Хаһыат – анаарар дьоҕур кыһата

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Итэҕэлбитигэр сүгүрүйэн хаһыаппытыгар тыын киллэрдэххэ, кини бэйэтэ иитээччи, үөрэтээччи, толорторооччу, үлэлэтээччи онтон да атын оруоллара түгэҕэ көстүбэт дириҥ далай. Күннээҕи олоххо көстөр уларыйыылар, хамсааһыннар хаһыаты быһа ааспаттар. Хас биирдии киһи тутатына күннээҕи көрүүтүн хаһыаттан, араадьыйатан, тэлэбиисэртэн, дьонтон булунар. Олортон саамай дьиҥнээҕэ, таба туттарааччыта хаһыат сонуна. Ааспыт сэбиэскэй былааспыт хаһыат үлэтигэр бастакы ирдэбиллээх соругу туруорара. Кэбээйи улууһа сэбиэскэй былаас сылларыгар икки тылынан тахсар “Ленинец” диэн хаһыаттааҕа. Икки тылынан тахсар хаһыаттаах Кэбээйи оройуона бырамыысыланнастаах эбит диэн тута өйдөбүл үөскүүр.

Үүнэн, сайдан тахсыбыттара

“Ленинец” хаһыат кэрэспэдьиэнэ Василий Афанасьевич Лактионов “Любовь моя Якутия” ыстатыйатыттан: “Мое внутреннее нетерпение как можно быстрее добраться в пункт назначения– поселок городского типа Сангар, объяснялось просто: Якутский обком коммунистической партии направил меня заместителем редактора в двуязычную районную газету “Ленинец”.
В моей благодарной памяти останутся навсегда те дни и годы, которые мне подарила судьба провести вместе с сотрудниками газеты: Д. Эляковым,
И. Семеновым, Г. Шлыковым, М. Аржаковым, М. Слепцовым, В. Бурковой, С. Осетровой, Г.Мовлян, И. Тихоновым,
В. Антипиным, директором типог­рафии Г. Казачек, наборщицами З. Левиной, П. Малышевой, линотиписткой Х. Пыпиной и другими хорошими людьми…”
Кэбээйи улууһа тыа хаһаайыс­тыбатыгар өрөспүүбүлүкэҕэ биир ураты суолталаах. Ол кини ку­­раан сутугар ылларбат, бэрт элбэх оттонор сирдэрдээҕинэн өрөһүлтэ быһыытынан туһанылларынан. Дьэ, онон улуус хаһыата оробуочай уонна бааһынай идэлээхтэри сомоҕолоон сайыннарар ураты соруктаах үлэлээх. Манна көһөҥө талааннар мунньустан үлэлээн ааспыттара, хаһыат устуоруйатыгар айымньылара, ыстатыйалара бэчээттэнэ сылдьыбыт суруйааччылар:
Сметанин Тимофей Егорович, Петров Иван Романович, Левин Иннокентий Наумович, Егоров Иван Иннокентьевич-Танаринскай, Степанов Прокопий Егорович, Кривошапкин Дмитрий Васильевич-Ньимкалан, Кривошапкин Андрей Васильевич, Степанов Платон Афанасьевич-Ламутскай, Кейметинов Василий Спиридонович-Баргачан, Луги­нов Николай Алексеевич, Иванов Василий Иннокентьевич, Федоров Владимир Николаевич, Иннокентьев Иван Иванович о.д.а.
Улууспут хаһыатыттан өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар, сурунаалларыгар тахсан үлэлээбиттэр эмиэ аҕы­йаҕа суохтар: Слепцов Михаил Иванович, Иванов Василий Иннокентьевич, Кардашевская Валентина Георгиевна, Павлова Татьяна Петровна, Эверстов Григорий Константинович, Эляков Дмитрий Яковлевич, Ылахов Николай Сидорович, Егоров Иван Иннокентьевич, Аржакова Марфа Яковлевна, Анастатова Мария Степановна, о.д.а.
Хаһыат олоххо үрдээһинэ– элбэх ааҕааччылардааҕынан, сэҥээрээччилэрдээҕинэн. Хаһыат ис хоһоонноох буолуутуттан тутулуктаах сайдар. Ону оҥорооччулар – хаһыат кэрэспэдьиэннэрэ, суруналыыстара. Кэрэспэдьиэн олоҕу сөпкө анаарар дьоҕурдаах буолуохтаах, ол аата күннээҕи олох хаамыытыгар толору көрүүлээх уонна ааҕааччыны кытары өйдөнүллэр ис хоһоон­ноох тылынан сатаан кэпсэтэр тыллаах буолуохтаах. Кэрэспэдьиэн буолуу судургута суох идэ, онно үөрэниэххэ наада. Ыстатыйаҥ ааҕааччыга ылыннарыылаах, туруорсар ирдэбилиҥ дакаастабыллаах буолуохтаах. Ахсаан уруогар эппиэттиир кэ­­риэтэ, сыыһата суох буолуохтаах. Саҥа ааптардарга сүбэлиэх этим, ыстатыйаҕытын араҥаччылаан эрэдээксийэлээн, көрөн таһаарар, чопчу эрэдээксийэҕэ үлэлиир суруналыыс киһилээх буоларгытыгар. Урут оннук үөрүйэх баара.

