Хаҥалас улууһа 33 140 туонна оту, 3 167 туонна сенаһы уонна 2 571 туонна сиилэһи бэлэмниир былааннаах.
edersaas.ru
Киин уонна илин эҥээр улуустарга курааннаабыта дьайан, үүнүү Үөдэй, II Дьөппөн уонна Уулаах Аан эргин мөлтөһүөр эбит эрээри, атын нэһилиэктэргэ үүнүү үчүгэй буолан, хаһаайыстыбалар кыстыыр отторун хааччынарга эрэллээхтэр.
Саппааска 1000 туонна оттонно
Атырдьах ыйын 17 күнүнээҕи туругунан, 26 674 туонна от, 1 000 туонна сиилэс итиэннэ 500 туонна сенаж бэлэмнэммит. Бу иһигэр «Бөртө» сылгы собуота» ХЭУо, «Иһит», «Хахсык» кэпэрэтииптэр курдук, былааннарын 85-90 %-ын толорон иһэр хаһаайыстыбалар ордук үчүгэй көрдөрүүлээхтэр. Бааһынай хаһаайыстыбалар даҕаны хаалсыбаттар, оттон кэтэх ыаллар мэлдьи да буоларын курдук, кыстыыр отторун кыбыыларыгар киллэрэн, хотуурдарын ыйаабыттара ырааппыт. Кэлэ-кэлэ түһэ турар ардах суох буолан, от хаачыстыбата даҕаны үчүгэй эбит.
– Сааскы халаан уута угуттаан, арыыларбыт үчүгэйдик үүннүлэр, хочолорбут даҕаны куһаҕана суохтар, – диэн этэр тыа хаһаайыстыбатын департаменын начальнига Вячеслав Владимиров. – Бу ый саҕаланыытыгар кэлбит уу, эрдэттэн сэрэтии үлэтин ыытаммыт, хоромньуну оҥорбокко этэҥҥэ ааста. Өктөм, Булгунньахтаах уонна I Дьөппөн нэһилиэктэрин бааһынай хаһаайыстыбалара өрөспүүбүлүкэ саппаас пуондатыгар анааннар, 1000 туонна оту чөкөтөн бэлэмнээтилэр. Ону Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр уонна курааннаабыт улуустарга биллэрэн олоробут. Билиҥҥитэ Амма улууһуттан үс хаһаайыстыба атыылаһыах буолан, тустаахтары кытары дуогабардаста, ону таһынан Чурапчы уонна Уус Алдан улуустара кэпсэтиһэ сылдьаллар. Оттон көһөн кэлэн оттуох буолбут Мэҥэ Хаҥалас улууһун хаһаайыстыбалара төрүт биллэ иликтэр, бэйэлэрин сирдэрин сирийэ сырыттахтара. Сотору Горнай улууһуттан биир хаһаайыстыба Уулаах Ааҥҥа кэлэн оттуохтаах. Биһиэхэ сир баар, хаһаайыстыбаларбыт кыстыыр отторун сүрүннээн хааччынан эрэллэр.
Сиилэс – 100 % , от – 90 %!
Улуус саамай бөдөҥ хаһаайыстыбата, Улахан Аан нэһилиэгэр баар, 1 000 ынах сүөһүлээх, 1100 сылгылаах «Бөртө» сылгы собуота» хааччахтаммыт эппиэтинэстээх уопсастыба былаана баһархай – 2 736 туонна оту оттуур, 1 000 туонна сиилэһи угар, 600 туонна сенаһы оҥорор соруктаах. Хаһаайыстыба ааспыт өттүгэр наар сенажтыыр буоллаҕына, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин сүөһү аһылыгын бэлэмнээһиҥҥэ тус сыаллаах бырагырааматын чэрчитинэн, «Дон» сиилэстиир хамбаайыны атыылаһан, былырыыҥҥыттан сиилэстээһиҥҥэ күүскэ турунна.
– Былырыын алаастарбыт курааннааннар, атын нэһилиэк сиригэр тиийэн оттообуппут, оттон быйыл үүнүү олох үчүгэй, онон настарыйыанньа да бэрт, – диир хаһаайыстыба салайааччыта Александр Павлов. – Окко толору мэхэньисээссийэлээх алта биригээдэни туруоран, өрүс арыыларынан уонна алаастарынан 2 476 туоннаны оттооммут, былааммытын 90 % толорон иһэбит. Саас түөрт сиринэн, барыта холбоон 550 гектардаах бааһынаҕа, эбиэһи уонна Судан отун ыспыппыт. Онно эмиэ биир биригээдэни туруоран, 1 000 туонна сиилэһи оҥорон, былааммытын толордубут, ону таһынан 405 туонна сенаһы бэлэмнээтибит. Бэйэбит барыллыырбытынан, 800-900 туоннаны сенажтыахпыт. Инньэ гынан, кыстыгы көрсө сүөһү дороххой уонна симэһиннээх аһылыгын бэлэмнээһиҥҥэ толору мэхэньисээссийэлээх сэттэ биригээдэнэн үлэлии-хамсыы сылдьабыт.
Үлэ дьонун өйүүр сыалтан, хаһаайыстыба салалтата окко киириэхтэн дэкээдэтээҕи кыраапыгын тутуһан иһэр биригээдэлэри этинэн босхо хааччыйар, оттон атырдьах ыйын 16 күннээх туругунан бастыҥ көрдөрүүлээх биригээдэни харчынан бириэмийэлиир урукку сыллартан олохсуйбут үтүө үгэстээх. Ол үгэһиттэн быйыл даҕаны туораабатах. Итини таһынан бу нэдиэлэттэн уон хонуктаах охсуулаах дэкээдэни биллэрэн, былаанын аһары толорбут биригээдэни саа сэртипикээтинэн бэлиэтииргэ быһаарбыт.
Нөмүгүлэр күөх кэнбиэйэрдээхтэр
Улуус иккис бөдөҥ хаһаайыстыбата — «Туймаада экопиэрмэ» ХЭТ (уруккута «Нөмүгү» агрофирма) үрдүк бородууксуйаны биэрэр боруода сүөһүгэ идэтийэр буолан, былаана эмиэ кырата суох.
– Кыстыгы көрсө 1 300 туонна оту оттуур соруктаахпыт, – диир хаһаайыстыба сүрүн агронома Владимир Трофимов. – Икки толору мэхэнисээссийэлээх биригээдэни туруоран, 850 туонна оту чөкөттүбүт. Бу ый саҕаланыытыгар кэлбит уу хата, этэҥҥэ ааста, онон арыыларбытын сөпкө бүтэрэн, билигин хочоҕо оттуу сылдьабыт.
Саас 500 гектар бааһынаҕа сүөһү сиир култууратын, ол иһигэр 180 гектарга эбиэһи уонна 25 гектарга подсолнуҕу ыспыппыт. Ону хомуйан, күөх кэнбиэйэр оҥороммут, ынахтарбытыгар сиэтэ сылдьабыт, инньэ гынан, билиҥҥи халтаҥ мэччирэҥҥэ үүппүт төрүт түһэ илик. Итини таһынан, кыһын сиэтэр симэһиннээх аһылыкпытын, 2 500 туонна сиилэһи уонна 1000 туонна сенаһы, бэлэмниэхпит. Билигин биир биригээдэ сенажтыы сылдьар, кэлэр нэдиэлэттэн сиилэстээһиҥҥэ киириэхпит. Онон, кыстыыр аспытын-үөлбүтүн хааччынар туһугар күнү-дьылы өрүсүһэн үлэлиибит.
Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru