Өрөспүүбүлүкэҕэ хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагырааматын иккис түһүмэҕэр, ол эбэтэр 2019-2025 сылларга, 1142,6 тыһыынча м2 иэннээх 3 586 дьиэ көтүрүллэн, 61 092 киһи саҥа дьиэ нэн хааччыллыахтаах. Итиниэхэ федеральнай бүддьүөттэн 66 миллиард солкуобай үп көрүллүөхтээх. 2017 сыл тохсунньу 1 күнүгэр диэри испииһэккэ киирбит эргэ, саахалланар туруктаах дьиэлэри кэлэр 5 сылга көтүрүөхтэрэ.
edersaas.ru
Ол эрээри саҥа уонна хаарбах дьиэ сыанатын араастаһыытын, мөлүйүөнүнэн харчыны дьоҥҥо бэйэлэригэр төлөттөрөллөр. Аны “17 кыбартаалтан биэс эрэ дьиэ бырагыраамаҕа хапсыбыт” диэбит курдук үһүтамах кэпсээн сири сиксигинэн тарҕанар. Ону чуолкайдаары, СӨ тутуутун министиэристибэтин иһинэн тэриллибит дьиэуот тутуутун дириэксийэтин салайааччытын солбуйааччыта Сергей Кылбановы кытта кэпсэттибит. Бу дириэксийэ муниципальнай тэриллиилэргэ хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү хаамыыта ыйыллыбыт болдьоххо төһө эппиэттэһэрин, дьиэуот хаачыстыбатын хонтуруоллаары тэриллибитэ. Күн бүгүн куоракка уонна бары улуустарга хаарбах дьиэттэн дьону көһөрөргө саҥа дьиэ атыылаһарга тутуу хампаанньаларыгар аукцион биллэрилиннэ.
ДЬОКУУСКАЙ – IV МИЭСТЭҔЭ
— Сергей Семенович, хаарбах дьиэ кээмэйинэн Дьокуускай куорат өрөспүүбүлүкэҕэ төрдүс эрэ миэстэҕэ турар. Алдан, Ленскэй, Нерюнгри куораттарга ити хайысханан саамай элбэх дьиэни көтүрүөхтэрэ. Дьиҥэр, бырамыысыланнас оройуоннарыгар улахан хампаанньалар тоҕо тутууну кыттыгас үбүлээбэттэрий? — Саахалланар кутталлаах дьиэт тэн дьону көһөрүү бырагырааматын федеральнай киинтэн ОДьКХ ситимин саҥардыы пуондатын судаарыстыбаннай корпорацията уонна өрөспүүбүлүкэ хааһыната кыра өлүүтүн кыттыгас үбүлүүллэр. Ону таһынан, Мииринэй оройуо нугар 2020 сылга диэри 77 хаарбах дьиэни көтүрэргэ «АЛРОСА» хампаанньа үпхарчы өттүнэн кыттыһыахтаах. Ол туһунан СӨ бырабыыталыстыбатын уонна «АЛРОСА» икки ардыгар 2012 сыл алтынньы 23 күнүгэр
сөбүлэһии түһэрсиллибитэ. Атын оройуоннарга маннык сөбүлэһии суох.
ХАПСЫБАТАХ ДЬИЭЛЭР
— Үп-харчы улахан аҥаара ити оройуоннарга бэриллэр буолан, куоракка 17 кыбартаалтан, Аппа уҥуортан тарбахха баттанар дьиэ бырагыраамаҕа киирбитэ. Хапсыбатах эргэ дьиэлэри хаһан көһөртүөхтэрэй? — 2017 сыл тохсунньу 1 күнүн кэнниттэн хаарбах дьиэ ахсааныгар киирбит дьиэлэри олохтоох бэйэни салайыныы уоргана быһаарыы ылыннаҕына, атын муниципальнай бырагыраама быһыы
тынан көһөртүөхтэрэ. — Улахан иэннээх дьиэ биэрдэхтэринэ, ол араастаһыытын дьиэлээхтэр төлүүллэр. Бу дьиҥэ төһө оруннааҕый? — Олохтоохтор хаарбах дьиэлэрин сыанатын идэтийбит анал тэрилтэҕэ сыаналатыахтаахтар. Өскөтүн саҥа дьиэ сыаната эргэ дьиэ сыанатыттан үрдүк буолар түгэнигэр, сыана араастаһыытын ким төлүүрүнтөлөөбөтүн олохтоох дьаһалта бэйэтэ быһаарар. Холобур, тыа сиригэр ааспыт бырагыраама бастакы түһүмэҕэр ким да эбии харчы төлөөбөтөҕө, баһылыктар билигин даҕаны кыра хамнастаах дьону саҥа дьиэҕэ көһөрөн баран, 500 тыһыынчаны, 1 мөлүйүөнү көрдүүр санаалара суох. Оттон Дьокуускайга куорат дьаһалтата туруорсан, сыана араас таһыытын дьиэлээхтэр бэйэлэрэ төлөөбүттэрэ. Ол харчы муниципалитет хааһынатыгар киирэр.
ДЬИЭ АТЫЫЛАҺАРГА АУКЦИОН
— Хаарбах дьиэттэн көһөөччүлэргэ туһунан дьиэ тутуллар дуу, эбэтэр саҥа
тутуллубут дьиэҕэ кыбартыыра бэриллэр дуу? — Тутааччылар бэйэлэрин үптэригэр тутар дьиэлэригэр 44 №дээх сокуон ирдэбилинэн аукцион биллэрэбит, ол түмүгүнэн кыбартыыра атыылаһан ылан, хаарбах дьиэт тэн көһөөччүлэргэ биэрэбит. Билиҥҥитэ Дьокуускай куоракка уонна улуустарга аукционнар бара тураллар, ол иһин дьону ханна көһөрөрбүт биллэ илик. Итиниэхэ Таатта уонна Чурапчы улуустарыгар дьаһалта көхтөөхтүк ылсан үлэлээн эрэр. — Бырагыраамаҕа киирбит дьоҥҥо ардыгар харчынан биэрэллэр. Ол үп дьиэ атыылаһарга төһө эппиэттэһэрий? — Олохтоохтор хаарбах дьиэлэрэ көтүрүлүннэҕинэ, дьаһалта саҥа дьиэ булан биэрбэтэҕинэ, ону толуйар харчы ылар бырааптаахтар. Ол төлөбүргэ саахалланар туруктаах кыбартыыра ырыынакка олохтоммут сыаната, оҥоһуллубатах хапытаалынай өрөмүөн харчыта, хаһаайынтан дьиэ былдьаммыт ночоото барыта киирэр. Хаарбах кыбартыыра сыанатын баайыдуолу сыаналыыр тэрилтэ быһар.
ИККИ КЫБАРТЫЫРА БЭРИЛЛИБЭТ
— Биир хостоох кыбартыыраҕа 2-3 ыал пропискалаах түгэнигэр, саҥа дьиэ киһи аайы бэриллэр дуо? — РФ Үрдүкү Суутун 2009 сыл от ыйын 2 күнүгэр тахсыбыт 14 №дээх уурааҕынан, хаарбах дьиэттэн көһөр дьон олорор усулуобуйата мөлтүө суохтаах. Ону таһынан, саахалланар турук таах дьиэттэн көһөргө саҥа дьиэнэн
хааччыйыы, эбэтэр суох буолбуту толуйар харчыны биэрии туһунан сөбүлэһии дьиэни бас билээччини эрэ кытта оҥоһуллар. Онон биир хаарбах кыбартыыраттан көһөргө икки саҥа дьиэ хайдах да бэриллибэт.
ДЬИЭНИ ХААРБАХ ОҤОРТОРОРГО
— Куоракка ааспыт үйэ 70-80-с сылларыгар тутуллубут таас дьиэлэр эркиннэрэ, сыбаайалара хайа баран, иҥнэччи-хаҥначчы түһэн бүттүлэр. Маннык дьиэлэри хаарбах диэн билиниэхтэрин сөп дуо? — Итинник дьиэни булгуччу көтүрэллэр диэн буолбатах, хапытаалынай өрөмүөн оҥорон, сыбаайатын, эркинин бөҕөргөтөн биэриэхтэрин сөп. Ону олохтоох дьаһалта быһаарар. Хаарбах дьиэлэр испииһэктэригэр киллэрэргэ олохтоохтор сайабылыанньа суруйан, хас биирдии кыбартыыраттан дьиэ ни бас билии докумуонун хомуйан, тутулуга суох тэрилтэ “элбэх кыбартыыралаах дьиэ чахчы саахалланар кутталлаах” диэн чинчийэн көрүүтүн түмүгүн
олохтоох дьаһалтаҕа туттарыахтарын наада. Холобур, Дьокуускайга итинэн Дьиэуот департамента дьарыктанар. Дьиэни чинчийэр тэрилтэлэр испииһэктэрин https://www. reestrsro.ru/nrs/proektirovanie/ саайтка киирэн көрүөххэ сөп.
ҮП ӨРӨСПҮҮБҮЛҮКЭ ТАҺЫГАР БАРДАҔЫНА…
— Хаарбах дьиэттэн көһөр дьон атын куоракка дьиэ ылыахтарын сөп дуо? Холобур, Алдантан, Ленскэйтэн үгүс ыал дойду киин куораттарыгар барыахтарын баҕарыахтара. — Хаарбах дьиэттэн дьону көһөрүү бырагырааматын быһыытынан, атын куоракка дьиэ бэриллибэт. Дьиэ ханна көтүрүлүннэ, ол нэһилиэккэ саҥа дьиэ бэриллэр. Ол эрээри хаһаайын дьиэнэн буолбакка, харчынан ыллаҕына, аан дойду хайа баҕарар муннугар дьиэ атыылаһар бырааптаах.
ТҮМҮК
Көстөрүн курдук, саамай элбэх хаарбах дьиэлээх оройуоннар: Алдан, Ленскэй, Нерюнгри олохтоохторо көтүрүллүбүт дьиэни толуйар харчыны ылан баран, Хабаровскайга, Новосибирскайга, СанктПетербурга дьиэ атыылаһаллара көҥүл. Хаарбах дьиэттэн дьону көһөрөргө өрөспүүбүлүкэҕэ 66 миллиард көрүллүбүтүттэн харчы улахан аҥаара ити бырамыысыланнас оройуоннарыгар бэриллиэ. Сир баайын хостуу хамнастаах үлэни батыһан кэлбит дьон манна хаалаллара саарбах. Биэнсийэҕэ таҕыстылар да, бары дойдуларыгар соҕуруу талаһаллар. Онон саахалланар туруктаах дьиэттэн дьону көһөрөргө хаһааҥҥытааҕар да элбэх харчы көрүлүннэ диибит эрээри, онтон төһөтө Саха сиригэр хаалар? Санаан көрдөххө, ааспыт үйэ 7080с сылларыгар улахан хамнаһы эккирэтэн, Алдаҥҥа, Ленскэйгэ, Нерюнгрига, хоту Тиксиигэ үлэлии кэлбит дьон үгүстэрэ босхо дьиэнэн хааччыллыбыттара. Ол дьиэлэрэ билигин эргэрэнэмэҕирэн, хаарбах туруктаах буолан, аны иккистээн судаарыстыбаттан босхо дьиэ ылаары уочаракка тураллар. Оттон ынахсүөһү иитэр тыа дьоно барахсан, ойуурга тахсан мас кэрдэн, эбэтэр буруус, лафет атыылаһан, дьиэ тутталлар, ол дьиэлэрэ эргэрэн, акылаата сытыйан, тэллэй да буоллун, кинилэргэ ким да босхо дьиэ биэрбэт. Тоҕо маннык тэҥэ суох быһыымайгы тахсарый? Тыа сирин улуустарыгар нэһилиэк баһылыктара хаарбах уонна самнархай дьиэлэри испииһэктээн, харса суох бырагыраамаҕа киллэрэн истэхтэринэ биирдэ тыа сиригэр тутуу сайдыа этэ.
Марианна Тыртыкова, «Саха сирэ», edersaas.ru