Кыыс Амма Эбэ халааннаан, Амма, Чурапчы уонна Таатта улуустарыгар, Алдан Эбэ таһынан таһымнаан Уус Маайаҕа улахан хоромньу таҕыста. Онон өрөспүүбүлүкэҕэ федеральнай суолталаах ыксаллаах быһыы-майгы биллэрилиннэ.
edersaas.ru
Хайдах саҕаламмытай?
Амма улууһугар уу кэлэр сибикитэ бастаан ыам ыйын 5 күнүгэр биллибитэ. Кириэстээх үрэх уута киирэн, Чакыр, Покровка уонна Өнньүөс суолун даамбатын быспыта, өйүүнүгэр Саһылы ылан, учаастак ыаллара Амма-Наахараҕа көһөрүллүбүттэрэ. Ыам ыйын 8 күнүгэр Уорайга (Бөтүҥ аннынан) көмүөл харан, уу таһыма 9,25 миэтэрэҕэ тиийбитэ, онуоха улуус дьаһалтата ыксаллаах быһыы-майгы эрэсиимин биллэрбитэ. Ыам ыйын 10 күнүгэр Амма сэл. уу таһыма 11 миэтэрэ 5 см тиийбитэ! Күөл уҥуоргу кыбартаал дьиэлэрэ турбалара эрэ көстөр буолбута, промкэмбинээт, ыччат түөлбэтэ, Чапчылҕан ууга барбыттара. Үс күннээх күүстээх үлэ түмүгэр, 16 төгүл дэлби тэптэрии оҥоһуллан, тоҕойдорго үөскээбит харыылар төлөрүйбүттэрэ.
Халаан уута Саһылга, Аммаҕа, Чапчылҕаҥҥа, Абаҕаҕа уонна Мээндигигэ холбоон үс сүүсчэкэ ыал тиэргэнин, ол иһигэр 196 олорор дьиэни ылан, кыралыын улаханныын тыһыынча кэриҥэ киһи дьиэтэ-уота, мала-сала, аһа-үөлэ суох туран хаалбыта. Улахан эбийиэктэртэн аэропорт, нефтебаза ууга былдьаммыттара, Амматтан Аллараа Бэстээххэ, Өнньүөскэ, Бөтүҥҥэ, Бөтүҥтэн Абаҕаҕа, Соморсунтан Сулҕаччыга барар суоллар быстыбыттара. Өйдөтөр-сэрэтэр үлэ эрдэттэн ыытыллан, 388 ынах сүөһү уонна 760 сылгы, тоҕус сибиинньэ үрдүк сирдэргэ көһөрүллүбүтэ. Быыһыыр биригээдэлэр 24 ынах сүөһүнү, 27 сылгыны муустаах ууттан таһаарбыттара. Инньэ гынан сүөһүгэ улахан ороскуот тахсыбата, биллэринэн, уон ынах сүөһү уонна тоҕус сылгы былдьаммыт.
“Эбэбит биһигини тургутан көрдө”
— Бу ыарахан кэмнэргэ улуус дьоно-сэргэтэ түмсүүлээхтэрин көрдөрдүлэр, уу ылбыт дьиэлэриттэн, халааҥҥа барар кутталлаах сирдэртэн дьону көһөрүүгэ, сүөһүнү-сылгыны хомуйууга, ууну бохсор буор хайыҥнары кутууга о.д.а. харса суох үлэлээтилэр. Онон, балысханнык халааннаан, Эбэбит биһигини тургутан көрдө, — диир улуус баһылыга Николай Архипов.
Дьэ кырдьык даҕаны, улуус тэрилтэлэрэ халааны утары үлэҕэ бары биир киһи курдук туруммуттар. Бастатан туран, арыгы атыыта бобуллубут. Ис дьыала отделын үлэһиттэрэ бэрээдэги көрүүнү-истиини күүһүрдүбүттэр, көһөрүллүбүт ыаллар дьиэлэриттэн малы-салы уоруу тахсыбатын туһугар патруллааһыны олохтообуттар. Чапчылҕаннааҕы астыыр кэмбинээт ыраас ууну кутар, “Амма”, “Кэскил” потребуопсастыбалар аһынан-үөлүнэн хааччыйар үлэлэрин күүһүрдүбүттэр. Бэтэринээрдэр сүөһүгэ-сылгыга тымныйыыны, сотуун ыарыыны утары быһыылары оҥорбуттар, социальнай көмүскэл управлениетын психологтара көһөрүллүбүт дьону уонна оҕолору кытары үлэлээтилэр.
Суһал штаб 1 мөл. 550 тыһ. солк. суумалаах аһы-үөлү атыылаһан аҕалан, эмсэҕэлээбиттэргэ көмөнү оҥорууну ыам ыйын 10 күнүттэн саҕалаабыт. Биһиги Аммаҕа сылдьарбытыгар көмөнү биэрэр пуун хас да сиргэ баара. Холобур, улуус дьаһалтатын дьиэтигэр хаһаайыстыба ахсын биир нэдиэлэҕэ тиийэр ас-үөл нобуорун, хортуоппуйугар тиийэ хааччыйаллара. Урбаанньыт Руслан Федотов маҕаһыынын үлэһиттэрэ нэһилиэктэр дьаһалталара түһэрбит испииһэктэринэн киһи ахсын 2,5-3 тыһ. солк. суумалаах аһы-үөлү уонна таҥаһы-сабы биэрэ тураллара. Бу хамсааһыҥҥа кыттаннар, улуус тэрилтэлэрин үлэһиттэрэ, урбаанньыттар, ууга барбатах нэһилиэктэр олохтоохторо, Дьахталлар өрөспүүбүлүкэтээҕи сойуустара, Дьокуускайга олорор биир дойдулаахтар түмсүүлэрэ уо.д.а. көмөнү тэрий олорор эбиттэр.
Ыам ыйын 14 күнүнээҕи туругунан, уу түһэн, халаантан босхоломмут дьиэлэргэ электро-уоту биэрии, алдьаммыт баҕаналары уонна суолу-ииһи оҥоруу үлэлэрэ саҕаланна. Хамыыһыйалар дьиэлэринэн кэрийэн көрөн, акт оҥорууга ылыстылар. Онон үлэ саамай эппиэттээх түһүмэҕэ — тахсыбыт хоромньуну ааҕыы, докумуоннатыы итиэннэ дьиэни-уоту куурдуу-сөргүтүү, ыраастааһын түбүктэрэ саҕаланна.
Биэс оҕолоох эдэр ыал сүөһүтүн былдьатта
Амма сэл. олорор Христофоровтар биэс оҕолоохтор, улаханнара сэттэ саастаах, кыралара биэс ыйдаах. Ыал ийэтэ Виктория Чурапчыттан төрүттээх, үрдүк үөрэхтээх учуутал, билигин оҕотугар олорор. Ыал аҕата Вячеслав үрдүк үөрэхтээх экэнэмиис, идэтинэн үлэ булбакка, ийэтэ биэрбит ынахтарыгар тирэҕирэн, бааһынай хаһаайыстыбатын тэриммит итиэннэ сүөһүтүн ахсаанын сыыйа элбэтэн испит. Иллэрээ сыл «Россельхозбаантан» кирэдьиит ылан, хотон туттан, быйыл 37 сүөһүнү кыстаппыт.
Халаан эдэр ыал тиэргэнин, хотонун, дьиэтин олорчу ылбыт. Уу муҥутаан кэлэн турдаҕына, хотон турбата эрэ көстөрө үһү. Маннык эбийиэги тутарга табыгастааҕынан аатырбыт сэндвич-панель ууга уһуннук турдаҕына, ис матырыйаала түллэн, төрүт да үрэллэн хаалар эбит, онон билигин манна хотон турбутун киһи да итэҕэйиэ суоҕун курдук. Муустаах уу дьиэ салҕааһынын ыыра тардыбыт, бэл, киирэр ааны иэччэҕиттэн ылан бырахпыт!
– Эбээбит аахха тахсан олоробут, – диир Виктория. – Ынахтарбытын син быыһыы сатаатыбыт эрээри, түөрт сүөһүнү уонна Намтан атыыласпыт оппутун былдьаттыбыт. Чэ, сайын устата дьиэбитин син оҥосто сатыахпыт, оттон хотону саҥаттан матырыйаал булан, тутар уустук. Хомолтолооҕо диэн, баантан 800 тыһыынчаны иэс ылан туттубуппут ээ. Сатахха, көмө дьиэҕэ эрэ көрүллэр, сүөһүгэ, хотоҥҥо, бүтэйгэ-далга туох да суох дииллэр…
Түмүк оннугар
Биһиги Амма улууһугар баран, бүгүҥҥү күннээҕи балаһыанньаны билсэн кэллибит. Дьону-сэргэни ордук маннык боппуруостар долгутар эбиттэр:
1. Хоромньуну толуйууга ирдэниллэр докумуон түргэнник толоруллуохтаах, хоромньу туһунан акт эмсэҕэлээбит таһымынан оҥоһуллуохтаах.
2. Тустаах сулууспалар дьон ууга былдьаппыт докумуоннарын (пааспары, дьиэ-уот сибидиэтэлистибэтин о.д.а.) уталыппакка чөлүгэр түһэриэхтээхтэр.
3. Эмсэҕэлээбит бааһынай хаһаайыстыбалар уонна биирдэм урбаанньыттар ороскуоттарын оһоруналларыгар тус сыаллаах көмө көрүллүөн наада.
4. Тыа хаһаайыстыбатын эбийиэгин (холобур, хотону) туттарга уонна үлэ тиэхиньикэтин атыылаһарга анаан «Россельхозбаантан» ылыллыбыт кирэдьиит болдьоҕо бырыһыана суох уһатыллыахтаах.
Раиса СИБИРЯКОВА, “Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Уу кэлиэн иннинэ буор хайыҥнары оҥоруу субуотунньуга
Көмөнү тэрийэр пууннарга үлэ тохтоло суох барар
Халаан хараастыылаах хартыыната
Ил Дархан Егор Борисов уонна РФ Ыксаллаах быһыыга-майгыга министирин э.т. Владимир Пучков Аммаҕа.