Дойдуга бүтүннүүтүгэр курдук, Саха сирин оскуолаларыгар ГТО нормативтарын туттарыы киллэриллибитэ үһүс сылыгар барда. Бу хайысханан туох-ханнык үлэ ыытылларын бүгүн “Оҕо, ыччат физичеcкэй култууратын, спордун сайыннарыы киинэ” судаарыстыбаннай бүддьүөт тэрилтэтин дириэктэрэ, Ил Түмэн дьокутаата Михаил Габышевы кытта сэһэргэһэбит.
ГТО кимиэхэ нааданый?
— Бастатан туран, бу киһиэхэ, оҕоҕо бэйэтигэр наада, ГТО-ҕа бэлэмнэнэн, спорду кытта алтыһан, чэгиэн-чэбдик сылдьарыгар, ыарыыны сэрэтэн, уһун үйэлэнэригэр, кэнэҕэски ыччаттара доруобай, кэскиллэрэ сырдык буоларын туһугар.
Билэҕин дии, сэбиэскэй кэмҥэ ГТО-ну туттарыы сир-сир аайы көхтөөхтүк ыытыллара. Оскуолаҕа кылаастар икки ардыларыгар төһө элбэх оҕо ГТО значогун ыларыгар куоталаһыы тэриллэрэ. Ол түмүгэр спорка сыстыбыппыт, олоххо сөптөөх сыалы туруорунарга уонна ону ситиһэргэ үөрэммиппит мэлдьэх буолбатах.
Уол эрэ барыта кыһыл көмүс значокка дьулуһара. Ол эмиэ өйдөнөр – оччотооҕу оҕо Самуил Маршак “Рассказ о неизвестном герое” диэн хоһоонугар этиллэрин курдук, дараҕар сарыннаах, бөҕө, кытаанах буола улаатыан баҕарара:
Многие парни
Плечисты и крепки,
Многие носят
Футболки и кепки.
Много в столице
Таких же значков —
Каждый
К труду-обороне
Готов!
Үөрэнээччи барыта маны билиэхтээх
Иккиһинэн, уонна үрдүкү кылаас үөрэнээччилэригэр сүрүнэ буолуо дии саныыбын, ГТО-ну туттарбыттарга үөрэххэ киирэллэригэр биир кэлим судаарыстыбаннай эксээмэҥҥэ эбии балл ааҕыллар.
Билигин хас биирдии үрдүк үөрэх кыһата абитуриеннарга, саастарынан көрөн, ГТО V биитэр VI кэрдииһин кыһыл көмүс значогун иһин бииртэн уоҥҥа диэри баал эбэр бырааптаах. Холобура, Хотугулуу-Илиҥҥи университеппыт ГТО иһин үс баалы эбии көрөр. Мин санаабар, абитуриеннарга ити улахан көҕүлүүр күүс.
Маны үгүс оскуола оҕото билбэт биитэр өйдүү илик быһыылаах. Ону туохтан көрөбүт диэ. Биһиги кииммит дааннайынан, өрөспүүбүлүкэҕэ баар 150-ча тыһыынча үөрэнээччиттэн биир эрэ бырыһыана – ол эбэтэр балтараа тыһыынча оҕо — анал саайтка киирэн ГТО туттарарга регистрацияны ааспыт. Оттон туттарбыта итинтэн кыра – баара-суоҕа 0,5 бырыһыан. Киһи мыынар сыыппаралара буолбат дуо? Икки ый анараа өттүгэр бу киин дириэктэринэн ананыыбар, ГТО Бүтүн Арассыыйатааҕы куоталаһыытыгар Саха сирин үөрэнээччилэрин хамаандата 60-с миэстэлэммитин истэммин, биир бэйэм улаханнык соһуйбутум. Биһиги курдук спорду өрө туппут өрөспүүбүлүкэ кырата үс иһигэр сылдьыахтаах этибит буоллаҕа!
Онон, үөскээбит балаһыанньаны төрдүттэн уларытар инниттэн, быйыл сүүрбэ бастыҥ иһигэр киирэр соругу туруорунан үлэни-хамнаһы саҕалаатыбыт. Дьэ ол иһин хас биирдии оҕоҕо, төрөппүккэ ГТО суолтатын, наадатын өйдөтөр үлэни тиһигин быспакка киэҥник ыытыахпытын наада. Үөрэх уонна спорт миниистирдэрэ бу хайысханан күүһү түмэн үлэлииргэ бэлэмнэр. ГТО-ну туттарыыга улуус баһылыгыттан физкултуура учууталыгар тиийэ интэриэстээх буолууларыгар тустаах үлэ барыаҕа.
Үөрэнээччилэр ГТО-ҕа бэлэмнэрин тургутан, эһиилгиттэн саҕалаан улуустар икки ардыларынааҕы куоталаһыы тэриллиэҕэ. Түөлбэлэр кыайыылаахтара Дьокуускайга кэлэн финалга кыттыахтара. Онно пилотнай бырайыак быһыытынан, быйыл ДЮСШ-лар икки ардыларыгар күрэхтэһиини ыыттыбыт. Бу барыта үөрэнээччилэрбит чэгиэн-чэбдик улааталларыгар, сөбүлээбит идэлэрин баһылыылларыгар туһаайыллар.
Ыл да мээнэ туттарбат эбиккин
— Сэбиэскэй кэмнээҕи уонна билиҥҥи ГТО нормативтара итиэннэ туттарыы бэрээдэгэ эмиэ улахан араастаһыылаахтар, уратылаахтар. Холобура, урут судургу курдуга — үөрэнээччи физкултуура уруогар кэлэн ГТО-ну туттарара. Билигин эрэгийиэҥҥэ бу үлэни анал көҥүллээх (лицензиялаах) оператор сүрүннүүр. Аны туран, урут физкултуура учуутала бэйэтин оскуолатын спортсаалатыгар нормативтары тутар эбит буоллаҕына, билигин үөрэнээччилэр ГТО-ну анал кииннэргэ тиийэн туттараллара ирдэнэр. Аны туран, эмиэ саҥа бэрээдэгинэн, маннык тэрээһин ГТО киинин бэрэстэбиитэлин эрэ кыттыытынан ыытыллыахтаах. Оттон маннык өрөспүүбүлүкэтээҕи уонна муниципальнай таһымнаах кииннэр Саха сиригэр билиҥҥитэ уон тоҕус сиргэ бааллар. Онон мантан антах ГТО кииннэрэ хас улуус аайы үлэлииллэрин ситиһиэхпитин наада.
Маны сэргэ, нормативтары туттарыы ирдэбилэ эмиэ күүһүрдэ. Ол курдук, урут көннөрү муостаттан анньынар буоллахпытына, билигин манна тестирование анал платформаҕа эрэ ыытыллара ирдэнэр. Тардыныыга эмиэ кэккэ уларыйыылар киллэрилиннилэр.
Табыгаһа суох болдьохтор
— ГТО отчуотун туттарыы болдьохторо, чуолаан, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр табыгаһа суохтар диэн быһаччы этиэххэ наада. Билиҥҥи балаһыанньанан оскуоланы бүтэрээччи кулун тутар 30-ун ааспакка ГТО-ну туттарара ирдэнэр. Ити күнү баттаспатаҕына, кыһыл көмүс значогу ыларыгар уустуктар үөскүүллэр. Тоҕо диэтэххэ, бары сибидиэнньэ Казань куоракка баар ГТО киинигэр түмүллэр. Онно икки ый бирикээһи таһаарыыга, өссө икки ый дойду үрдүнэн хомуллубут дааннайдары көрүүгэ барар. Ол түмүгэр Саха сирин выпускниктара кыһыл көмүс значоктарын хайдах да кэмигэр баттаһан ылбаттар. Онон биһиги, Арассыыйатааҕы киин бирикээһигэр олоҕуран, үөрэххэ киирэллэригэр диэн выпускниктарга ГТО-ну туттарбыттарын туоһулуур сэртипикээти биэрэбит.
Соторутааҕыта буолбут видео-кэмпириэнсийэҕэ биир кэлим эксээмэҥҥэ баал ааҕыллыытыгар кыһыл көмүс эрэ буолбакка, үрүҥ көмүс, боруонса значоктары эмиэ аахсыаҕыҥ итиэннэ итинник чэпчэтиини орто үөрэх кыһаларыгар эмиэ киллэриэҕиҥ диэн этиилэрбитин киллэрбиппит. Итини кытары эрэгийиэннэр килиимэттэрин учуоттаан, оскуоланы бүтэрээччилэр дааннайдарын хомуйууну бэс ыйыгар диэри уһатан биэрэри туруорсубуппут. Маннык ис хоһоонноох суругу дойду спордун миниистирин аатыгар эмиэ ыыппыппыт. Холобура, муус устарга дойду киин уобаластарыгар хайыһар сезона номнуо түмүктэнэр эбит буоллаҕына, биһиги хотугу улуустарбытыгар бэлэмнэнии саҥа саҕаланар. Ити курдук, оҕолорбутугар ГТО-ну туттарыыга табыгастаах усулуобуйаны тэрийэр инниттэн, баар ирдэбиллэри нарылааһыҥҥа салгыы үлэлэһиэхпит.
Оҕо, ыччат физичеcкэй култууратын, спордун сайыннарыы киинин дириэктэрин бирикээһинэн, быйылгыттан ыам ыйын 6, 7, 8 күннэрэ өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн Николай Тарскай аатынан ГТО III, IV кэрдиистэрин (11-15 саастаахтарга) нормативтарын туттарыы күннэринэн биллэрилиннилэр.
Роман ПОПОВ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru