«Хааччаҕа суох хамсаныы» түмсүү доруобуйаларыгар хааччахтаах дьон интэриэстэрин көмүскүүр

Ааптар: 
02.02.2021
Бөлөххө киир:

Эчэйииттэн эбэтэр арахпат ыарыы буулаан эдэркээн саастарыгар инбэлиит буолбут ыччат, хомойуох иһин, ахсаана элбии турар.

Инбэлииккэ  тахсыы – үксүгэр бириигэбэр курдук иһиллэр. Ол да буоллар кинилэр истэригэр күүстээх санаа көмөтүнэн бэйэлэрин ааттарын дорҕоонноохтук ааттаппыт дьон аҕыйаҕа суохтар. Хааччахтаах олох хаҕыттан  босхолуур сыаллаах үлэлиир “Хааччаҕа суох хамсаныы”  кэмиэрчэскэйэ суох автономнай түмсүүнү иилээн-саҕалаан үлэлэтэ сылдьар эдэр салайааччы Нюргуяна Попова ыалдьыттыыр.

Нюргуяна Попова СӨ Ыччат бырабыыталыстыбатын чилиэнэ, куораттааҕы уопсастыба палаататын чилиэнэ.

Быйыл үбүлүөйдээх сылбыт


2011 сыллаахха кэлээскэлээх эдэр уолаттар бэйэлэрин баҕаларынан бырааптарын көмүскэнээри, бырайыактарын олоххо киллэрээри,  бэйэлэрин курдук дьонно, ыччакка көмө буолаары  “Хааччаҕа суох хамсаныы” диэн түмсүүнү тэрийбиттэрэ. Бастакы салайааччынан Александр Еникеев үлэлээбитэ. Ол кэннэ өр сылларга Афанасий Лаптев иилээн-саҕалаан салайбыта. Мин 2013 cылтан  Афанасий Александровичка  солбуйааччынан үлэлээн саҕалаабытым, онтон 2019 сыл сааһыгар бэрэссэдээтэлинэн анаабыттара.
Сүрүн сыалбыт-сорукпут доруобуйаларынан хааччахтаах дьон  олоххо, уопсастыбаҕа хааччаҕа суох сайдалларын бырааптарын көмүскэнэллэрэ буолар.  Бу сыллар усталарыгар аҕыйаҕа суох бырайыак олоххо киирэн, доруобуйаларыгар хаччахтаах дьоҥҥо хамсааһыны таһааран, уйулҕа уонна бөҕө санаа өттүнэн толору олоххо төннөллөрүгэр көмө-тирэх буолбуппут буолуо диэн эрэнэбин.
Уон аҕыстарыгар  диэри саастаах доруобуйатын хааччахтаах оҕолору уонна кинилэр төрөппүттэрин кытары “Харысхал” аһымал пуондата үлэлэһэр.  Биһиги “Харысхал” пуонданы кытары бииргэ үлэлиир кэккэ бырайыактардаахпыт. Орто, аҕам саастаах дьону кытары Бүтүн Россиятааҕы инбэлииттэр уопсастыбалара үлэлэһэр. Оттон ыччат дьон кимиэхэ даҕаны сыстыбакка, арыыланан хаалар этилэр. Бэйэм төрүөхпүттэн инбэлиит   буоларым быһыытынан түмсүүнү салайыахпыттан ыла ыччаты кытары ыкса үлэлэһэн барбытым. Эдэр киһи инбэлиит буоллум диэн бэйэтиттэн симиттэн олорон хаалбакка, олоххо тардыһыытын ыһыктыбакка уопсастыбаҕа бэйэтин толору киһи (личность) курдук сананан киирэригэр көмө буолар тэрээһиннэри ыытарга дьулуһабыт.

Хамсааһын”   ыччат кулууба


Биһиги түмсүүбүт иһинэн “Хамсааһын” диэн ыччат кулууба иккис сылын көхтөөхтүк үлэлиир. Кулууппутугар  арааһынай  ыччат слеттарын тэрийэбит, сайыннары кыһыннары ыччаты мунньаммыт арааһынай трениннэргэ, семинардарга үөрэтэбит. Ону таһынан спортивнай дьарыктары тэрийэбит.

Хомойуох иһин, пандемия буолан, билигин  сирэй көрсөр тэрээһиннэрбит тохтоон тураллар. Билигин барыта онлайн буолан “зуум” нөҥүө өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыттан холбонон үксүн коммуникация өттүнэн үөрэхтэри ыытабыт. Бу үөрэххэ ыччат дьон кэпсэтэргэ, ырытыһарга, бэйэлэрин тус санааларын этэргэ үөрэнэллэр. Кулууп тэриллиэҕиттэн ыла иккис сылын сылдьар оҕолорбут биллэ сайданнар, бэйэлэрин санааларын аһаҕастык этэ үөрэннилэр. Онно улахан өҥөнү оҥорбут биһиги педагог-логопедпыт Юлия Решетникова буолар. Юлия Игоревна ыытар тэрээһиннэрбитигэр көмө-тирэх, сүбэ-ама буолан, араас дьарыктары ыытан көмөтө муҥура суох. Спорт өттүгэр Аркадий Степанов тэҥҥэ үлэлэһэр.  Дьиҥинэн  кыра кэлэктииптээхпит, чопчу хамнастаах үлэ миэстэтэ көрүллүбэт.  Салайааччы уонна үп-харчы өттүгэр көмөлөһөр үлэһиттээхпит. Ону тэҥэ ыҥыран үлэлэтэр исписэлиистэрбит: педагог-логопед Юлия Решетникова уонна спорт өттүгэр Аркадий Степанов. Уопсайынан ураты толкуйдаах, саҥа идеялардаах, ыччаты киһи быһыытынан интэриэһиргиир эдэр исписэлиистэри кытары үлэлии сатыыбыт. Бэйэлэрэ интэриэстэрин ууран кеме буолар дьоммутугар махталбыт мунура суох.
Ону таһынан тэрээһиннэрбитин ыытарбытыгар  субсидияҕа грант суруйан, куонкурустарга кыттабыт. Урукку өттүгэр Үлэ уонна социальнай харыстабыллаах буолуу министиэристибэтин субсидиятыгар олорбут эбит буоллахпытына, билигин атын граннаах куонкурустарга кыттабыт. Былырыын Ил Дархан граныгар ыччаппыт кулуубун улуустарынан тарҕатыа этибит  диэн бырайыак оҥорон кыттыбыппыт. Граны  кыайаммыт билигин олоххо киллэрэ сылдьабыт. Бырайыакпыт чэрчитинэн Амма, Горнай, Хаҥалас улуустарын ыччатын хабыахтаахпыт. Пандемия кэмэ мэһэйдээн, билигин былааннаммыт тэрээһиммит ыытылла илик.  Улуустарга олорор доруобуйатыгар хааччахтаах ыччаты – хааччаҕа суох көхтөөх олоххо тардыахпыт диэн эрэнэбит. Быйыл үбүлүөйдээх сылбыт буоларын быһыытынан аны сайын от ыйыгар улахан инклюзивнай ыччат фестивалын ыытаары сылдьабыт. Төһө кыалларынан элбэх ыччаты түмүөхпүтүн баҕарабын. Олохтон холобур ылыа этэ дии саныыбын. Бэйэлэрэ баҕаларынан хамсааһыҥҥа кыттыһаллара буолуо этэ диэн.

Дьон туһугар үлэбит


Афанасий Александрович үлэлиирин саҕаттан юрист сүбэтэ, көмөтө баара. Бу хааччаҕа суох эйгэ сайдарын туһугар социальнай объектар паспортизацияларын  оҥорор этибит. Билигин даҕаны биһиги нэһилиэнньэҕэ инбэлиит  дьону өйдүүргэ үөрэтэр семинардары ыытабыт.  Ол аата доруобуйаларыгар хааччахтаах дьону сөпкө өйдөөһүн. Уопсастыба, нэһилиэнньэ инбэлиит дьону наһаа хааччахтаах, олорор эрэ дьон курдук көрбөттөрүн курдук, ураты сыһыаннаах буолуохтарын өйдөтөбүт. Өҥөнү оҥорууга этикет, тиэрмин тылларын сөптөөхтүк таба саҥарарга, объектарынан сылдьан хааччаҕа суох эйгэни хайдах тэрийэргэ үөрэтэбит. Онно объегы көрөммүт хааччаҕа суох эйгэ быраабылаларыгар олоҕуран туох оҥоһуллуон сөбүн, сайдыыга  хайдах ньыманан оҥоруохха сөптөөх сүбэлэри суруйан биэрэбит. Ону таһынан араас хамыыһыйа сэбиэтэ бэйэбит харахпытынан көрөр итэҕэстэри суох гынарга этиилэри киллэрэбит. Кэмиэрчэскэйэ суох түмсүү туһата диэн  туһанааччыларбыт туһугар үлэлиирбит буолар. Инбэлиит дьон интэриэһин көмүскээн былааска тиэрдэбит. Онтон бэйэбит даҕаны олус астынабыт.

Кэлээскэлээх кэрэ куолар

Саамай улахан бырайыакпыт  2014 cылтан “Красота без границ” диэн кэлээскэлээх кыргыттарга бастакы кэрэ куолар куонкурустарын ыыппыппыт. Өрөспүүбүлүкэ араас муннугуттан  сэттэ  кэлээскэлээх кыыс кэлэн кыттыбыттара. Өйгө-сүрэххэ хаалар гына үрдүк таһымнаах тэрээһин буолбута. Бу тэрээһиҥҥэ Дьокуускай куорат дьаһалтата улаханнык өйөөбүтэ,биһигини кытары ыкса үлэлэспитэ. Дьүүллүүр сүбэ бэрэссэдээтэлинэн  “Мисс Мира на коляске”  аат кыайыылааҕа Ксения Безуглова кэлбитэ.  Куонкуруспутун түөрт сылга биирдэ ыытабыт, ол чэрчитинэн 2018 cылга  иккис тэрээһиммитин ыыппыппыт. Ол түмүгүнэн биир кыттааччыбыт Любовь Медянникова Россияҕа ыытыллыбыт күрэхтэһиигэ тиийэн «Мисс нежность» анал аакка тиксэн кэлбитэ.  Аныгыскы куонкуруспут былаан быһыытынан 2022 сылга буоларын торумнуубут.

Кибатлетика


2019 сылтан аан бастаан республикаҕа кибатлетика диэн спорт көрүҥүн киллэрбиппит. Кибатлетика — быратыастаах дьон бэйэ икки ардыларыгар күрэхтэһиилэрэ буолар. Бу көрүҥҥэ күрэхтэһээччилэр кибатлеттар диэн буолаллар. Кибатлеттар ол аата  киборгтар диэн саҥа өйдөбүлү киллэрэ сатыыбыт. Онон кинилэр итэҕэстээх дьон буолбакка, төттөрүтүн уһулуччулаах дьон буолалларын көрдөрөр сыаллаах ыыппыппыт. Дьон доруобуйатыгар хааччахтаах киһини атын хараҕынан көрөрүн ситиһэр сыаллаахпыт.
Кибатлон кибатлетика диэн аан дойдуга саҥа сайдан эрэр көрүҥ буолар. Бастакы аан дойдутааҕы кибатлетикаҕа күрэх 2016 c буолбута. Оттон нөҥүө сылыгар, 2017 с бу күрэх Россияҕа бастакытын ыытыллыбыта. 2019 с атырдьах ыйыгар биһиги ыыппыппыт. Бу күрэхтэһиигэ илии, атах быратыастаахтар анал трассаҕа тус туһунан күрэхтэһэллэр. Күрэхтэһиигэ быратыаһынан хайдах туһаналларын  тугу сатыылларын, хайдах тиэхиникэлээхтик тутталларын,бэйэлэрин кыахтарын төһө кыалларынан көрдөрө сатыахтаахтар. Сорудахтара – киһи күннээҕи олоххо көрсөр ыарахаттарын туорааһын. Олоххо-дьаһахха туттуллар бытархай маллары быратыас илиинэн хомуйуу, таҥас туттарарынан туһаныы о.д.а сорудахтары бириэмэҕэ толоруохтаахтар.Уопсайа уонтан тахса спортсмен кыттыбыта.

Кыттааччыларбыт күрэхтэһиини олус астыммыттара, бэл Россия, аан дойду таһымыгар баран холонон көрөр баҕалаахтарын  биллэрбиттэрэ. Россиятааҕы кибатлетика сойууһун кытары билсэммит, Москваттан  генеральнай  дириэктэрдэрэ кэлэн күрэхтэһиини көрөн-истэн барбыта. Бастакы күрэхтэһиигит үрдүк тэрээһиннээхтик ааста диэн хайҕаан барбыта.  Биһиги онтон  кынаттанан  2020 cылтан Уһук Илин таһымыгар ыытарга былааннаабыппыт. Үбүлүүр тэрилтэлэри булан, тэрээһин өрө көтөҕүллүүлээхтик тэрийэн истэхпитинэ пандемия биллэриллибитэ. Билигин кыайан спортсменнарбытын мунньубакка сылдьабыт. Хамсык дьаҥынан биллэриллибит быһыы-майгы көнөрүн күүтэбит. Улахан тэрээһиннэри  көҥүллээтилэр даҕаны, Уһук Хоту таһымыгар киэҥ далааһыннаахтык ыытыахпыт диэн эрэнэбит.Инники былааммыт өссө элбэх. Ханна да буоларын курдук барыта үп-харчы өттүгэр кэлэн иҥнэр. Үбүлүүр спонсордаахпыт буоллар араас бырайыактары барытын олоххо киллэриэ этибит. Инбэлиит дьону хааччаҕа суох олоххо өрө тардар кыахпыт өссө күүһүрүө этэ,- диир түмсүү салайааччыта Нюргуяна Попова.

Нюргуяна Попова түмсүүнү иилээн-саҕалаан улахан болҕомтону ыччакка ууран таһаарыылаахтык үлэлии-хамныы сылдьар киһи. Инникитин өссө айымньылаах үлэни баҕарабын! Оттон Сахам сирин урбаанньыттарын “Хааччаҕа суох хамсаныы” түмэл тэрээһиннэригэр спонсордааҥ диэн ыҥырабын. Үтүө үтүөнэн сүүс төгүл үрдээн эргиллэр дииллэр…

Надежда Ильина, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0