы кэмигэр булду кэрэхсээччилэри хомуйарга, түмэргэ куйаар ситимэ «батсаапка» үөскээбит «Эдэр булчуттар» бөлөхтөрө күн бүгүн нэһилиэкпит биир түмсүүтүнэн буолла. Кинилэр быйылгы сылга икки бирииһи туруордулар. Бу күрэх буолла да, Нестер Захаров сулустаах чааһа буолара, кини хайаан да хайа да түгэҥҥэ «Сардаҥа» хамаандатын хомуйан аҕалан түөлбэтин аатын хайаан да ааттатара, араас күлүүлээх түгэннэри таһааран барыбытын сэргэхситэрэ, кини баар буолла да туох эрэ сырдык, сылаас сыдьаай кэлэрэ. Хомойуох иһин, кини билигин биһигини кытары суох. Ийэлээх быраата кини аатынан бириис оҥорон барыбытын долгуттулар.

«Байанай күрэҕин» хара саҕаланыаҕыттан биири да көтүппэккэ бириис туруорар доҕоттордоохпут. Кинилэртэн биирдэстэрэ  «Серебряный ручей» маҕаһыын буолар. Бу маҕаһыын бэрэстэбиитэлэ Протопопов Сергей Иванович быйылгы күрэхпитигэр тус бэйэтэ бирииһи туттарбыта элбэҕи этэр. Сергей Иванович маҕаһыыннара бүтүн Саха сирин бары улуустарыгар бу курдук бириистэри туруортуулларын кэпсээтэ. Бэйэтэ эмиэ умсугуйан туран айылҕаҕа сылдьарын сөбүлүүр эбит, ордук чуолаан кыһыҥҥы балыктааһыны ордорорун сэһэргээтэ. Ону таһынан куруук көмөлөһөр тэрилтэлэрбит «Охотник на Ярославского», «Егерь» , «ИД ИЛГЭ» – «Байанай» сурунаал, СВК ХСК, «ИП Алексеева П.П», «ИП Павлов А.М», «ИП Соров М.В.», Степановтар аймахтар, Хатас булчуттара түмсүү, Соловьев А.Д. ЯГД дьокутааттара Козлова П.А, Салатюк И.В. 
Көмөҕүт иһин барҕа махталбытын тиэрдэбит.

«Байанай күрэҕин» бастайааннай фавориттара «1 Баҕарах», «Киэҥ хочо» хамаандаларын ууга-уокка түһэрэн, эрбии тииһинии тэҥҥэ киирсэн баран биир очконан «Агрогородок» хамаандата быйылгы күөн көрсүһүү кыайыылааҕа буолбута бэрт элбэҕи кэпсиир дии саныыбын. Ол аата уолаттарбыт буһаллар-хаталлар, чэгиэн-чиргэл буола улааталлар, дьулуурдаах-тулуурдаах буолаллар. Ол аата дьоммут-сэргэбит бэлэмнэнэр, тэринэр, оҥостор-симэнэр. Күрэхпит атын таһымнаах маннык күрэхтэргэ бэлэм буолар гына сылын ахсын ол күрэхтэр каноннарынан бэлэмнэнэр. Онон, хас биирдии түһүмэх бэйэтэ туспа «сулустардаах», холобур оҥостор дьонноох. Кинилэр ол түһүмэххэ хайдах хамсаналлара, тугу гыналлара туһугар бэйэтэ маастар-кылаас буолар. Ойбон алларыытыгар бииргэ төрөөбүт Ларионовтар, уот оттуутугар, чэй оргутуутугар Александр Софронов баар буоллахтарына, ол хамаанда  ити көрүҥнэргэ инникилэртэн биирдэстэрэ буолара чуолкай курдук. Ол гынан, олох биир сиргэ турбатын дакаастабылынан хамаандаларбыт бары да биирдии көрүҥҥэ бастаабыттара буолар. Барытыгар хаалбыт хамаанда суох! Дьэ үчүгэй сонун дии… «Байанай күрэҕэ» диэтиҥ да хараххар Попов Николай Семеновиһы көрөҕүн. Күрэх тэриллиэҕиттэн бу хайысхаҕа күүскэ үлэлээн, түөлбэтин уолаттарын түмэн, сүбэлээн, үөрэтэн, бастакы сылларга бэйэтэ кыттан, наада буолар тэриллэри бэлэмнэһэн, сытыылаан, чочулаан, маастаан уо.д.а., этэргэ дылы, кини хамаандата куруутун тиистэригэр тиийэ сэбилэниилээх буолаллар.
Кэпсээммит түмүгэр кыайыылаахтары билиһиннэрэбит:

2021 сыл «Байанай күрэҕэр» 1 миэстэ – Агрогодок, 2 миэстэ – «1 Баҕарах», 3 миэстэ «Киэҥ хочо» түөлбэлэр хамаандалара буоллулар. 

«Саха сирэ», edersaas.ru cайтка анаан Наталья РУФОВА

Ааптар хаартыскалара

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0