Хаһыаппыт бүгүҥҥү Дьахтар күнүгэр аналлаах нүөмэригэр суруйар дьоруойум Дьокуускайдааҕы педагогическай училище физкултуураҕа салаатын бүтэриэҕиттэн үйэтин тухары оскуолаҕа учууталынан, дириэктэринэн үлэлээбитэ. Биир үтүө күн социальнай ситимнэринэн көрүөхтэн кэрэ көстүүлээх күһүҥҥү, кыһыҥҥы айылҕалар хартыыналарын сөбүлүү көрбүтүм. Бу хараҕы үөрдэр хартыыналар ааптардара – Анисия Макарова.
Олоҕун олуга
Анисия Павловна олоҕун аргыһа Петр Спартакович Макаровтыын үөрэхтэрин бүтэрээт физкултуура учууталын быһыытынан үлэлэрин 1981 сыллаахха Хаҥалас улууһун Хачыкаат нэһилиэгэр саҕалаабыттара. Салгыы 1985 сыллаахха Өлүөхүмэ улууһун I-Нөөрүктээйи оскуолатыгар үлэлии тиийбиттэрэ. Онтон 1989 сыллаахха Кыыллаах орто оскуолатыгар киириэхтэриттэн, харыс даҕаны халбарыйбакка, күн бүгүҥҥэ диэри үлэлии, айа-тута сылдьаллар.
“Физкултуура учууталыттан атын идэ суох курдуга”
Уолаттары кытта соҕотох улааппыт, кыра эрдэҕиттэн уол оҕолуу сүүрэн-көтөн, киирэн-тахсан, оту-маһы үрдүнэн ойуолаабыт сытыы кыыс, оскуолаҕа үөрэнэр сылларыгар хайыһардьыт, баскетболист бэрдэ, улууска өрүү чөмпүйүөннүүр эбит. Улуустан бастыҥнар ахсааннарыгар сүүмэрдэнэн, Покровскайдааҕы оҕо спортивнай оскуолатын чэпчэки атлетика салаатын үөрэнэн бүтэрбит. “Икки убайым, икки саҥаһым учуутал уонна успуорду өрө туппут дьиэ кэргэҥҥэ үөскээбит буолан, физкултуура учууталыттан атын идэ суоҕун курдук саныырым”, — диэн биир этиинэн тоҕо бу идэни талбытын быһаарар. Училищеҕа үөрэнэр сылларыгар волейболга хамаанданан Уһук Илин уокурук икки төгүллээх чөмпүйүөнүгэр тиийэ үүнэллэр.
Анисия Павловна лоп курдук 20 сыл учууталынан үлэлээн баран, дириэктэри иитэр үлэҕэ, салгыы үөрэтэр үлэҕэ солбуйааччынан, онтон дириэктэринэн олорбута. Күн бүгүн педагог-библиотекарынан үлэлиир, ону сэргэ, географияны үөрэтэр. “Олус интэриэһинэй биридимиэт эбит. Бу сылларга географияҕа ОГЭ-ни, ЕГЭ-ни биэстии-сэттэлии оҕо талар. Маҥнай толло санаабытым. Хата, биир даҕаны “икки” суох, төттөрүтүн “түөрт”-“биэс” сыанаҕа туттаран үөрдэллэр”, — диэн санаатын үллэстэр.
Хаартысканан — макросъемка, киистэнэн — живопись
Кырачаан Анисия төһө да бэйэтэ иистэммэтэҕин иһин, ийэтигэр таҥас, түүлээх өҥүн-дьүһүнүн аттарарыгар көмөлөһө таарыйа, кыралаан көрө, иҥэринэ сылдьыбыт. “Өссө уруккуттан сайыҥҥы оту-маһы, үөнү-көйүүрү улаатыннаран хаартыскаҕа түһэрэрбин (макросъемка) сөбүлүүбүн. Хас даҕаны тыһыынчанан хаартыска мунньуллан сытар. Быйылгыттан куонкурустарга кыттан эрэбин.
2017 сыллаахха дириэктэрдээн бүтэн баран, хайдах эрэ олус иллэҥсийбит курдук турукка киирбитим. Ол иһин былаастык бытыылкалартан араас киэргэллэри, сибэккилэри оҥортоон саҕалаабытым. Сыыйа уруһуйдуохха сөп эбит ээ, диэн санаа көтөн түспүтэ. Быйыл туойтан киэргэли оҥорон көрдүм”, — диэн маҥнай киистэ ылбыт, айар эйгэҕэ сыстыбыт кэмин билиһиннэрэр.
Ийэлэрэ уруһуйдаан эрэрин бэлиэтии көрөн, төрөөбүт күнүгэр оҕолоро анал кумааҕы, гуашь, киистэ бэлэхтиэхтэриттэн ыла хартыынаҕа хото ылсан барбыт. Сыыйа арыылаах (маслянай), билигин үксүн акриловай кыраасканан уруһуйдуур эбит. Өскөтүн макросъемканан үөнү-көйүүрү, оту-маһы хабар эбит буоллаҕына, уруһуйугар тулалыыр эйгэтиттэн хараҕар тугу көрбүтүн ойуулуур.
