Ааспыт субуотаҕа “Саха” НКИХ ханаалыгар аан дойду чөмпүйүөннэрэ Гаврил Колесов уонна Николай Стручков дуобакка оонньуулара тэрилиннэ. Оонньуу бэрт сытыы уонна тыҥааһыннаах буолла. Түмүккэ Гаврил Колесов кыайыыны ситиһэн, Үүнэр көлүөнэ фондата олохтообут сүрүн бирииһин – 100 тыһ. солк. сертификат хаһаайынынан буолла.
Бүгүн, Гаврил Колесов биһиги ыалдьыппыт.
-Гаврил, бу оонньуу туох санааттан тэрилиннэ?
-”Саха” национальнай көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньаттан Олег Марков төлөпүөннээн, муус устар 1 күнүгэр буолар сааскы бырааһынньык кэмигэр тэлэбиисэринэн быһа биэриигэ “Гаврил Колесов – Николай Стручков матчтарын” толкуйдуубут, онно кыттыаххын сөп дуо, диэн ыйыппыта. Мин онно сөбүлэспитим. Бу оонньууну сүрүн тэрийээччилэринэн “Саха” НКИХ (И.М.Андросов), Үүнэр көлүөнэ фондата (С.В.Местников) уонна Өрөспүүбүлүкэ дуобакка федерацията (А.А.Романов) буолбуттара.
Инньэ гынан, быһа биэриигэ Николай Стручковтуун матч оонньоотубут. Муус устар 1 күнүгэр киэһэ Саха сирин олохтоохторо “Саха” ханаалы холбоон, быһа биэриини көрбүттэр. Уопсайынан, биһиги матчпытын аан дойду дуобаты сэҥээрээччилэрэ кэтээн көрбүттэр. Миэхэ билиҥҥээҥҥэ диэри араас сиртэн эҕэрдэлэр киирэллэр. Онон сылыктаатахха, матчы элбэх киһи интэриэһиргээбит.
Оттон быйылгы матчпыт түргэн оонньууга буолла, тоҕо диэтэххэ, маннык оонньуу көрөөччүлэргэ интэриэһинэй. Биһиги улахан күрэхтэһиилэргэ биир партияны холобура, иккилии-үстүү чаас оонньуур эбит буоллахпытына, бу матч түргэн оонньууга буолла. Уопсайа алта партияны оонньоотубут.
Бу матч иннинэ мин толкуйдаан көрөрбүнэн, хайабыт баҕарар кыайыан сөп этэ. Блиц оонньууга биир кыракый сыыһа-халты түһүү хотторууга тиэрдиэн сөп. Бэйэбит үөрүйэхпитинэн оонньуубут уонна бириэмэ кылгас буолан, ыксаан сыыһа-халты эмиэ тахсыан сөп. Бастакы икки партиябытыгар холобура, Николай балаһыанньата ордук этэ. Иккис партиябытыгар кини позицията үчүгэй эбит. Оонньуу кэнниттэн партияларбытын ырытан көрбүппүт, Коля итиннэ кыайыытын куоттарбыт. Үһүскэ мин эмиэ кыракый үчүгэй позицияны ылан баран, ситэ туһамматым. Оттон төрдүс партияҕа тэҥ оонньуу буолбута. Бэһис партияҕа бириэмэҕэ ыктаран эндшпильгэ (ол аата, иккиэн тэҥ даамкалаахпыт уонна аҕыйахтыы сөкүүндэ бириэмэлээхпит) тэҥнэһиэн сөптөөх позициятыгар сыыһа түһэн, хотторбута. Алтыс партияҕа киниэхэ кыайыы эрэ наада этэ. Онно, оонньууну сатаан кыайыыга тиэрдибэтэҕэ. Онон бу матчка мин кыайыылаах таҕыстым.
Коля блицкэ буоллун, уһун даҕаны оонньууга үчүгэйдик оонньуур. Мээнэҕэ киһи аан дойдуга түөртэ бастаабат. Кини билиҥҥи туругунан Европа чөмпүйүөнүн аатын эрэллээхтик сүгэ сылдьар. Саҥа дьыл иннинэ биир күүстээх гроссмейстер Е.Кондраченконы (Белоруссия) Санкт-Петербурга эмиэ матч оонньоон кыайбыта.
Бу матчка иккиэн даҕаны кыайыыга эрэ оонньообуппут. Ким да хотторуон баҕарбат. Төһө даҕаны бу оонньуубут официальнай статуһа суоҕун иһин. Өрөспүүбүлүкэ барыта кэтээн көрөр, дуобаты таптааччылар көрөллөр. Бу матчтан элбэх оҕо, эдэр ыччат үөрэниэ дии саныыбын. Спорду пропагандалааһын курдук тэрилиннэ. Тэрийээччилэргэ барыларыгар улахан махтал! Сүрдээх интэриэһинэй матч буолла дии саныыбын.
Уопут – улахан күүс!
-Ылан көрдөххө, кэнники кэмҥэ Николай Стручковтуун элбэхтик оонньоотугут. Биир саамай улахан киирсиигит Санкт-Петербурга 2014 сыллаахха буолбута…
-Коля миигиттэн 7 сыл балыс. Кини дуобакка бастакы ситиһиилэриттэн саҕалаан, спортсмен быһыытынан биһиги харахпыт далыгар үүнэн-сайдан тахсыбыта. Кинини урут оҕо эрдэҕинэ кыайар этим, оттон кэнники уонча сылга сирэй көрсүүбүт ахсаана быһа холуйан тэҥ буолуо. Хардары-таары кыайсабыт, тэҥнэһэбит, ким даҕаны улаханнык баһыйбат буолуохтаах. Саамай улахан күрэхтэһиибит – 2014 сыллаахха Санкт-Петербург куоракка матч оонньообуппут буолар. Онно кини миигин кыайан турар, аан дойду чөмпүйүөнүн аатын ылбыта.
Манна 45 мүнүүтэ иһигэр ким кыайарын быһаарсыбыт эбит буоллахпытына, ол матч уратыта диэн, уһун бириэмэҕэ, нэдиэлэни быһа оонньообуппут. Биир партияны иккилии-үстүү чаас оонньообуппут. Блиц диэн олох атын, ким түргэнник толкуйдуур – ол кыайыылаах тахсар. Бириэмэҕэ оонньуурга бэйэтэ эмиэ туспа тактикалаах, барытын ааҕан-суоттаан, көрөн оонньуохтааххын.
Коля оонньуур стилин этэр буоллахха, кимтэн даҕаны куттаммат, киниэхэ аптарытыат диэн суох. Улахан күрэхтэһиилэргэ (Россия чөмпүйэнээтэ, норуоттар икки ардыларынааҕы турнир, аан дойду кубога) эмиэ сүрдээх сытыы оонньуулары көрдөрөөччү, туспа суоллаах-иистээх дуобатчыт. Оттон мин Колятааҕар уопутум арыый элбэх.
Холобура, аан дойду улахан дьоҥҥо чөмпүйүөнүнэн бастакынан 1996 сыллаахха буолбутум. Оттон кини 2006 сыллаахха аан дойду чөмпүйүөнэ буолбута.
Быйылгы сылга сүрүн күрэхтэһиибит – аан дойду чөмпүйэнээтэ күһүн Санкт-Петербург куоракка буолуохтаах. Онно Саха сириттэн Николай Стручков, Николай Гуляев уонна мин барыахтаахпыт.
Оонньуур кэммэр хаһан даҕаны долгуйбаппын
-Улахан күрэхтэһии иннинэ төһө долгуйаҕын? Уонна мин, дуобаты улаханнык быһаарсыбат киһи көрүүбэр, икки бастакы партияҕа оонньууну тиһэҕэр тиэрдибэккэ тэҥнэһиигэ ыыта сатаабытыҥ курдук өйдөөбүтүм. Ити хайдаҕый?
-Бастакы икки партия хайдах эрэ бэрэбиэркэ курдук ааспыта. Онно хара бастакыттан саҕалааһыным табыллыбатаҕа, көмүскэниигэ эрэ баран хаалбытым. Ол иһин тэҥнэһиигэ тиэрдибитим. Оттон долгуйуу туһунан этэр буоллахха, дьиҥинэн, улаханнык долгуйбаппын. Баҕар тэлэбиисэринэн быһа биэрии, элбэх баҕайы киһи көрөн олорор эҥин диэн ыгылыйыы баара буолуо.
-Гаврил, Мирнэй куоракка үлэлээн баран, билигин Дьокуускайга Үрдүкү спортивнай маастарыстыба оскуолатыгар тренердиигин. Үлэҥ уонна иитиллээччилэриҥ туһунан билиһиннэриэҥ дуо?
-Үрдүкү спортивнай маастарыстыба оскуолатыгар дуобакка тренеринэн үлэлиибин. 64 харахтаахха улахан дьоҥҥо эппиэттээх тренербин. Бэйэм бөлөхпөр билигин алта үөрэнээччилээхпин. Саамай ситиһиилээх иитиллээччилэрим диэн, гроссмейстер нуорматын толорбут Амма уола Андрей Федотов уонна Россия чөмпүйүөнэ буола сылдьыбыт эмиэ гроссмейстер Степанида Кириллина итиэннэ 4 маастар баар.
Филины кыайыым дьылҕабар улахан оруоллаах
-Тоҕо бу дуобаты талан ылбыккыный?
-Биэс сааспыттан дуобаттыыбын. Аҕам кыралаан дуобаттыыр, саахыматтыыр этэ. Кини үөрэппитэ, хас киэһэ ахсын дьиэбитигэр дуобаттаан тахсар этибит. Ийэм оҕо саадыгар сэбиэдиссэй этэ. Кини туруорсуутунан анаан дуобат дьарыга ыытыллара. Онно биир саастыылаахтарбыттан ордук этим. Ити курдук саҕалаан, күрэхтэһиилэргэ кыайар буолбутум.
Аҕыстаахпар мин дэриэбинэбэр, Чурапчы Одьулуунугар биирдэ дуобат маастара Андрей Филин кэлбитэ уонна сеанс ыыппыта. Онно кинини икки киһи кыайбытыттан, биирдэстэрэ мин этим. Онон сеанс түмүгүнэн миэхэ 2-с разряды тута иҥэрбиттэрэ.
Ол кэнниттэн дьонум даҕаны, бу оҕо дуобатчыт буолуон сөптөөх диэбиттэрэ, бэйэм даҕаны баҕалаах этим. Ол кэмҥэ Тааттаҕа биллиилээх тренердэр – Кычкиннар дьиэ кэргэн үлэлииллэрэ. Онон дуобатчыт буолаары, 8 сааспар Ытык Күөлгэ үөрэнэ дьиэ кэргэнинэн көһөн барбыппыт. Онно бииргэ төрөөбүт эдьиийэ аах олорбуттара. Сотору буолан баран, дьонум төттөрү көспүттэрэ, оттон мин салгыы эдьиийим аахха олорон, үөрэммитим, дьарыктаммытым. Ол курдук, төрдүстэн ахсыска диэри Ытык Күөлгэ үөрэммитим. Тренер Николай Николаевич Кычкиҥҥа дьарыктаммытым. Бастакы кыайыыларым итиннэ кэлбиттэрэ. Оҕолортон саҕалаан кадеттарга Россия, өрөспүүбүлүкэ күрэхтэһиилэригэр бастаан, кирилиэс курдук үөһэ тахсан, Россияҕа, аан дойдуга кыайбытым.