Үйэлэргэ сүппэт архыып

Билигин биһиги “Ленинец” хаһыаппыт саһарбыт страницаларыгар чох, гаас бырамыысыланнастара сайдыыларын, улуус­пут устуоруйата хараллан сыталлар. 2019 сыл ыам ыйын 16 күнүгэр Кэбээйи улууһун хаһыата 75 сыллаах үбүлүөйэ бэлиэтэммитэ. Миигин, эн хаһыат саамай кырдьаҕас кэрэспэдьиэ­нэҕин, кинигэлэри таҥан таһаарар дьоҕурдааххын, онон улуус­пут хаһыатын 75 сыллаах летопиһын таҥан-оҥорон таһаар диэн сорудахтаабыттарын үлэлэспитим. Улууспут туһа, өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар диэн турууласпыт дьоннорбут тустарынан кэрэспэдьиэннэр ахтыылара син элбэх. Билигин кинилэр биһиги кэккэбитигэр суохтар, оҕолоро, ыччаттара элбэхтэр. Кинилэр тустарынан ахтыылар хаһыат подшивкаларыгар хараллан сыталлар, олору тиражтаах ахтыы кинигэлэргэ киллэрдэххэ дьон ааҕан, үчүгэй холобур быһыытынан туһаныахтара, ыччаттара киэн тутта улаатыахтара, бэйэлэрин олохторугар, оҕолоругар билсэ-биһирии сылдьыахтара диэн дьоһун түһүмэҕи киллэрбиппит. Матырыйаал элбэх, онон биир кинигэҕэ баппат. Иккис чааһын таҥа сылдьабыт. Бастакы чааска 50-н тахса киһи туһунан ахтыы киирбитэ, үксүлэрэ хаартыскалаахтар. Улуус хаһыата устуо­руйабытын мунньар хааһах эбит диэн санааҕа кэлэҕин.
Кэбээйи оройуона 1937 сыллаахха тэриллэр, хаһыата 1944 сылтан тахсар буолбута. Сэрии ыарахан сыллара уонна оро­йуон киинэ сыыһа сиргэ олохтоммут диэн мөккүөр мэһэйдээбиттэр. Сангаар шахтата 1928 сылтан ыла үлэлиир. Сэрии сылларыгар Сангаар рудоуправлениета ГУСМП (Главное управление Северного морского пути) бас билиитигэр, дьаһалыгар үлэлээбит. Рудоуправление сэрии сылларыгар күннэтэ тахсар “Стахановец угля” диэн хаһыаттаах эбит. Ол хаһыаттар, рудоуправление архыыба, бибилэтиэ­кэлэрэ кулууптарыгар харалла сытан, кулууп умайбытыгар барыта былдьаммыт. Сангаар бөһүөлэгин устуоруйатын 1928-1959 сс. суруйаары, Саха национальнай бибилэтиэкэтиттэн “Стахановец угля” хаһыаты ыйынньык оҥостон, ааҕааччы биһирэбилин ылбыт бэртээхэй кинигэни 2019 с. та­­һаартарбыппыт.

Сангаар  “Килбиэннээх үлэ куората” буолуохтаах

Сангаар рудоуправление­та сэрии 1941-1945 сылларыгар Хотугу Муустаах муоранан устар ледоколлары, борохуоттары Илин Сибииргэ уонна Ленаҕа СЯРП (Северо-Якутское речное пароходство) борохуоттарын соҕотоҕун таас чох оттугунан хааччыйбыт. Бу ахтыллар уу хараабыллара Алясканан эрги­йэн кэлэр ленд-лиз (Америка иэс көмөтүн) таһаҕаһын барытын таспыттар. Ол иһигэр Америкаттан Дьокуускайы нөҥүөлүүр ба­­йыаннай сөмөлүөттэр оттуктарыгар, хотунан кэлэр бэнсиини уонна аһылык саппааһын, араас тиэхиньикэни, массыыналары… Сааһырбыт сахалар бары билэл­лэр, сэрии сылларыгар биһиги Америка бурдугунан, арыытынан, саахарынан… аһаан тыыннаах хаалбыппытын.
“Стахановец угля” хаһыат 13.01.1946 с. №-гэр маннык суруллар: “Сангаар Кабанову, Федорову, Попову, Дранникову, всему коллективу:
«Указом Президиума Верховного Совета СССР за успешное выполнение заданий Правительства, самоотверженную работу по освоению Северного морского пути в дни Отечественной войны по вашему коллективу награждены:
Орденом Ленина – Белохонов Федор Никифорович.
Орденом Трудового Крас­ного Знамени – Каротаев Алексей Николаевич, Рудых Алексей Григорьевич, Юртаев Тарас Петрович.
Папанин, Новиков, Грузелов».

Итини сэргэ 15 киһи Кыһыл Сулус, 30 киһи “Бочуот Знага” уордьаннарынан, 43 киһи мэтээллэринэн наҕараадаламмыттара ыйыллар.
Дьэ, ити курдук, Аҕа дойду Улуу сэриитин ыар сылларыгар Кыайыыны ситиһэргэ Саха сирэ, Кэбээйи оройуона, чуолаан, таас чохтоох Сангаар бөһүөлэгэ хайдахтаах кылааттарын киллэрбиттэрин оччотооҕу Сэбиэскэй Сойуус салалтата ити үлүгэрдээх үрдүктүк сыаналаабытын! Онтон сиэттэрэн Сойуус утумнааччыта буоларын быһыытынан, Арассыыйа судаа­рыстыбатын үрдүкү салалтатын иннигэр боппуруос туруор­буппут: Госдуума дьокутаата
Г.И. Дан­чикова өйөбүлүнэн Сангаар бөһүөлэгэр “Килбиэннээх үлэ куората” – “Город трудовой доблести” бочуоттаах ааты иҥэрэргэ үлэлэспиппит хаһыс да сыла. Сүрүн матырыйаалларбытын бу ”Стахановец угля” хаһыакка баар устуоруйа чахчыларын туһанабыт. Мантан да көстөр, хаһыат олоххо оруола.
Дьэ ити курдук кэбээ­йилэр ааспыт олохпут устуоруйатын сорох түгэннэрин хаһыаттарбыт саһарбыт страницаларыттан ­анааран көрөбүт.

Никифор Терехов-Эмээки,
РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, “История Сангар. Хроника. Факты. События. 1928-1959 гг.”, “75-летняя летопись Кобяйской районной газеты” о.д.а. кинигэлэр ааптардара.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0