Кэнники кэмҥэ, чуолаан коронавирус инфекцията өрө туран, пульмонолог-быраастарга наадыйыы хаһааҥҥытааҕар да элбээбитэ. Ол эрээри, чопчу пульмонолог-бырааска хайдах көрдөрөр, кинилэр ханнык балыыһаларга баалларын туһунан үгүс киһи билбэт. Идэтийбит пульмонологтарга улахан уочарат буоларын эбэтэр кыһалҕалаах киһи төлөбүрдээх өҥөҕө тиийэргэ күһэллэрин көрөн-истэн кэллибит.
edersaas.ru
Оттон М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет мэдиссиинискэй килииникэтин пульмонолог-быраастарыгар киин куорат уонна өрөспүүбүлүкэ улуустарыттан кэлбит киһи (направлениета да суох) хаһан баҕарар көрдөрүнүөн, сүбэ-ама ылыан, эмтэниэн сөп.
СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин штаты таһынан кылаабынай пульмонолога, мэдиссиинэ наукатын хандьыдаата, «Госпитальнай терапия, профессиональнай ыарыылар уонна килиниичэскэй фармакология» кафедра дассыана Аграфена Николаевна Аргунова килииникэҕэ пульмонолог-бырааска толору штат көрөннөр, иккис быраастанан көрдөрөөччүлэр махталларын ылалларын туһунан астына сэһэргиир. Манна кини урукку устудьуона, ординатураны бүтэрбит Алексей Владимирович Данилов иккис сылын пульмонолог-бырааһынан үлэлээн, бэйэтин үчүгэй өттүнэн көрдөрбүтүн, махтал тылларын ыларын бэлиэтиир (хайыы үйэ эдэр кэскиллээх бырааһы бэлиэтии көрөн, чааһынай балыыһаларга ыҥыраллар эбит).
Бу килииникэҕэ сүрүннээн 18-27 саастаах устудьуоннар, преподавателлар уонна нэһилиэнньэ кэккэ араҥата сыһыарыллар. Үксүгэр буоларын курдук, эдэр ыччат араас төрүөтүнэн бырааска көрдөрүммэккэ, доруобуйатыгар ээл-дээл сыһыаннаһара баар суол. Оттон манна бэйэлэрин саастыыта быраастаах буоланнар, кыбыстыбакка кэлэн көрдөрүнэллэр, туһалаах сүбэни-аманы ылаллар.
Аграфена Аргунова этэринэн, өрөспүүбүлүкэҕэ 60-тан тахса пульмонолог идэлээх быраас баар. Элбэх терапевт быраас пульмонологка үөрэнэн, иккис үрдүк үөрэҕи ылла. Саха сирэ Арассыыйаҕа саамай элбэх пульмонологтаахтар ахсааннарыгар киирсэр. Ол гынан баран, РФ Доруобуйаҕа харыстабылын министиэристибэтин бирикээһинэн мэдиссиинискэй тэрилтэ 70-80 тыһыынча нэһилиэнньэлээх эрэ буоллаҕына, пульмонолог штата көрүллэр. Оттон Саха сирин үгүс улууһа иккилии эрэ тыһыынча нэһилиэнньэлээх. Онон, хайдах да улуустааҕы Киин балыыһалар бары пульмонолог быраастанар кыахтара суох буолан тахсар. Бэл, Дьокуускай куоракка икки эрэ поликлиника ити ирдэбилгэ сөп түбэһэр. Ол эбэтэр Дьокуускай куораттааҕы Мэдиссиинэ киинэ уонна 1 нүөмэрдээх поликлиника пульмонологтаахтар.
Пульмонолог-быраас уратыта
Аграфена Аргунова:
– Пульмонолог-быраас идэтэ 1990-с сыллар саҕаланыыларыттан эрэ баар буолбут «эдэр» идэ. Мин учууталым, академик, отуттан тахса сыл РФ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин кылаабынай пульмонологунан үлэлээбит Александр Григорьевич Чучалин терапия, фтизиатрия, сэллик быраастарыттан арааран, туспа идэ буолуохтааҕын ситиспитэ.
Олохпут укулаата, килиимэппит, аһылыкпыт уларыйан, ыарыы көрүҥэ (ол иһигэр, астма, уойуу, оҕо болдьоҕун иннинэ төрөөһүнэ уо.д.а.) элбиир. Тыҥа хроническай обструктивнай ыарыыта (ХОБЛ), фиброз курдук социальнай ыарыылар үксүүллэр. Ол иһин, маннык ыарыылары туспа көрүөххэйиҥ, үөрэтиэххэйиҥ, көдьүүстээхтик эмтиэҕиҥ диэн быһаарыы ылыммыттара. Билэргит курдук, холобур, фтизиатр эмтэнээччи сэллигэ суоҕун быһаардаҕына, терапевка ыытара…
Судаарыстыбаннай мэдиссиинискэй тэрилтэлэргэ «узкай» идэлээх исписэлиистэргэ эрдэттэн суруйтаран эрэ баран көрдөрүнэҕин. Дьиҥэр, улуустар олохтоохторо «Медведь» бырагырааманан эрдэттэн суруйтарыахтарын сөп, ол эрээри кыайан хабыллыбатахтарына, кыһалҕаланан кэлбит киһи чааһынай килииникэлэргэ сылдьа сатыыр. Икки сыл тухары өрөспүүбүлүкэ араадьыйатыгар, тэлэбиидэнньэтигэр кыттыбытым тухары пульмонолог-быраас тоҕо суоҕун туһунан ыйыталлар. Ити сытыытык турар боппуруос, кыһалҕа буоларын бигэргэтэр.
Оттон биһиги килииникэбитигэр кэлээт да, ол күн көрдөрүөнүөххэ эбэтэр бэйэҕэр табыгастаах күҥҥэр суруйтарыахха сөп.
Пульмонолог-бырааска кэллэххинэ, салҕыы хайа хайысханан бараргын быһааран сүбэ-ама биэрэбит. Тоҕо диэтэххэ, сөтөл, бопторуу – тыҥа, бронха эрэ ыарыыта буолбатах, итиннэ куртах, сүрэх ыарыылара эмиэ киириэхтэрин сөп. Ол иһин, пульмонолог эмтэнии хаамыытын сааһылаан биэрэр, эмин салгыы хайдах иһиэхтээҕин сүбэлиир.
Ковид содулуттан босхолонуохха
Аграфена Аргунова:
– Ковид турбут икки сылын кэнниттэн ыалдьыбыт киһи бастакы икки-үс ыйыгар «постковиднай синдром» диэн саҥа диагноз тахсан кэллэ. Холобур, урут ОРВИ киһи үчүгэйдик эмтэннэҕинэ, сотору кэминэн ыарыыта ааһар буолара. Оттон ковидынан сороҕор ыйы ыйдаан, бэл, сыл курдук уһуннук ыалдьаллар. Бу ыарыы биир содула – өйдүүр дьоҕурун мөлтөөһүнэ. Аны ковид кэнниттэн куттала диэн наһаа элбэх инфаркт, инсульт бэлиэтэнэр. Ол аата ковид бастакы содула сүрэх-тымыр систиэмэтин ыарыыларыгар биллэр. Араак ыарыыта эмиэ элбиэн сөбүн билгэлииллэр.
Онтон биһиги салаабыт өттүттэн эттэххэ, ковид кэнниттэн астма элбиир.
Алексей Данилов:
– Холобур, астмаҕа ылларымтыа киһини ковид ол ыарыытын уһугуннарыан сөп. Ковидтаабатаҕа буоллар ыалдьымыан сөп этэ буоллаҕа. Ылларымтыа диэн, уруккуттан аллергиялаах, атопическай дерматиттаах, риниттээх оҕолор эмискэ астмалара бэргиир.
Астмалаах киһи доруобуйатын чөлүгэр түһэрэригэр 6 ый эбэтэр сылтан ордук кэм наада. Хаан анаалыстарын туттаран, сүрэх-тымыр быраастарыгар көрдөрүнэн, диспансеризацияҕа сылдьан, үчүгэйдик эмтэниэхтээх.
Аграфена Аргунова:
– Арассыыйа мэдиссиинэтигэр саҥа эмтэр, препараттар, доруобуйаны чөлүгэр түһэрэргэ өҥөлөр олус түргэнник киирэллэр. Нэһилиэнньэҕэ өйөбүл элбэх. «Ковидтаабыт дьон, баһаалыста, диспансеризацияҕа кэлэн көрдөрүҥ», — диэн поликлиникалар, страховка хампаанньалара ыҥырыы ыыталлар. Онно кэлбит киһи ЭКГ-га, рентгеҥҥэ уһуллар, хаан анаалыстарын туттарар. Ханнык да судаарыстыбаҕа итинник суох, атын дойдуларга бэйэҥ доруобуйаҕар бэйэҥ эрэ кыһаллаҕын. Ону биһиги дьоммут сороҕор өйдөөбөттөр, уочарат элбэҕэр сигэнэллэр. Уочарат хаһан баҕарар баар буоллаҕа, сүрүнэ – итини барытын босхо бараҕын. Доруобуйаҥ туругар туох эмэ уларыйыы баара, хааныҥ хойдуон курдуга уо.д.а. баара билиннэ да, салгыы дириҥник көрөллөр, көмөлөһөллөр. Диспансеризация сыала-соруга итиннэ сытар.
Биһиэхэ «Абалаах», «Абырал» уо.д.а. профилакторийдар бары аһыллан, доруобуйаны чөлүгэр түһэриигэ актыыбынайдык уонна көхтөөхтүк үлэлииллэр. Нэһилиэнньэҕэ чопчулаан этиэм этэ: сорохтор «санаторийга сыттым да, улаханнык эмтээбэтилэр» диэн укуол, систиэмэ ылбатахтарыттан хомойор курдук саҥараллар. Систиэмэ, укуол – син биир химия буоллаҕа. Кылаабынайа, манна успуорт быраастара, эмтиир дуоктардар эйигин сөпкө тыынарга, хамсанарга үөрэтэллэр. Бу ыарыыга саамай үчүгэй реабилитация – хамсаныы. Куруук хамсана-имсэнэ, салгыҥҥа элбэхтик сылдьыбыт киһи доруобуйатын түргэнник уонна содула суох чөлүгэр түһэрэр. Ковид содулуттан олох өрүттүбэтэх киһини икки сыл иһигэр көрбөтүбүт. Уһуннук да буоллар, чөлүгэр түһэллэр. Мэдиссиинэ көмөтүн сэргэ, киһи бэйэтэ бэйэтигэр көмөлөһүөхтээх. Ол аата сөбүлүүр битэмииннээх аһылыгынан аһаан, элбэхтик хамсанан, чөл олоҕу тутуһан.
Эмтэниигэ саҥаны киллэриилэр
Аграфена Аргунова:
– Манна сыһыаран эттэххэ, Алексей Владимирович өрөспүүбүлүкэтээҕи килиниичэскэй балыыһа күнүскү стационарын сэбиэдиссэйэ, пульмонолог-быраас Татьяна Ивановна Прокопьевалыын бу икки сылга олох тохтообокко үлэлээтилэр. Татьяна Ивановна 5 сыллааҕыта сытар балыыһаҕа күнүскү стационары арыйбыта. Бу күнүскү стационар иһинэн астма ыарахан көрүҥүнэн ыалдьааччылары булан, саҥа ньыманы, генно-инженернэй, биологическай препараты киллэрбиппит. Иккиэн ковид да кэмигэр ыарахан астмаҕа туттуллар геннэй инженерия эмтэрин тохтоло суох ыарыһахтарыгар оҥордулар. Ыарахан көрүҥнээх астмалаахтар ыйга биирдэ кэлэн укуолланаллар, ити эмтэниини бэл, харантыын кэмигэр тохтооботоҕо. Итинник эмтэнэн, астма ыарахан көрүҥүттэн чэпчэки көрүҥэр көһөллөр.
Алексей Данилов:
– Генно-инженернэй терапия туспа (химия-терапия буолбатах), иммуннай килиэккэлэргэ, чуолаан бронхаҕа туһалыыр дьайыылаах. Эмтэнии араастаах: сорох киһи ыйга иккитэ, сорох ыйга биирдэ эбэтэр икки ыйга биирдэ ылар. Астма ыарахан көрүҥэр уонна гормоннартан тутулуктаах астмаҕа генно-инженернэй препараттарынан эмтээһин биһиги килииникэбитигэр эмиэ аһыллыахтаах. Терапия эбии түһүмэҕин курдук буолар.
Аграфена Аргунова:
– Бу уопут Дьокуускайдааҕы Мэдиссиинэ киинигэр, 1 №-дээх поликлиникаҕа туттуллубута уонтан тахса сыл буолла.
Алексей Владимирович быһаарбытын курдук, ыарахан көрүҥнээх астмалаахтар эмкэ үчүгэйдик бэриммэттэр, наар гормон иһиэхтэрин наада. Онуоха биһиги гормоннартан, улахан дозалартан тэйитэбит. Онон, генно-инженернэй препараттары туһаныы – биһиги килииникэбитигэр эмтэниигэ саҥаны киллэриибит, киэн туттуубут.
* * *
Төһө да ыарыы, дьаҥ туһунан кэпсэтии, ааспыт ыарахан кэмнэргэ төннөн ылыы да буоллар, пульмонолог-быраастары кытары сэһэргэһиибитин үчүгэй настарыанньалаах түмүктээтибит.
Кэпсэтиибит бүтэһигэр Аграфена Николаевна биир биэриигэ Алгыс Уйбаан этиитин сэҥээрэ истибитин туһунан эттэ. Алгыс Уйбаан сабаҕалыырынан, ковид вируһа киһи өлөрүттэн куттанар. Тоҕо диэтэххэ, киһи өллөҕүнэ, вирус бэйэтэ сүтэр-симэлийэр, өлөр.
Эмчиттэр, үчүгэйдик аһаан-сиэн, сөптөөхтүк хамсанан-имсэнэн, чөл олоҕу тутуһан, мэлдьи үчүгэй настарыанньалаах сылдьан ханнык да ыарыыга бэриммэккэ сүбэлииллэр.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru