Бэлиитикэ эйгэтигэр салайааччы анаммытын кэнниттэн бастаан сүүс күннээх, онтон биир сыллаах үлэтин ырытан-ырыҥалаан көрөр үгэс баар.
edersaas.ru
Ол сиэринэн, былырыын балаҕан ыйын 9 күнүгэр ыытыллыбыт быыбарга Айсен Сергеевич Николаев 71% куолаһы ылан, Ил Дарханынан талыллыаҕыттан өрөспүүбүлүкэҕэ туох үлэ барбытын, элбэхтэн ойо тутан, ырытан көрүөххэ.
Чорботуллар хайысхалары быһаарыы
Улуустар баһылыктарын кытары бастакы көрсүһүүтүгэр Айсен Николаев олохтоох салайыныы уоргана нэһилиэнньэҕэ саамай наадалаах уонна чугас былаас буоларын ыйбыта, “биһиги хайдах үлэлиирбититтэн дьон олоҕун хаачыстыбата быһаччы тутулуктааҕын өйдүөх тустаахпыт” диэбитэ.
Туох ханнык иннинэ ордук чорботуллар хайысхалары быһаарар соругу туруорбута. Олохтоохтук толкуйдаммыт стратегия эрэ үбү-харчыны тардыыга, сайдыыны былааннааһыҥҥа тирэх буолуоҕун эппитэ, итиэннэ Бэрэсидьиэн Владимир Путин ыам ыйынааҕы ыйааҕар эппит стратегическай соруктарын уонна Уһук Илини сайыннарыы Национальнай бырагырааматын учуоттаан, өрөспүүбүлүкэ 2024 сылга диэри сайдар хайысхаларын чопчулуур биэс ыйааҕы таһаарбыта.
Бастакы ыйаах: айылҕа харыстабыла
Айсен Николаев Ил Дархан эбээһинэһин толорор кэмигэр, айылҕа улахан тургутууну оҥорбута: саас улахан халаан буолан, күһүөрү Бүлүү өрүскэ саахал тахсан, улахан долгуйууну таһаарбыта. Онон да буоллаҕа, балаҕан ыйын 27 күнүгэр Айсен Сергеевич Ил Дархан быһыытынан таһаарбыт бастакы ыйааҕа өрөспүүбүлүкэ экология өттүнэн этэҥҥэ буолуутун хааччыйарга анаммыта. Онно тулалыыр эйгэ туругун кэтээн көрүүнү күүһүрдэргэ, бырамыысыланнас тэрилтэлэригэр кытаанах ирдэбили туруорарга, о.д.а. этиллибитэ.
Бу ыйаах “Экология” национальнай бырайыагы кытары дьүөрэлэһэн, улахан хамсааһыны таһаарда: киин куоракка ууну ыраастыр комплекс, Бүлүү эҥээр улуустарга ууну ыраастыыр ыстаансыйалар үлэҕэ киирдилэр, улуустарга хомунаалынай бөх кииннээн дьаһаллар буолла, Дьокуускайга, Мииринэйгэ, Ньурбаҕа, Бүлүүгэ көҥүлэ суох сыбаалкалары сабан, саҥа бөх полигоннарын тутуу, Усуйаанаҕа Кулардааҕы көмүһү хостуур хампаанньа доруобуйаҕа буортулаах тобоҕу мунньар сирин суох оҥоруу үлэтэ саҕаланна. Ойуур баһаарыттан улахан хоромньу тахсарын учуоттаан, күөх тыаны чөлүгэр түһэрэргэ тустаах үлэ ыытыллар, баһаарынай тиэхиньикэ саҥардыллар.
Иккис ыйаах: сайдыы стратегическай хайысхалара
Алтынньы 27 күнүгэр илии баттаабыт өрөспүүбүлүкэ социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын стратегическай хайысхаларын туһунан ыйааҕар Ил Дархан алта сыллаах былаанын таһаарбыта. Онуоха, бастатан туран, Саха Өрөспүүбүлүкэтэ экэниэмикэ туһааннаах эйгэлэригэр бастыҥнар кэккэлэригэр киириэхтээҕин ыйбыта, итиэннэ экэниэмикэ эйгэлэрин технология өттүнэн сайыннаран, үлэ көдьүүһүн үрдэтэргэ, нэһилиэнньэ дьарыктаах буолуутун хааччыйарга, урбааны сайыннарарга эппитэ.
Бу ыйаах чэрчитинэн энэргиэтикэ, гаастааһын хайысхатыгар Дьокуускайдааҕы ГРЭС-2 иккис уочарата тутуллар, Тиксиигэ тыал күүһүнэн барар паарка аһылынна, «Сунтаар-Ньурба», «Сулҕаччы-Амма» хайысханан үрдүк күүрүүлээх уот ситимин тардыы, хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагыраамаларынан улахан үлэ саҕаланна. “Сибиир күүһэ” гаас ситимиттэн «күөх төлөнү» Ленскэй, Өлүөхүмэ, Алдан, Нерюнгри улуустарыгар тиэрдии тэрээһинэ ыытыллар. Тырааныспар эйгэтигэр аэропуортар, көтөр ааллар саҥардыллаллар. «Өлүөнэ» федеральнай суол Аллараа Бэстээхтэн Нерюнгрига диэри учаастагын тупсарыы түмүктэнэн эрэр, «Халыма» федеральнай суолга тимир-бетон муосталар оҥоһуллаллар, «Бүлүү» федеральнай суолга итинтэн итэҕэһэ суох үлэ барар, аспаал Бэрдьигэстээххэ тиэрдиллэн, арҕаа диэки айаннаата.
Үһүс ыйаах: сыыппара технологиятыгар киирии
Ил Дархан сэтинньи 6 күнүгэр таһаарбыт ыйааҕын инновационнай уонна сыыппара технологиятын сайдыытыгар туһаайбыта.Чахчыта даҕаны, Саха Өрөспүүбүлүкэтин курдук киэҥ-куоҥ сирдээх-уоттаах, тыйыс айылҕалаах эрэгийиэҥҥэ сыыппара технологията сайдыыны түргэтэтэр кыаҕы биэрэр. Бу хайысханан улахан үлэ ыытыллар: Дьокуускайга Уһук Илиҥҥэ бастакы IT-паарка үлэтин саҕалаата, улуустарга оптоволокно ситимэ тардыллан, түргэн интэриниэт киллэриллэр, сибээс тупсарыллар. Олохтоох салалта бары таһымнарыгар, министиэристибэлэргэ, биэдэмэстибэлэргэ киирэр-тахсар докумуон электроннай көрүҥүнэн оҥоһуллан, үлэ хаачыстыбата тупсарылынна. Ол түмүгэр, 2016 сылга тэҥнээтэххэ, судаарыстыба өҥөлөрүн порталын нөҥүө 45 төгүл элбэх өҥө оҥоһуллар буолла. Аны түөрт сылынан судаарыстыбаннай, муниципальнай өҥөлөрү оҥоруу, былаас уонна бүддьүөт тэрилтэлэрин бииргэ үлэлээһиннэрэ 100 % сыыппара технологиятыгар киллэриллиэхтэрэ.
Төрдүс ыйаах: үөрэхтээһин хаачыстыбатын тупсарыы
Сэтинньи 22 күнүгэр таһаарбыт үөрэхтээһин сайдыытын стратегическай хайысхаларын туһунан ыйааҕар Айсен Николаев үөрэхтээһин хаачыстыбатынан Арассыыйа 15 бастыҥ субъегын кэккэтигэр киллэрэр соругу туруорбута. Бу ыйаахха тирэҕирэн, элбэх бырайыак олоххо киллэриллэр. Сылга уоннуу оскуоланы тутуу бэбиэскэттэн түспэт, эбии уонна орто анал үөрэхтээһини уларыта тутуу, үүнэр көлүөнэни иитиигэ биир кэлим култуурунай, чэбдигирдэр эйгэни тэрийиини олохтооһун барар. Дойду үрдүнэн оскуола оҕотун 63%-на итии аһылыгынан хааччыйыллар буоллаҕына, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр бу көрдөрүү 98 % буолла.
Ааспыт саас “Саха Өрөспүүбүлүкэтин социальнай инфраструктуратын эбийиэктэрин дьоҕус тиһигин структуратын уонна параметрдарын стандартарын туһунан” 202-с №-дээх уураах чэрчитинэн, бүддьүөт тэрилтэлэригэр штаты сарбыйар туһунан сурах тарҕанан, дьон-сэргэ бэркэ долгуйбуттара. Онуоха Ил Дархан бу уурааҕы тохтоторго дьаһайбыта.
Соторутааҕыта, үөрэх үлэһиттэрин сүбэ мунньахтарыгар, Ил Дархан үөрэтии хаачыстыбатын тупсарар туһунан өссө төгүл эттэ итиэннэ хотугу улуустары педагогтарын дьиэнэн хааччыйыы, өрөспүүбүлүкэ таһымнаах олимпиадаларга кыттар оҕолор сөмөлүөтүнэн көтүүлэригэр субсидия олохтуур боппуруостарын үөрэтэригэр Бырабыыталыстыбаҕа сорудахтаата.
Бэһис ыйаах: бэйэ аһынан-үөлүнэн хааччыныы таһымын үрдэтии
Ахсынньы 11 күнүгэр тахсыбыт тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын стратегическай хайысхаларын туһунан ыйаахха нэһилиэнньэни бэйэ оҥорон таһаарбыт аһынан-үөлүнэн хааччыйыы таһымын үрдэтэр сорук туруоруллубута. Маны таһынан эти-үүтү оҥорууга сайылык суолтатын үрдэтэр, итиэннэ онно быһаччы үлэлии-хамсыы сылдьар дьоҥҥо болҕомтону уурар сыалтан, ыам ыйын 22 күнүгэр бэлиэтэнэр Сайылык күнэ олохтоммута.
Бастакы Сайылык күнэ быйыл Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин, итиэннэ «Анаабыр Алмаастара» хампаанньа иһинэн үлэлээбит хаһаайыстыбалары түмэн тэриллибит “Туймаада” агрохолдинг тэрийиилэринэн, Улахан Ааҥҥа бэлиэтэммитэ. Онно тиэндэри ааспыт 16 хаһаайыстыбаҕа сайылыктары уонна ыччат сүөһүнү уотар пууннары тутуу сертификаттара туттарыллыбыттара. Ити курдук, бу биэс сыл устатыгар сыллата сүүрбэлии сайылык, сүүрбэлии кыстык хотон тутуллар, бааһынай хаһаайыстыбаларга анаммыт федеральнай бырагыраама граннарынан сылгы базаларын, сүөһү иитэр комплекстарын тутуу үлэтэ салҕанар. Быйылгынан түмүктэниэхтээх чэбдигирдии бырагыраамата 2029 сылга диэри салгыы үлэлиирэ бигэргэнэн, хаһаайыстыбаларга сайдыы саҥа саҕахтара арылынна. Аҕыс хотугу улуус Арассыыйа Арктикатааҕы зонатыгар киллэрилиннэ!
Судаарыстыбаннай Сэбиэт президиумун чилиэнэ
Ааспыт ыйга, ол эбэтэр атырдьах ыйын 2 күнүгэр, Айсен Николаев Арассыыйа Федерациятын Судаарыстыбаннай Сэбиэтин президиумун саҥа састаабыгар киллэрилиннэ. Маны өрөспүүбүлүкэ олохтоохторо Ил Дархан федеральнай киини кытта сөптөөх сыһыаны олохтообутун, дойду салалтата кини үлэтин-хамнаһын сыаналыырын, киниэхэ итэҕэлин уурарын быһыытынан ылынабыт.
Балаҕан ыйын 4 күнүгэр, Судаарыстыбаннай Сэбиэт мунньаҕар, Владимир Путиҥҥа Уһук Илин федеральнай уокурук сайдыытын национальнай бырагырааматын барылын киллэрэригэр Айсен Сергеевич эдэр ыалларга бастакы усунуоһа суох ипэтиэкэни сыллааҕыта 2 бырыһыаҥҥа биэрэр туһунан улахан этиини оҥордо.
Раиса Сибирякова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru