Саха Өрөспүүбүлүкэтин иһитиннэрэр-биллэрэр эйгэтигэр уһуннук үлэлээбит, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ бэчээтин туйгуна Филипп Пестряков саҥа кинигэлэрин сүрэхтэниитэ Уопсастыбаннай киин мунньахтыыр саалатыгар буолан ааста.
Филипп Петрович «Саха сирин бэчээтэ үйэлэр кирбиилэригэр «Баары баарынан» уонна «Дьоһун кылаатын киллэрбитэ» икки чаастаах кинигэлэригэр бэчээт эйгэтигэр хайдах кэлбитин, үйэлэр кирбиилэригэр өрөспүүбүлүкэҕэ бэчээт сайдыытыгар туох оҥоһуллубутун, үлэтигэр, тус олоҕор көрсүбүт уустуктарын, баар кыһалҕалары аһаҕастык уонна ылыннарыылаахтык кэпсиир.
Кинигэ «Киирии тылын оннугар» түһүмэҕэр ахтыы суруйарга санаммыт төрүөттэрин:
«Бэрт уһун толкуй кэнниттэн саарбах-саараҥ санааларбын киэр илгэн баран, этэргэ дылы, «…өйүм-санаам чөл эрдэҕинэ», өрөспүүбүлүкэ иһитиннэрэр-биллэрэр эйгэтигэр үлэлээбит сылларым туһунан ахтыы суруйарга бигэтик быһаарыммытым. Күн-дьыл ааһар. Саас эбиллэр, турук тупсан кэлбэт…
Бэчээккэ, суруналыыстыкаҕа сыһыана суох идэлээх киһиэхэ бу эйгэҕэ киириим судургута суох этэ. Ол да буоллар, олоххо уопуппунан, үлэҕэ үөрүйэхпинэн, өйүм-санаам кыайарынан, сүрэҕим тугу этэринэн, үтүө дьон өйөбүллэринэн, көмөлөрүнэн үлэлээбитим. Онон, этэрим-кэпсиирим, ахтарым-саныырым элбэх», — диэн биир-биир чопчулаан биэрэр.
Үгүс киһи өйдүүрэ дуу: биир кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар, сурунаалларыгар сыры-сыллата кэриэтэ төрөөбүт 8 уол оҕо биир эрээккэ кэккэлэһэ турар устуоруйалаах хаартыскалара бэчээттэнэн дьон болҕомтотун тардыбытын. Бу хаартысканы көрөн күлэн мүчүйбэтэх, сөҕөн махтайбатах, санаата көнньүөрбэтэх саха аҕыйаҕа буолуо дии саныыбын. Дьэ, бу 1957 сыллааҕы хаартыска дьоруойдара — Пестряковтар дьиэ кэргэн оҕолоро. Бастакы биэс оҕо – уолаттар, онтон үс кыыс оҕо сэрбэһэн турар (убайдарын курдук, киччэччи кырыллыбыттар). Бу сэдэх хаартыска хайаан да кинигэҕэ киирбит буолуохтааҕа сэрэйиллэрэ. Олус таптыыр уонна манньыйа көрөр хаартыскабытын кинигэ «Оҕо саастан силис тардан» диэн бастакы түһүмэҕэр булан, санаалыын чэпчээн, оҥостон олорон кинигэ лиистэрин аа-дьуо арыйталаан бараҕын.
Филипп Пестряков 1949 сыллаахха от ыйын 21 күнүгэр өҥүрүк куйаас сатыылаан турдаҕына Уус Алдан Арыылааҕар кэлин Дьоруой ийэ буолбут Мария Петровна уонна нуучча тылын уонна литературатын учуутала Петр Петрович Пестряковтар дьиэ кэргэттэригэр үһүс оҕонон төрөөбүт дьоллоох уол оҕо…
Кини кэргэнинээн Любовь Николаевналыын үлэлэрин биографията 1974 сылтан Амма оройуонуттан саҕаламмыта. Манна 17 сыл үлэлээбиттэрэ. 1991 сыллаахха баартыйа Уус Алдан оройуонунааҕы кэмитиэтин 4-с пленумугар райком сэкирэтээринэн быыбарданан, иккис дойду оҥостубут Аммаларыттан көһөн, төрөөбүт дойдутугар Бороҕонугар көһөн кэлбиттэрэ, олохторун саҥа кэрдиис кэмэ саҕаламмыта. Онтон салҕыы, ааптар бэйэтэ этэринии, кини 1993 сыллаахха Уус Алдан Бороҕонугар норуот дьокутааттарын сэбиэдиссэйинэн үлэлии олорор киһи суукканы кыайбат кэм иһинэн дьылҕата атыннык быһаарыллан, СӨ сүрүн телерадио-хампаанньатын эппиэттээх үлэһитэ буолан хаалбыта.
Филипп Пестряков олоҕун үйэ чиэппэриттэн ордук кэмин анаабыт эйгэтигэр — бэйээт эйгэтигэр төһөлөөх уларыйыылар, соһуччу, сыыһа-халты да хамсаныылар буолан ааспатахтарай? Олортон ааптар кэпсиирэ, сэһэргиирэ, ааҕааччыны кытары ыраҥалаан көрөрө, кинини толкуйдуурга ыҥырара элбэх. Ол иһигэр, Арассыыйа сокуона төрдүттэн уларыйан, уларыта тутуу уустук кэмнэригэр ырыынак сыһыаннаһыыларыгар көһүү, саха бэчээтэ сайдарыгар, туруктаах буоларыгар уустук, суолталаах боппуруостары дьүүллэһии, бэрэсидьиэн, бырабыыталыстыба уураахтарын, дьаһалларын бэлэмнээһиҥҥэ тус кыттыыны ылыы уо.д.а. Бу кэпсиир түгэннэрин үксүн оччотооҕу докумуоннарынан бигэргэтэр.
Мантан салҕыы ааптар хампаанньа үлэтин, улуустар теле-устуудьуйаларын үлэлэрин сэргэхсиппитин, бастакы айар командировкаларын, мүччүргэннээх да сырыыларын билсиэххэ сөп.
Бэчээт департаменыгар үлэтин, эрэллээх солбуйааччыларын, улуус эрэдээксийэлэрин, өрөспүүбүлүкэ сүрүн хаһыаттарын, «Бичик» кинигэ кыһатын, типографиялар уо.д.а. суруйар.
Улуустар эрэдээксийэлэригэр каадыр тиийбэт кыһалҕата оччоттон баччаҕа диэри баара. 34 улуус хаһыаттарын эрэдээксийэлэрэ Бэчээт департаменыгар сыһыарылланнар, салайааччы Филипп Петрович хоннохтоох үлэтинэн, сатабыллаах салайыытынан хоту улуус хаһыаттара бары кэриэтэ саҥа эрэдээктэрдэммиттэрэ. Маныаха салайааччы каадырдарга ураты болҕомтолооҕо бу кинигэтигэр хас биирдиилэрин туһунан туспа ыстатыйанан суруйан кинигэтигэр киллэрбитэ да туоһулуур. Ол курдук, ааҕааччы Сусанна Никитиналыын ыраах Абыйга, Зоя Охлопковалыын Усуйаанаҕа, Сардаана уонна Алексей Матвеевтардыын Эдьигээҥҥэ, Зинаида Архиповалыын Орто Халымаҕа, Елена Потоцкаялыын Үөһээ Дьааҥыга, Полина Николаевалыын Булуҥҥа, Гуннара Байгильдиналыын Анаабырга, Андрей Докторовтыын Аллайыахаҕа — сирдьит Филипп Петровичтыын «айаннаан» ылаҕын. «Айаннаан» диэн мээнэҕэ эппэтим. Тоҕо диэтэххэ, Филипп Пестряков дьоннорун тылларыгар киллэрэн, эрэдээктэринэн анаан баран, хайаан да бэйэтэ тиийэн олохтуур, улуус дьаһалтатын кытары тустаах кэпсэтиилэри ыытар үтүө үгэстээҕин күн бүгүҥҥэ диэри махтана ахталлар.
Бу кинигэҕэ олоҕун аргыһа, кэргэнэ, иллээх дьиэ кэргэнин туһунан анал түһүмэх ананар. «… Хайдахтаах да эр бэрдэ дьиэтигэр-уотугар өйөбүлэ суох буоллаҕына, олоҕор, үлэтигэр үрдүк ситиһиилэммэт. Эйигин өйүүр-өйдүүр кыыһы таба көрөн, таптаан олоҕуҥ доҕоро оҥосторуҥ -– ол эн олоххор табыллыыҥ», -– диэн саҕалыыр «Тирэҕим -– дьиэ кэргэним» диэн түһүмэҕин уонна Любовь Друзьянованы бастакы көрүүттэн таптаабытын саас сааһынан сэһэргиир. Дьоһун олохтоох ыал 3 оҕолоохтор. Кыыстара Лариса, уоллара Петр уонна Филипп ыал буолан, оҕолонон-урууланан, Дьокуускай куоракка олороллор, үлэ үөһүгэр сылдьаллар. Сиэннэр, хос сиэннэр Пестряковтар халыҥ аймах ааттарын ааттаталлар.
Ааптар кинигэтин бастакы чааһын «Саха бэчээтэ инникилээх дуо?» диэн түмүк оннугар ыйытыынан биэрбит. Манна хас да пууннаах санааларын этэн баран, «Саха бэчээтэ сарсыҥҥылаах! Салгыы сайдар кыахтаах!» -– диэн түмүктүүр.
«Ахтыы суруйан эрэбин диэн аҕыйах киһиэхэ быктарбыппар: «Сөбүн сөп да, сорохтор ылыныахтара суоҕа. Бу киһи сааһыран бэйэтин хайҕанан суруйбут диэхтэрэ. Онон, ыкса алтыһан бииргэ үлэлээбит дьонуҥ санааларын кыбытарыҥ наада», – диэн сүбэлээбиттэрэ. Үтүө дьон этиитин ылынным. Онон, иккис кинигэҕэ олохпор, үлэбэр сыана быһар дьон суруйууларын ааҕыаххыт», — диэн суруйбутун ааҕан, аны иккис кинигэтин хайаан да аахтаххына, билистэххэ сатанаҕын.
Онон, Филипп Пестряков Саха бэчээтигэр анаабыт олоҕун, үлэтин туһунан суруйууларын кини биир идэлээхтэрэ иккис кинигэтигэр чиҥэтэн биэрэллэр.
Бу ахтыылары ааҕа олорон кинигэ сүрүн дьоруойун тус бэйэтин эрэ буолбакка, бүтүн өрөспүүбүлүкэ телевидениетын уонна бэчээтин үйэлээх устуоруйатын кытары билсэҕин, ахтыы суруйбут дьону кытары сүрэҕиҥ тэҥҥэ тэбиэлээн, оччотооҕу кэмнэргэ эргиллэн кинилэри кытары ирэ-хоро сэһэргэспит курдук сананаҕын.
Филипп Пестряков Саха АССР тэриллибитэ, сахалыы тыллаах судаарыстыбаннай хаһыат тэриллибитэ 100 сылларыгар анаабыт дьоһуннаах кинигэлэрин ис номоҕун Иван Андросов, Александр Назаров уонна билигин биһиги кэккэбитигэр суох Олег Николаев бэртээхэй хаартыскалара ситэрэн-хоторон биэрэллэр.
ЫСПЫРААПКА:
Филипп Пестряков 1993 сыллаахха «Саха» национальнай көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньаҕа кэлэн, бу тэрилтэҕэ алта сыл араас дуоһунастарга үлэлээбитэ. 1999-2014 сылларга — СӨ Бэчээтин департаменын салайааччы, салайааччыны солбуйааччы, 2014-2019 сылларга СӨ «Сахабэчээт» судаарыстыбаннай автономнай тэрилтэтин сүрүн дириэктэрэ.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru