Аныгы кэм сыыдам сайдыыта күннэтэ уларыйыылары аҕалар. Соторутааҕыта аҕай халбаҥнаабат бигэ өйдөбүллэр былыргы кэм хаалынньаҥар кубулуйаллар, туттууттан тахсаллар. Холобур, аҕыйах сыллааҕыта дьиэ төлөпүөнэ хас ыал аайы баар этэ, оттон билигин оннуктары ханна эмэ туралларын соһуйа көрөбүт. Видео, DVD олох соторутааҕыта үөдүйбүт курдук этилэр, олор ханна баалларый билигин?
Туттар мал эрэ эргэрбэт, сорох идэлэр эмиэ кэм хаамыытыттан хаалан, симэлийэр дьылҕалаахтар. Футурологтар этэллэринэн, сотору кэминэн хас даҕаны билиҥҥи кэм үөрүйэх дьарыктара сүтэллэрэ күүтүллэр. Сотору сүтүөхтээх идэлэр испииһэктэригэр хайаан даҕаны бибилэтиэкэр идэтэ ахтыллан ааһааччы. Кырдьык, электроннай кинигэ үөдүйбүт кэмигэр, онлайн ааҕар былаһааккалар үксүү турар үйэлэригэр, бу идэ суолтата сүтэн эрэр курдук. Ол эрээри, биһиги дойдубутугар саҥа бибилэтиэкэлэр тутулла тураллар, сотору-сотору бибилэтиэкэҕэ саҥа тэрээһиннэр буолаллара иһиллэр. Соторутааҕыта бу идэҕэ үлэлии киирбит билэр киһибиниин, национальнай бибилэтиэкэ үлэһитин Галина Кутугутованы кытта бу туһунан кэпсэттим.
Кинигэни илиигэ биэрии – идэ көстөр эрэ араҥата
— Манна кэлбитим үһүс эрэ сылыгар барда. Бу иннинэ уон сыл кэриҥэ Национальнай художественнай мусуойга үлэлээбитим, онтон тэлэбиидэнньэҕэ кылгас кэмҥэ үлэлээбитим. Билигин баҕа санаам идэтин буллум дии саныыбын. Дьиҥэр, бу идэҕэ анаан-минээн үрдүк үөрэх кыһатыгар үөрэнэллэр, бу уустук, элбэх билиини эрэйэр идэ. Буоларын курдук, дьон көстөр эрэ өттүнэн сыана быһан, “кинигэни ыскылааттан булан, киһиэхэ туттарар туох уустуктаах буолуой?” дии саныыллар. Оттон ааҕааччылары кытта үлэ бибилэтиэкэр идэтин кыра, көстөр эрэ араҥата. Кинигэ пуондатын толоруу, киирбит матырыйаалы кытта үлэ, библиографияны таҥыы, каталогтары кытта үлэ, кинигэлэри кэм дьайыытыттан харайыы, сыыппараҕа көһөрүү уонна да атын, харахха көстүбэт эрээри, олус суолталаах үлэнэн дьарыктанабыт.
Холобур, бибилэтиэкэ биир эбээһинэһэ – уопсай бэчээттэнэн тахсар матырыйаалы биир сиргэ хомуйан, биир билии киинин оҥоруу буолар. Сокуон быһыытынан хас бэчээттиир тэрилтэ, хаһыат буоллун, кинигэ буоллун, киин уонна эрэгийиэн бибилэтиэкэтигэр туттарар эбээһинэстээх. Биир даҕаны бэчээккэ тахсыбыт матырыйаал сүтүө суохтаах, киһи-аймах билиитэ биир сиргэ түмүллэр, хараллар баайга киирэр.
Хамсык кэмигэр онлайн-бибилэтиэкэ суолтата үрдээтэ
— Дьаҥ кэмигэр онлайн кинигэни ирдээһин эмискэ улаатта. Урут сылга 500 тыһыынча кэриҥэ кинигэни интэриниэт ситимин нөҥүө ылар эбит буоллахтарына, былырыын 2 мөлүйүөн 700 тыһыынчаттан тахса онлайн кинигэ уларсыыта бэлиэтэммитэ! Дьон араас эйгэҕэ сыһыаннаах кинигэлэри ылар. Былыргы кэмнээҕэ хаһыаттартан саҕалаан, соторутааҕыта тахсыбыт кинигэлэргэ тиийэ. Ааспыт үйэ 30-40-с сылларыгар тахсыбыт “Кыым”, “Социалистическая Якутия” хаһыаттары, “Хотугу сулус” сурунаалы уонна да атын биһиги эрэ бибилэтиэкэбититтэн булуохха сөп бэчээттэммит матырыйаалы исписэлиистэр эрэ буолбакка,уопсайынан дьон-сэргэ олус интэриэһиргиир буоллулар. Аныгы кинигэлэри ааҕар тоҕоостоох буоларын курдук, “Литрес” курдук улахан онлайн-порталлары кытары дуогабардаахпыт, ааҕааччылар ирдээһиннэрин үөрэтэн, ордук элбэхтик көрдөнөр кинигэлэри ааҕар пуондаҕа киллэрэ сатыыбыт. Бибилэтиэкэлэр биир сүппэт суолталара итиннэ сытар – билиигэ тиксии кыаҕын тэҥнээһин. Билигин даҕаны ханнык баҕарар кинигэни киһи барыта атыылаһар кыаҕа суох, оттон бибилэтиэкэлэр үйэлэр тухары бу кыаҕы дьоҥҥо барытыгар биэрэр сыаллаахтар.
Хомойуох иһин, сыыппараҕа көһөрүү тэтимэ баҕарарбыт курдук түргэн буолбатах. Өскөтүн бибилэтиэкэбит пуондатыгар 1,6 мөлүйүөн бэчээттэммит бородууксуйа баар буоллаҕына, сыыппараҕа көспүт үлэлэр, мин өйдүүрбүнэн, 70 тыһыынча кэриҥэ буоллулар. Биллэн турар, бастакы уочарат Саха сиригэр тахсыбыт, сэдэх уонна улахан суолталаах кинигэлэр, хаһыаттар сыыпараланаллар. Холобур, Александр Пушкин поэмаларын атын да сиртэн булуохха сөп, оттон сахалыы үһүйээннэри, эбэтэр Адам Скрябин нуоталаах хомуурунньугун атын бибилэтиэкэлэртэн булбаккын.
Хаһыаттар кинигэтээҕэр түргэнник эргэрэллэр. Хаһыат соруга күннээҕи сонуну таһаарыы, онон бэчээттэнэр кумааҕыта чараас, кэбирэх. Былыргы хаһыаты тутан турдаххына, бытарыйыан сөп. Онон бибилэтиэкэ анал харайыытыгар эрэ киирэн үйэлээх буолар. Билигин сыыппараҕа киирэн үйэтитиллиэхтээх.
Дьону кытта үлэ – сүрүн сорук
— Дьиэҕэ олоруу кэмигэр “Библиомобиль” диэн аахсыйа киэҥник биллибитэ. Кыайан кэлбэт дьоҥҥо массыынанан дьиэлэригэр кинигэни тиксэрии көдьүүстээҕэ көстүбүтэ. Дьиҥэр, бу үлэ уруккуттан баар ээ. Анал үлэһит доруобуйаларынан хааччахтаах дьоҥҥо кинигэни дьиэлэригэр күннэтэ тиэрдэр. Чуолаан кырдьаҕастар дьиэлэрин, интэринээттэри кытта үлэлиибит. Онно олорор дьон кинигэни хамаҕатык ааҕаллар, ый аайы ирдээһиннэри мунньан, элбэх кинигэни тиксэрэбит. 60 саастарыттан аҕа саастаах ааҕааччыларбыт элбэхтэр, кинилэри кытта үлэ туспа сыһыаны ирдиир. Дьоҥҥо чугас буолуу, кинигэни тиксэрии биир сүрүн сорукпут буоллаҕа.