Оттон 1993 сыллаахха М.Д.Гуляев Кычкиннар дьиэ кэргэни Чурапчы интэрнээт-оскуолатыгар ыҥырбыта. Онно мин тренербин батыһан эмиэ Чурапчыга спорт оскуолатыгар үөрэнэ кэлбитим. Оччолорго Чурапчы оскуолата көҥүл тустууга, дуобакка, оҕунан ытыыга киэҥник биллэр этэ. Итиннэ үөрэнэ сылдьан эмиэ биир саастыылаахтарбар күрэхтэһиилэргэ наар бастыыр этим. Оскуола кэнниттэн Дьокуускай куоракка көһөн киирэн, үөрэххэ туттарсан, үөрэҕим – социальнай педагог, кэтэхтэн үөрэммитим. Ити сылларга Саха сирин дуобакка федерациятыгар Владимир Ильич Птицын уонна Иннокентий Михайлович Андросов үлэлииллэрэ. Кинилэр күүскэ үлэлээннэр, дуобат сүрдээҕин сайдыбыта.
1994 сыллаахха бастакы гроссмейстербит Александр Азаров аан дойду чөмпүйэнээтигэр боруонса мэтээли ылан аатыра сылдьар кэмэ этэ. Эһиилигэр Иван Токусаров Европаҕа, мин – аан дойдуга бастыыбыт уонна өрөспүүбүлүкэҕэ иккис-үһүс гроссмейстердарынан буолабыт.
2003 сыллаахха миигин Мирнэй куоракка ыҥырбыттара. Дуобаты сайыннара уонна оччолорго күрэхтэһиилэргэ барарга-кэлэргэ ыарахаттардааҕын быһыытынан, миигин АЛРОСА-ҕа сыһыаран, кинилэртэн спонсордатан күрэхтэһиннэрбиттэрэ. Мирнэйгэ уопсайа тоҕус сыл үлэлээбитим. Онно Дуобат-саахымат киинин дириэктэрэ этим уонна тренердээбитим. Оччолорго Степанида Кириллина Мирнэйгэ устудьуон этэ, миэхэ дьарыктаммыта.
Онтон өрөспүүбүлүкэбит киин куоратыгар Үрдүкү спортивнай маастарыстыба оскуолатыгар тренеринэн кэлбитим уонна күн бүгүнүгэр диэри үлэлии сылдьабын.
-Гаврил, эн бу аан дойду сэттэ төгүллээх чөмпүйүөнэ дуобатчыт быһыытынан үүнэн тахсаргар ханнык тренердэр үлэлэспиттэрэй? Эбэтэр кимнээҕи бэйэм тренердэрим диэн ааҕаҕыный?
-Оскуолатааҕы сылларбар Николай Николаевич Кычкин салалтатынан дьарыктаммытым. Оттон куоракка көһөн кэлиибэр кини миигин оччолорго дуобат сайдыытыгар ситиһиилээхтик үлэлии сылдьар Иннокентий Михайлович Андросовка туттарбыта. Кини үлэлиир, үөрэнэр, дьарыктанар усулуобуйабар сүрдээҕин көмөлөспүтэ. Аан дойдуга бастакы бастааһыным И.М.Андросовка эрчиллэр кэммэр этэ. Онтон кэлин бүгүҥҥү күҥҥэ диэри тренерим – Александр Гаврильевич Азаров.
Виктор Лебедев билигин да тустар кыахтаах
-Гаврил, эн сахаҕа кырата суох киһигин уонна Чурапчы тустуу уйата, кыра сырыттаххына, тустууну талар эҥин санаалар киирэ сылдьыбатахтара дуо? Ардыгар эйигин тустуук буолуох киһи хаалбыт дуу дии саныыбыт.
-Хас биирдии саха оҕото, уола холобура, син биир тустууга сыһыаннаах. Биһиги кыра сылдьан дэриэбинэҕэ тэлгэһэбитигэр туста оонньуур этибит. Кыра сылдьан кумааҕы тустууктары үрэн туһуннара оонньуур этибит. Онно бэйэбит сүгүрүйэр тустууктарбыт ааттарын: Арсен Фадзаев, Махарбек Хадарцев, Павел Пинигин, Роман Дмитриев диэн, оччотооҕу сулустары барыларын суруйан күрэхтэһиннэрэрбит.
Тааттаҕа биир сыл оскуола тустууга күрэхтэһиитэ буолбута. Онно бэйэм ыйааһыммар үһүс миэстэ буолан турардаахпын. Кэлин Эдьигээҥҥэ балыксыттар күрэхтэһиилэригэр хомуур хапсаҕайга кыттыбытым. Уопсайынан, тустууну уруккуттан сөбүлүүбүн, сэҥээрэбин. Быйыл, Красноярскайга, Иван Ярыгин аатынан норуоттар икки ардыларынааҕы турнирга үһүс сылбын баран көрөн кэллим.
-Холобур, быйыл Ярыгин турнирын кэнниттэн тустууктарбытын эн туох дии саныыгыный? Улахан кылаастаах спортсмен быһыытынан бэйэҥ бүөмчү санаалааҕын буолуо.
-Бары тоҕо эрэ көрдөрүү олох мөлтөөтө дииллэр. Мин оннукка улаханнык сөбүлэспэппин. Аҕыйах ахсааннаах саха норуота тустууга биһиги кыайыыларбыт сүрдээх элбэхтэр. Ити олимпиецтарбытыттан саҕалаан холобур, Герман Контоев аан дойдуга бастаабыта, онтон Виктор Лебедев кыайбыта. Виктор билигин даҕаны тустуутун бырахпата эбитэ буоллар дии саныыбын. Эрэл билигин да баар, өссө даҕаны кыахтаах, тустуо. Билигин эдэр уолаттарбыт биһигини үөрдэллэр. Быйыл бэс ыйыгар Назрань куоракка буолар Россия чөмпүйэнээтэ элбэҕи быһаарыа дии саныыбын. Сүүмэрдэммит хамаандаҕа сылдьар Виктор Рассадин, Егор Пономарев эмиэ үчүгэйдэр, кинилэр өссө да ситиһиилэниэхтэрин сөп. Атын да ыйааһыннарга Ньургун Александров, Эдуард Григорьев курдук күүстээх бөҕөстөр бааллар. Орто ыйааһыҥҥа кэнники үчүгэйдик тустар уолаттар баар буолбуттара киһини үөрдэр. Ол курдук, Виктор Степанов, Тимур Николаев, Герман Устинов бааллар. Урукку өттүгэр орто ыйааһыҥҥа сахалар суохтарын тэҥэ этэ. Ыарахан ыйааһыҥҥа Айаал Лазаревка эмиэ эрэл баар.
“Барселонаҕа” ыалдьабын
-Тустууну таһынан спорт атын ханнык көрүҥнэрин сөбүлээн көрөҕүн?
-Спорка уруккуттан чугаспын диэн этиэхпин баҕарабын. Холобура, дуобат, тустуу эрэ буолбакка, биатлону сэҥээрэн көрөбүн, футболу, боксаны… Олимпиаданы эҥин көтүппэккэ көрө сатыыбын. Биллэн турар, россияларга ыалдьабын. Хоккейга аан дойду чөмпүйэнээтин, футболга Чөмпүйүөннэр лигаларын түүн да буоллун, туран көрөбүн.
-Футболга сөбүлүүр кулууптааххын дуо?
-Россия иһигэр “Спартак” (Москва), оттон Европа кулууптарыттан “Барселонаҕа” (Испания) уонна “Манчестер Юнайтед” (Англия) ыалдьабын. Барселона куоракка хаста да сырыттым, “Камп Ноу” стадиону көрбүтүм. Барселона аттыгар баар Салоу диэн куоракка хас сыл аайы 100 харахтаах дуобакка норуоттар икки ардыларынааҕы турнир буолар. Ити турнирга үс төгүл кытынным. Онно тиийэ сылдьан хайаан да “Барселона” оонньуур стадионугар сылдьан, музейга сылдьан, бу кулуупка хайдах эрэ чугас курдукпун.
Ону тэҥэ аан дойду биир улахан стадионугар — “Мараканаҕа” (Рио-де-Жанейро) сылдьан турабын. 2002 сыллаахха аан дойду дуобакка чөмпүйэнээтэ Бразилияҕа буолбута. Сан-Пауло диэн куоракка. Биир сынньалаҥ күммүтүгэр Рио-де-Жанейро куоракка бара сылдьыбыппыт.
Дуобатчыттар допины туттубаттар
-Дуобакка, саахымакка, уопсайынан спорка туора күүстэр дьайыылара төһө оруннааҕый? Өйдүүгүн, Каспаров биирдэ Карповка хотторон баран, эн экстрасенстары туһанныҥ диэн буруйдаабытын? Уопсайынан, өй спордугар итинник ньыманан кыайыыны ситиһиэххэ сөп дуо?
-Итинник боппуруоһу дьиҥинэн, мин улахаҥҥа уурбаппын. Экстрасенс туһатын мин хаһан даҕаны туттубаппын. Утарылаһааччыларбар даҕаны оннук баарын баччааҥҥа диэри билбэппин.
Биир итинниккэ майгынныыр ыйытыы, дуобакка допинг, киһи өйүн сайыннарар баар дуо диэччилэр. Биһиэхэ допинг диэн суох. Дуобатчыттар туох даҕаны өйү сайыннарар препараттары туттубаттар диэхпин баҕарабын. Мин наар бэйэм дьарыктанан, үөрэнэн, ырытан, чинчийэн, үлэлээн маннык таһымҥа таҕыстым дии сананабын.
—Оттон улахан күрэхтэһиилэргэ бараргар-кэлэргэр сиэри-туому тутуһаҕын дуу?
-Миэхэ бэйэбэр үгэс курдук баар, холобура, күрэхтэһэр буоллахпына, баттахпын кырыйтарбаппын, кыайбыт партиябар туттубут уруучукабын уларыппаппын. Ити курдук кыралаан туохтар бааллар.
Сахалар, толкуйдуур дьоҕурдаахпыт
-Дуобаппытыгар төнүннэххэ, сахалар билигин аан дойду таһымыгар хайдахтарый?
-Россияҕа биһиги өрөспүүбүлүкэбит биир саамай бастыҥнарынан ааҕыллар. Саха сиригэр холобур, бүгүҥҥү күҥҥэ 12 гроссмейстер баар. Уон үһүс гроссмейстер толорон баран, докумуонун ылбакка сылдьар. Онон эдэр ыччаттарбыт кэнники кэмҥэ күүскэ оонньоон эрэллэр. Бу ааспыкка, холорбур, өрөспүүбүлүкэ чөмпүйэнээтигэр мин үһүс миэстэлэнним. Бастакы миэстэни Николай Гермогенов, иккиһи Николай Гуляев ыллылар. Кинилэр соҕуруу күрэхтэһиилэргэ эмиэ бэйэлэрин көрдөрбүт уолаттар. Биһиги оонньоон бүттэхпитинэ, эрэллээхтик салгыыр дуобатчыттар. Атын эдэр кэскиллээх спортсменнар даҕаны бааллар. Аан дойду таһымыгар күрэхтэһэ тиийдэхпитинэ, сахалартан син биир саллаллар.
Сүүс харахтаах дуобакка Матрена Ноговицына улахан таһымҥа оонньуу сылдьар. Оттон эр дьоҥҥо 100 харахтаахха биһиги уон күүстээхтэр кэккэлэригэр киириэхпитин сөп. Икки сыллааҕыта Салоуга (Испания) норуоттар икки ардыларынааҕы турнирга бастакы миэстэни ылан турабын. Оттон аан дойду чөмпүйээнэтигэр сүмэрдээһини сатаан ааспаппыт. Россияҕа Чижов, Шварцман, Георгиев курдук бастыҥ оонньоччулар бааллар. Кинилэр бэйэлэрин иннилэрин биэрбэттэр. Хамаандаҕа наар кинилэр эрэ киирээччилэр.
-Сахалар тоҕо дуобакка күүстээхпитий, эн санааҕар.
-Биһиэхэ хааммытыгар толкуйдуур дьоҕур баар. Ону биһиги дакаастаатыбыт диэхпин баҕарабын. Өбүгэлэрбит былыр-былыргыттан чүмэчи уотугар дуобат оонньууллар. Урукку биллиилээх дьоннортон дуобаты, саахыматы сөбүлүүр дьон бааллара биллэр. Өксөкүлээх Өлөксөйү холобур, улахан дуобатчыт этэ дииллэр. Иллэҥ кэмнэригэр этэргэ дылы, дуобат, саахымат дуоскатын кыбына сылдьаллара диэн кэпсииллэр, суруйаллар. Онон өй үлэтэ былыргы төрүттэрбититтэн баара биллэр. Ол иһин биһиэхэ хааммытыгар дуобат эмиэ баар.
Төһөлөөх элбэх партияны оонньообутум буолуой?!
-Ити Гермогеновы, Гуляевы, биһигини солбуйар дьон бааллар диэтиҥ. Оттон дуобакка, саахымакка төһө баҕарар сааска диэри оонньуохха сөп буоллаҕа дии.
-Холобура, билигин соҕуруу күрэхтэһэ бардахпытына, мин номнуо саастаахтар ахсааннарыгар киирэбин. Күрэхтэһээччилэр сүрүннээн эдэрдэр. Эдэр киһи түргэнник ааҕар, суоттуур, компьютера үчүгэй. Мин эдэр сылдьан аан дойдуга эҥин бастыырбар ааҕарбыттан, толкуйдуурбуттан улахан дуоһуйууну ылар этим. Оттон билигин уопуппунан, билиибинэн оонньуубун. Ааҕар, суоттуур өттүнэн бырааттарбыттан арааһа, баҕар хаалан иһэрим буолуо. Дуобакка 40-45 сааска диэри үрдүк таһымҥа оонньуохха сөп. Сааһыран эрэр киһи син ааҕара, суоттуура мөлтүүр, бытаарар диэхпин баҕарабын. Онон эдэр киһиэхэ кыаҕа улахан.
Мин биэс сааспыттан дуобаттыыбын. Төһөлөөх элбэх партияны оонньообутум буолуой?! Онно дуобат позициятын массыына курдук үөрэтэн, нойосуус билэр буолан хаалаҕын. Уонна чувство, интуиция улахан оруоллаахтар. Ити элбэх күрэхтэһииттэн, элбэх дьарыктан, уопуттан кэлэр. Син биир барытын ааҕа-суоттуу охсубаккын, ити аҕыйах сөкүүндэ иһигэр. Маннык позицияларга маннык былааннаныахтааххын, интуиция бэрээдэгинэн. Бу хаамыы мөлтөх, маны көрө да барбаппын, үчүгэй хаамыылары интуитивно оҥороҕун.
-Тустууга кэннигинэн хаамыа суохтааххын, ити туһунан күрэхтэһиилэргэ элбэхтик истибит буолуохтааххын, “чугуруҥнаама!” дииллэрин. Оттон ити матч кэмигэр эн хаста да иннигинэн сиир балаһыанньа баарыгар, кэннигинэн сиэбитиҥ. Итини быһааран биэриэҥ дуо?
-Дуобакка “темпа ааҕыыта” диэн өйдөбүл баар. Сороҕор кэннигинэн сиир төттөрүтүн үчүгэй буолар. Саппаас хаамыылаах буолаҕыҥ. Иннигэр тиийэн эрдэ хаайтаран хаалыаххын сөп. Темповой позициялар атыттар. Сорох позицияларга төһөнөн инники киирэн атаакалыыгын даҕаны, соччонон үчүгэй. Ону дуоскаҕа үөскээбит позицияттан көрүөххэ наада.
-Аан дойду ааттаах-суоллаах дуобатчыттара бэйэлэрин оонньууларыгар сөп түбэһэр кистэлэҥ хаамыылардаах, сөбүлээн туттар албастардаах буолаллар дуо?
-Оннук бааллар бөҕө буоллаҕа дии. Ханнык баҕарар дуобатчыкка син биир күүстээх уонна мөлтөх өрүттээх буолааччы. Бэйэ-бэйэлэрэ туспа стратегиялаах буолааччылар. Холобура, күүстээх дуобатчыттары кытта оонньуурбар, кини маннык позициялары күүскэ оонньотор диэн, эрдэттэн бэлэмнэнэн киирсэҕиҥ. Билигин ити компьютер систиэмэтэ аһара сайдан, анал компьютернай бырагыраамаларга позициялары барытын ырытан, ханнык хаамыы үчүгэйин, ханнык схеманы тутуһар ордугун барытын ыйан биэрэллэр. Уонна “оонньуур партиялар базалара” диэн баар, холобура, онно Белошеев оонньуур партияларын киирэн көрөбүн. Ханнык күрэхтэһиигэ, хайдах оонньообута онно барыта сурулла сылдьар. Кинини утары ол партияларын көрөн дьарыктанабын.
Олох диэн хайдах эрэ дуобат курдук
-Суперматч кэнниттэн сарсыныгар эһиги дуобаты таптааччыларга сеанс биэрбиккит туһунан билиһиннэр эрэ.
-Сеанс баскыһыанньаҕа Н.Н.Тарскай аатынан “Туймаада” стадиоҥҥа буолбута. Онно алта уонча дуобатчыт кэлбит этэ. Кинилэр ортолоругар маастардар, маастарга хандьыдааттар бааллара. Кыттааччылары отуччалыы гына икки аҥы араарбыппыт уонна биир саалаҕа Николай Стручков, иккиһигэр мин сеанс биэрбиппит. Онтон атастаһан биэрбиппит, онон кэлбит дьону барыларын кытта оонньообуппут. Онон уопсайа сеанс түмүгүнэн, үс дуобатчыт сеансеры кыайда уонна уонтан тахса киһи тэҥнэстэ.
-Тэлэбиисэринэн дуобаты көрөн биһиги бары астынныбыт. Оонньууну кырдьык, аан дойду барыта көрдө. Аны билигин чөмпүйүөн Гаврил Колесов чугастааҕы кэмҥэ ханнык күрэхтэһиигэ кыттарын билиэхпитин баҕарабыт.
-Билигин, бу ый 14-23 күннэригэр Крым Евпатория куоратыгар Россия кубогар күрэхтэһии ыытыллар. Онно Саха сириттэн былаан быһыытынан өрөспүүбүлүкэ быйылгы чөмпүйэнээтин призердара барыахтаахпыт. Холобура, Николай Гермогенов, Николай Гуляев, мин, Азарова уонна Шестакова. Бакаа биэс киһини былаанныы сылдьаллар, барыта үптэн-харчыттан тутулуктаах.
-Түмүккэ тугу этиэҥ этэй?
-Эдэр дуобатчыттарга, оҕолорго спорт бу көрүҥүнэн дьарыктаныҥ диэн ыҥырыахпын баҕарабын. Дуобат – сүрдээх муударай оонньуу. Оҕолорго туһаайан эттэххэ, киһи толкуйдуур дьоҕурун сайыннарар. Киһи өйүгэр хатаан кэбиһэр дьоҕура сайдар, толкуйдуу үөрэнэр. Өссө да элбэх үчүгэй киһиэхэ хаачыстыбаны иҥэрэр. Дуобат оонньуур киһи олоххо арааһы толкуйдуохтаах, олох диэн хайдах эрэ дуобат курдук, сыыһа-халты хаамыыны оҥоруо суохтааххын, тугу эмэ оҥоруон иннинэ толкуйдаан көрүөхтээххин. Дуобат олоххо элбэҕи үөрэтэр. Киһи өйө сайдар. Дуобаттааҥ, дуобаты олоххун аргыһа оҥостуҥ, уопсайынан спорду таптааҥ.
Петр ПАВЛОВ, “Саха сирэ”, www.edersaas.ru