Оҕо көмүскэлин күнүгэр Дьокуускайга аан бастаан Игирэлэр параадтара ыытыллыбыта. Манна саамай аҕа игирэлэр – 81 саастаах Прасковья Шадрина уонна Христина Ильина Хаҥалас улууһун Нөмүгүтүттэн кыттыбыттара. Прасковья Еремеевна уонна Христина Титовна 1935 сыллаахха Бүлүү улууһун Бороҕон нэһилиэгэр 5 мүнүүтэнэн быысаһан төрөөбүттэр. Аҕалара кыраларыгар өлөн хаалан, ийэлэрэ үс оҕону кыайан иитиэм суоҕа диэн, Тинаны таайдарыгар ииттэрэ биэрбит. Онон тус-туспа ааттаммыттар. Ол эрээри, биир тэлгэһэҕэ олорбуттар, бииргэ улааппыттар.
Сэрии кэмигэр аҕыстаах-тоҕустаах кыргыттары үтүлүк тигэргэ көмөлөһүннэрэллэр, ынах сааҕын күртэрэллэр, миэлиҥсэҕэ үлэлэтэллэр эбит.
Христина медик идэлээх, үйэтин-сааһын тухары сиэстэрэнэн үлэлээбит. Нөмүгүгэ Дядя Проня диэн аатынан биллэр суоппар уолга кэргэн тахсыбыт, икки оҕоломмуттар. Прасковья киниэхэ ыалдьыттыы сылдьан Проня табаарыһын кытта билсэн, иккиэн Нөмүгү кийииттэрэ буолан хаалбыттар.
Прасковья учуутал идэлээх, сааһын тухары алын сүһүөх кылаастарга учууталлаабыта, атын да предметтэри үөрэппитэ, “Учууталлар учууталлара”, “Үс көлүөнэ учуутала” бэлиэлэринэн наҕараадаламмыта. Сэттэтэ оҕоломмутуттан иккитэ кыраларыгар өлөн хаалбыттар. Биэс оҕолоро билигин бары этэҥҥэ үлэлии-хамсыы сылдьаллар.
Игирэлэр эдэр эрдэхтэриттэн бэһиэлэй, бэрт бэтиэхэлээх, ис-истэриттэн үөннээх, мэник-тэник барахсаттар. Оҕо сылдьан араас баракаастары оҥорон, элбэхтик мөҕүллүбүт дьон: ынах эмиийигэр хаппыт оту уган бааһырдан, ньирэйи миинньэн үлтү түһэн, уо.д.а. Билигин да, уруккуну-хойуккуну санаан, чохчойо-чохчойо күлүөхтэрин сөп. Ол курдук үөрүнньэҥнэр, кэпсэтинньэҥнэр, ыалдьытымсахтар, сытыары-сымнаҕас майгылаахтар, чэпчэкитик туран-олорон иһэллэр.
Ол да иһин “Игирэлэр параадтара буолар үһү” диэн сураҕы сиэннэриттэн истэн баран, интэриэһиргээн, куоракка киирэн кыттарга быһаарыммыттар. Куорат бырааһынньыга киэҥ далааһыннаах, сүүһүнэн кыттааччылаах буолуо диэн бэлэмнэнэн барбыттар. “Салгыы сайыннарыахтарын, кэҥэтиэхтэрин наада эбит”, — дэһэллэр.
Кинилэр үүт-үкчү буолбатахтар. Биирэ сырдык, биирэ арыый “хара” эбитэ үһү, ол эрээри сааһыран истэхтэрин ахсын, майгыннаһар буолан испиттэр. Игирэлэр бэйэ-бэйэлэрин кытары көстүбэт ситимнээхтэр дииллэр. Ол кырдьык. Прасковья глаукомаламмытыгар, сотору буолан баран, балта эмиэ оннук ыалдьыбыт. “Эн атаҕыҥ ыарыйдаҕына, сотору миэнэ эмиэ ыалдьара буолуо”, — дэһэллэр, бэйэ-бэйэлэрин манаһан тахсаллар. Бэйэ-бэйэлэрин дьээбэлэһэллэр, өрүү да “били кыыс” диэн буолар.
Биирдэстэрэ санаарҕаатаҕына, тута биллэр. Өр көрсүбэтэхтэринэ, ахтыһан, мөлтөөн, ыарытыйан бараллар. Төһө да биир бөһүөлэккэ олордоллор, дьиэлэрэ ыраах, онон таксинан төтөрү-таары сылдьаллар. Христина кэргэнэ, уола өлөн, сиэннэрин, хос сиэннэрин көрсөр, атахтарыгар туруорсар дьүккүөрдээх. “Өһөспөр да көрүөм” диэн хара күүһүнэн турунан туран, туһалаах буола сатыыр.
Кинилэр былырыын 80 саастарын туолалларыгар үбүлүөйдээбиттэрэ. Анаан сахалыы таҥас тиктэрэн, оҕолорун, сиэннэрин, аймах-билэ дьоннорун мунньан, ытык сааска үктэнии дьоһун холобурун көрдөрбүттэрэ. Бу буоллаҕа дьол диэн — олох ыарахаттарын тулуйан, үтүөҕэ, сырдыкка эрэ дьулуһан, үлэ бөҕөтүн үлэлээн, оҕо-сиэн тапталыгар сууланан кырдьар сааска үктэнии…
Ангелина ВАСИЛЬЕВА, «Саха сирэ» хаһыат, www.edersaas.ru