“Айылҕаны хайдах көрбүппүнэн буолбакка, бэйэм баҕабынан эбэн-сабан, ситэрэн, сороҕор көҕүрэтэн, арыый уларытан, аныгылыы көрүүлээн биэрэргэ холонобун. Куйаар ситиминэн маастар-кылаастары көрөбүн, үөрэнэбин. Биир дойдулаахпыт, Дьокуускайдааҕы ойуулуур-дьүһүннүүр ускуустуба кэллиэһин преподавателэ Надежда Корнилова манна кэлэн ыыппыт кууруһугар сылдьыбытым. Хартыыналарбар ис турукпун, санаам сырдыгын, сылааһын тиэрдэргэ дьулуһабын”, — диир.
Маҥнайгы атыы
“Биир үтүө күн улуустааҕы үөрэх үлэһиттэрин Атырдьах ыйынааҕы мунньахтарыгар уруһуйдаргын киллэрэн быыстапкалаа диэн оскуолабыт дириэктэрэ көрдөспүтүгэр, төһө да кыбыһыннарбын, сэттэ хартыына баарын киллэрбитим. Сөҕүөм иһин, биир чаас иһигэр көрдөһөн атыылаһан барбыттара. Хартыыналарбын аан маҥнай ол курдук атыылаан турабын. Атыыттан улахан барыс киирбэт эрээри, кырааска, холуста сыанатын толуйар”, — диэн кэпсиир. Бастакы үлэлэрэ билэр дьонугар бэлэх быһыытынан барбыттар, билигин кыралаан сакаас киирэр эбит. “Аны түөрт уон сылынан уруһуйдьут буолуоҥ диэбиттэрэ буоллар, итэҕэйиэҥ этэ дуо?” – диэн ыйытыыбар толкуйдуу да барбакка: “Итэҕэйиэм этэ, оскуолаҕа черчение, уруһуй уруогар үчүгэй этим.
Баҕар, эрдэттэн ылсыбытым буоллар анаан-минээн үөрэниэм, уруһуй уруогун учуутала убайым Вадим Петрович суолун батыам этэ. Улахан убайым Виктор Петрович анал үөрэҕэ суох эрээри, үрүҥ көмүстэн таптайар талааннаах, орто убайым Валерий Петрович маһынан уһанар, кыра убайым Владимир Павлович эмиэ сүрэҕин баҕатынан уруһуйдуур дьоҕурдаах. Онон удьуорунан бэриллибит быһыылаах. Иккистээн төрүүрүм буоллар, дизайнер эҥин идэтин талыам этэ”, — диэн хоруйдуур. Өлүөнэ өрүс кытылыгар олорор буолан, сылбаҕы кытта устан кэлбит араас быһыылаах мүлүркэй мастары, өҥнөөх таастары хомуйар, таас иһиттэргэ уган дьиэтигэр киэргэл быһыытынан уурар эбит. Балары ситэрэн икебана оҥоруон, уруһуйдаан биэрэн ускуустуба ураты көрүҥүн айыан баҕарар.
Оҕолору уһуйуу
Анисия Макарова, педагог ханна да сырыттар, идэтин даҕаны уларыттар, син биир педагог диэн этиини дьэҥкэтик туоһулуур. Төрөппүттэр көрдөһүүлэринэн 5-8-с кылаас баҕалаах үөрэнээччилэрин түмэн, уруһуй куруһуогун тэрийбит. Кумааҕыга уруһуйу таһынан, таҥаска уруһуй көрүҥүн киллэрбит. “Оҕолор сыыһа оҥордубут дииллэрэ үгүс. Ол иһин кумааҕыга түспүт хас биирдии кырааскаҕыт барыта бэйэҕит көрүүгүт, ураты буочаргыт буолар. Онон сыыһа оҥордубут диэн куттанымаҥ диэн кынаттыыбын. Оччоҕо санаалара көнньүөрэр”, — диэн педагог быһыытынан оҕону көҕүлүүр кистэлэҥиттэн үллэстэр.
Дьаҥынан сибээстээн элбэх оҕону мунньар, тэрээһини ыытар көҥүллэммэтин иһин, куруһуогун иитиллээччилэрин бибилэтиэкэ иитинэн ыытыллар онлайн куонкурустарга кытыннартыыр. Педагог-библиотекарь буолан, оҕолору ааҕыыга уһуйа таарыйа, сөбүлээбит айымньыларын уруһуйдатар.
Хаһан даҕаны хойут буолбатах…
“Билигин илиибэр киистэни ылбатахпына, тугум эрэ тиийбэт, кыайан утуйуо суох курдук турукка киирэбин. Уруһуйдаатахпына, сынньанабын. Үлэ күнүгэр улаханнык кыаллыбат. Ол оннугар өрөбүллэрбэр сарсыардаттан утаппыттыы ылсабын”, – диэн кэпсээнин түмүктүүр.
“Хаһан даҕаны хойут буолбатах” диэн итини этэн эрдэхтэрэ. Бэйэтэ да билбэтинэн үйэ аҥаара кэм устата иитиэхтии сылдьыбыт баҕа санаата, иллэҥ бириэмэ көстүбүччэ, төлө көтөн тахсыбыт талаан, биир дойдулаахтарын соһутар, сөхтөрөр, кынаттыыр…
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru