Владимир Путин 2016 сыл ыам ыйын 1 күнүгэр бигэргэппит “Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурук састаабыгар киирсэр Россия Федерациятын субъектарын сиригэр-уотугар судаарыстыбаннай итиэннэ муниципальнай бас билиигэ баар сир учаастактарын гражданнарга биэрии уратытын уонна Россия Федерациятын сорох сокуоннарын актатыгар уларытыылары киллэрии туһунан” сокуона үс түһүмэҕинэн киллэриллибитэ.
edersaas.ru
Бастакыта 2016 сыл бэс ыйыттан, иккиһэ алтынньыттан саҕаламмыта. Бу кэм устата Уһук Илин олохтоохторо эрэгийиэннэрин иһигэр сир учаастагын ылар бырааптаммыттара. Кинилэр ылан бүппүттэрин кэнниттэн, ол эбэтэр 2017 сыл олунньутуттан сокуон үһүс түһүмэҕэ саҕаламмыта, “иллэҥ сиртэн” биир гектары дойду хайа баҕарар муннугар олорор дьон ылаллара көҥүллэммитэ.
Барыта 108 тыһ. сайаапка
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Баайга-дуолга уонна сир сыһыаннаһыыларыгар министиэристибэтин чахчытынан, 2018 сыл муус устар 12 күнүнээҕи туругунан, Уһук Илин федеральнай уокурук үрдүнэн “босхо гектары” ылыыга 108 тыһ. сайаапка киирэн, 34 тыһ. сир учаастага бэриллибит. Сайаапка биэрбит дьон 38 %-а сири дьиэ-уот туттарга, 28 %-а тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанарга, 15 %-а оҕуруокка анаан ылар эбит. Бэриллэр сирдэргэ суол-иис, сибээс боппуруостарын быһаарарга Уһук Илини сайыннарыы министиэристибэтэ толоруулаах былаас уорганнарын кытары бииргэ үлэлиир. Гектар сокуонугар тирэҕирэн, Хабаровскай кыраайга уонна Сахалин уобалаһыгар үс саҥа нэһилиэнньэлээх пуун, Саха сиригэр, Камчаткаҕа, Хабаровскай кыраайга, Амур, Сахалин уобаластарыгар 14 нэһилиэнньэлээх пуун кэҥэтиллэн тутуллуохтаах. Маннык дьаһал түмүгэр, 2013 сылы кытары тэҥнээтэххэ, 2017 с. Уһук Илинтэн дьон көһөн барыыта 1,5 төгүл аҕыйатыллыбыт. Сахалиҥҥа уонна Камчаткаҕа нэһилиэнньэ ахсаана өр сыллар кэннилэриттэн эбиллибит.
Саха сиригэр
Муус устар 12 күнүнээҕи чахчынан, 18 тыһ. 515 сайабылыанньа киирбит. Онтон 3 тыһ. 547-тин гражданнар төттөрү ылбыттар, 7 тыһ. 408 сайабылыанньа аккаастаммыт, 8 тыһ. 685 сайаапка көрүллэн, сир учаастагын биэрэр туһунан быһаарыы ылыллан, 6 тыһ. 208 дуогабар оҥоһуллубут, 2 тыһ. 195 сайаапкаҕа дуогабар оҥоһулла сылдьар. Бу дьон ылбыт сирдэригэр сайылык туттар, хортуоппуйу уонна оҕуруот аһын үүннэрэр былааннаах үлэни-хамнаһы саҕалаан эрэллэр. Аммалар Булуҥ учаастагын сөргүтэргэ туруннулар.
Атын эрэгийиэннэртэн
Өрөспүүбүлүкэ тас өттүгэр олорор 249 киһи Саха сириттэн сир учаастагын ыларга баҕатын биллэрбит. Олортон 42 сайаапка төттөрү ылыллыбыт, 59 сайаапкаҕа аккаас бэриллибит, 27 сайаапкаҕа дуогабар оҥоһуллубут. Сайаапка биэрбиттэр онно төрүт олохтоох эбэтэр мантан тиийэн олохсуйбут дьон буолаллара чуолкайа биллибэт. Ити эрээри, Москваттан 12, Москва уобалаһыттан 34 сайаапка киирбититтэн сылыктаан, онно олохсуйбут бэйэбит дьоммут дойдуларыгар талаһар эбиттэр диэн сыаналыыр сиэрдээх.
“Саха гектара”
“Уһук Илиҥҥи гектары” таһынан “саха гектарын” ылыахха эмиэ сөп. Ил Дархан 2016 с. Анал этиитигэр “саха гектара” — саҥа сирдэри, быраҕыллыбыт бааһыналары, ходуһалары чөлүгэр түһэрэр, ыраах учаастактары туһаҕа таһаарар сыаллааҕын бэлиэтээбитэ. Бу бырайыагынан чааһынай ыалларга 2,5 гектар, оттон бааһынай хаһаайыстыбаларга 20 гектар сир бэриллэр. Билиҥҥитэ сүүрбэттэн тахса киһи сайабылыанньа биэрбититтэн иккитэ аккаастаммыт, атыттар сөбүлэһиигэ сылдьаллар.
Аккаас төрүөтэ
Эппиппит курдук, 7 тыһ. 408 сайаапкаҕа аккаас бэриллибит. Бу төрүөтүнэн Биир кэлим судаарыстыбаннай реестр (Росреестр) хаартата элбэх араастаһыылааҕа итиэннэ федеральнай иһитиннэрэр ситим (ФИС) хаартатыгар эрдэ учуоттаммыт сир учаастага ойуур сирин кытары ханан быысаһара биллибэтэ, 2015 сыл кулун тутар 1 күнүгэр диэри бигэргэммит учаастактар территорияларын былааннааһыннара суоҕа буолар. Каартаҕа сир ньуура көстүбэт буолан, дьон баҕалаах учаастактарын мыраан быарыгар “уруһуйдаан” баран, кэлин аккаастанар эбиттэр.
Раиса Сибирякова, “Саха сирэ”, edersaas.ru.