Баахта үлэтэ, биллэн турар, үрдүк хамнастаах эрээри, киһи эрэ барыта таһырдьа бытархан тымныыга ыйы супту өрөбүлэ суох сатаан тулуйан үлэлээбэт. Бырамыысыланнаска үлахан тиэхиньикэҕэ үлэлии үөрүйэх, ыарахантан толлубат, үлэни кыайар-хотор кытаанах майгылаах, бэйэтигэр эрэллээх дьону ылаллар.
АЛРОСА алмаас хостуур хампаанньа оннооҕор түҥкэтэх халыҥ тыа быыһыгар үлэлииргэ, олорорго табыгастаах усулуобуйаны тэрийэр. Үөһээ Муунаҕа саҥа алмаас баайдаах сири туһаҕа таһаарыыга, олохтоох дьону үлэҕэ ыларга улахан болҕомтотун уурар.
Сергей Рычков, Үөһээ Муунатааҕы ГДК начаалынньыга. Рудааны хостуур эбийиэк аһыллыытыгар алмаастаах сири туһаҕа таһаарыыга киллэрбит дьоһун кылаатын иһин АЛРОСА хампаанньа аатыттан Махтал сурук ылбыта.
— Мин Казахстантан төрүттээхпин. Хайа рудаатын бырамыысыланнаһыгар 1996 с. үлэлиибин. 1998 с. дьиэ кэргэммин илдьэ Саха сиригэр Удачнай куоракка көспүппүт. АЛРОСА-ҕа электромонтажнигынан үлэҕэ киирбитим. 1999 с. Удачнайдааҕы ГОК карьерыгар экскаватор машиниһын көмөлөһөөччүтэ буолбутум. Оҥорон таһаарыы учаастагын кылаабынай маастарын солбуйбутум. 2014 с. Үөһээ Муунаҕа эбийиэктэри тутууга уонна үлэҕэ киллэриигэ кылаабынай инженер солбуйааччытынан үлэлээбитим. 2018 с. «Заполярнай» карьер сыаҕын үлэтин салайабын. Кэлэктииппитигэр 220 киһи үлэлиир. «Магнитнай» карьер үлэҕэ киирдэҕинэ, 2020-2021 сс. үлэһиппит ахсаана 720-ҕэ тиийиэхтээх. Онно дьон сир баайын хостооһуҥҥа, автобазаҕа, өрөмүөннүүр сулууспаҕа, үлэһиттэр аһылыктарын тэрийиигэ арахсан үлэлиэхтэрэ. Билиҥҥитэ инженернэй-тэхиньиичэскэй уонна атын үлэһиттэр хамаандаларыгар 35 киһилээхпит, бары иллээхпит, аһылыкка-үлэҕэ бииргэ тутуһан сылдьабыт. Сыахпыт алта учаастактаах: хайа уонна суол сулууспата, дэлби тэптэрии, уотунан, сылааһынан, уунан хааччыйыы, кирдээх ууну тоҕуу, автоматизация уонна сибээс учаастага. Сүрүн үлэбит — алмаастаах рудааны сир анныттан хостооһун, атын боруодаттан ыраастааһын. Үлэһиттэргэ 350 миэстэлээх баахта бөһүөлэгэ тутуллубута. Манна иккилии буолан толору хааччыллыылаах хоско олоробут. Олорор блоктарбыт остолобуойу кытта сылаас көрүдүөрүнэн ситимнэһэн тураллар. Онно күҥҥэ үстэ аһаталлар. Остолобуойга төгүрүк суукка буфет үлэлиир. Уоту уонна сылааһы автономнай 1,25 мВт кыамталаах дизельнэй ыстаансыйаттан биэрэллэр. Аныгы эрэллээх электрогенератордар үлэлииллэр. Сылааспытын дизелинэн, ньиэбинэн, туттуллубут арыынан оттуллар түөрт электрическэй хочуол хааччыйар. Хас биирдии бырамыысыланнас эбийиэгэ хайа тырааныспара тиэхиньикэлээх, гидроузеллаах, ГСМ ыскылааттаах, ууну ыраастыыр ыстаансыйалаах, административнай-бытовой кэмбинээттээх, куттал суох буолуутун хааччыйар кииннээх. Манна КПП эрэ нөҥүө киирэҕин. Сир баайын хостуурга хас биирдии киһи үлэтин сүнньүн үчүгэйдик билэр, уопуттаах буолара ордук. Үлэлииргэ күүстээх баҕа санаа, чөл олоҕу уонна сэрэхтээх буолуу бэрээдэгин тутуһуу ирдэнэр.
Валерий Сидоров, бульдозер машиниһа:
— Мин Сунтаартан төрүттээхпин. 2012 с Нерюнгрига кылгас кэмнээх кууруска бульдозерист идэтигэр үөрэммитим. Үлэбин АЛРОСА иһинэн тэриллибит «Анаабыр алмаастарыгар» саҕалаабытым. Быйыл Дьарыктаах буолуу киинин нөҥүө Удачнайдааҕы ГОК-ка тиийэн, ыам ыйыгар быраактыкабын барбытым. Онтон сайын Үөһээ Муунаҕа үлэҕэ ыҥырбыттара. Сунтаартан уонча киһини ылбыттара. Хамнаспыт үчүгэй, ыйга 100 тыһ. тахса, онон үлэлиэн баҕалаах киһи элбэх.
Баахта бөһүөлэгэр сарсыарда 6.30 турабыт, аһыыбыт, онтон барыбытын быраас көрөр. Өскөтүн ким эрэ дабылыанньата тахсыбыт түгэнигэр үлэҕэ киллэрбэттэр. Мин эдэр буоламмын, доруобуйабынан хааччахтана иликпин. Учаастакка табахтыыры, итирдэр утаҕы иһэри боболлор, бэрээдэги кытаанахтык көрөллөр.
Игорь Ромащенко, энергетик:
— Үлэбин Удачнайдааҕы ГОК 12 №-дээх фабрикатыгар 1999 с. саҕалаабытым. Билигин Үөһээ Муунатааҕы ГДК-ны сылааһынан, уотунан хааччыйыыга үлэлиибин. Манна үлэлииргэ услуобуйа саамай табыгастааҕа тэриллибит, хочуолунай оборудованиета аныгы технологияҕа эппиэттэһэр, барыта автоматизированнай. Биһиги баахта бөһүөлэгэр олоробут. 28 күн үлэлиибит, оччо күн сынньанабыт. Бэйэм Удачнайтан төрүттээхпин, карьерга олохтоох дьон элбэх, үгүстэрэ тэхиньиичэскэй идэлээхтэр. Мин 2007 с. Иркутскайдааҕы тэхиньиичэскэй университеты бүтэрбитим. Хамнастаах үлэҕэ АЛРОСА-ҕа киирбиппэр дьылҕабар махтанабын. Хампаанньаҕа биэнсийэҕэ тахсыахпар диэри үлэлиэхпин баҕарабын. Биһиги хамнаспытыттан нолуок, медицинскэй хааччыллыы, Биэнсийэ пуондатыгар уурдарыы барыта төлөнөр, толору социальнай көмүскэллээхпит, онон биэнсийэбит да ботуччу буолуо. Билигин 40-чам, онон өссө да үлэлиир санаалаахпын.
АЛРОСА-ҕа үлэлии кэлиэн баҕалаах эдэр дьоҥҥо этиэм этэ, хамнастаах үлэҕэ өр тутуһан үлэлээтэххэ, кэлин биэнсийэҕит да үрдүк буолар. Онон биһиги бигэ туруктаах уйгулаах инникибитин билиҥҥэттэн оҥостобут.
Игорь Максименко, электрослесарь:
— Мин эмиэ Удачнайтан төрүттээхпин. Урут урбаанынан дьарыктанар этим. Икки оҕолоохпун, дьиэ кэргэммин иитэргэ бастайааннай дохуот наада. Ол иһин Үөһээ Муунаҕа электрослесарь наадатын истэммин, резюмебын ыыппытым. Онтон анал кууруска үөрэммитим. Бу күһүн үлэҕэ ыҥыраннар, уот тэрилин көрүүнэн дьарыктанабын. Симиэнэҕэ 25-45 диэри саастаах 12 киһилээхпит.
Усулуобуйабыт гостиницаҕа олорор курдук, туох наадата барыта баар. Манна үлэлии, харчы аахса кэлбит буоламмыт, бириэмэбит барыта үлэбитигэр барар. Хас биирдии үлэһит идэтин таһымын үрдэтэ, билиитин хаҥата сылдьыан наада. Эдэр ыччат кэллэҕинэ үөрэтэбит, сүбэлээн-амалаан биэрэбит. Кэлэктииппит иллээх, бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөсүһэбит.
Муунаҕа олохтоох дьон элбэх, баахтаҕа үлэлииргэ логическай сытыы өй, ыарахантан толлон турбакка үлэлээн иһэр, саҥаҕа түргэнник үөрэнэр буолуохха наада. Өс хоһооно этэрин курдук, хараҕыҥ куттанар эрээри, илииҥ оҥорор.
Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ», edersaas.ru