Бибилэтиэкэ билигин киэҥ араҥаҕа аналлаах элбэх тэрээһиннэри ыытар. Сыл аайы ыытыллар “Ааҕыы күүһэ” аахсыйа үтүө үгэскэ кубулуйбута. Бу аахсыйаҕа Саха сирин араас муннуктарыгар олорор дьон таптыыр кинигэлэриттэн быһа тардан ааҕаллар. Бастакы сылга Айсен Николаев “Маленький принц” кинигэттэн ааҕан бачыым көтөхпүтэ. Иккис сылыгар аахсыйабыт “Человек-легенда” диэн ааттаммыта, онно Аҕа дойду сэриитин кыттыылаахтарын туһунан ааҕыылар буолбуттара. Быйыл Арассыыйа үрдүнэн ыытыллар Наука сылыгар анаан, наукаҕа сыһыаннаах дьон кыттыыны ылаллар.
Бүгүҥҥү күҥҥэ суолталаах көстүүлэри куоттарбакка, онно сыһыаннаах кинигэлэринэн бэлиэтии сатыыбыт. Холобур, Эдуард Новиков “Тойон Кыыл” киинэтэ тахсыбытыгар, сценарий олоҕурбут айымньытын, Василий Яковлев «Кытта кырдьыбыт тэҥкэ тиит» кинигэтин ааҕыахха сөп диэн сонуну тарҕаппыппыт, элбэх киһи кинигэни онлайн уларсыбыта. Дмитрий Кольцов “Рядовой Чээрин” киинэтэ тахсыбытыгар, “бибилэтиэкэттэн Тимофей Сметанин кинигэтин уларсан ааҕыҥ” диэн интэриниэккэ, батсаапка сонун ыытан, элбэх киһи интэриэһин тардыбыппыт. Оҕолор, эдэр ыччат саҥа аахпыттара, саастаахтар өйдүүллэрин сөргүппүттэрэ. Ол аайы, ааҕааччылар элбээн иһэллэр.
Билигин тус бэйэм “Саха сирин кэскилин туһунан 100 интервью” бырайыагынан үлэлии сылдьабын. Биллэр-көстөр дьон кэнэҕэски кэми кэрэһилээн, туох буолуохтааҕын, хайдах туттунуохтаахпыт туһунан бэйэлэрин санааларын үллэстэллэр, ону биһиги видеоҕа устабыт. Урут-уруккуттан билэр, кинилэр туһунан бүтэһиктээх сыанабылы быспыт дьонуҥ олус соһуччу өттүттэн арыллаллар эбит, ону дьиктиргии, сөҕө-махтайа сылдьабын. Билигин саайтка 21 интервьюну устан уктубут, күнтэн күн эбиллэн иһэр, киирэн көрөөрүҥ.
Түмүккэ
Эппитим курдук, идэтийбит бибилэтиэкэр буолбатахпын, онон тугу эрэ көтүппүт, баҕар сыыспыт буоллахпына, кэллиэгэлэрим бырастыы гыналлар ини дии саныыбын. Тус бэйэм бигэ санаам – бибилэтиэкэр үлэтэ өтөрүнэн сүтүө суоҕа, туһата, суолтата ааһа илик дьарык. Электроннай да форматка көһүү оннук дөбөҥ буолбатаҕа көһүннэ. Хайдахтаах да табыгастаах тэриллэр айыллыбыттарын үрдүнэн, кумааҕыттан оҥоһуллубут, кырааска сыттаах, чараас илиистэрдээх кинигэни арыйартан дуоһуйар дьон ахсаана аҕыйыа суоҕа!
Егор Карпов, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскалар Галина Кутугутова Facebook сирэйиттэн
P.S. «Саха Сирэ» хаһыат эрэдээксийэтэ Галинаны бүгүн «СӨ Ыччат бэлиитикэтин туйгуна» бэлиэнэн наҕараадаламмытынан итиитик-истиҥник эҕэрдэлиир!